خواص بی‌نظیر زرشک و مضرات آن که باید بدانید !

زرشک خواص زیادی برای سلامتی بدن انسان دارد. گیاه زرشک ، درختچه‌ ای با توت قرمز ترش است و اصطلاحاً زرشک نامیده می‌شود. از گیاه زرشک برای درمان مشکلات گوارشی ، رفع انواع عفونت‌ها و بیماری‌های پوستی و... استفاده می شود. در ادامه قصد صحبت درباره خواص زرشک را خواهیم داشت.

زرشک

زرشک گیاهی است که ایرانیان از میوه آن در غذاها، به عنوان یک نوشیدنی و به شکل مربا و شربت استفاده می‌کنند. این دانه‌های ترش و خوشمزه خواص زیادی دارند و برای بدن نیز بسیار مفید هستند.

اسم گیاه زرشک

نام علمی این گیاه «Berberis vulgaris» است و در بین مردم به آن «زرشک» گفته می‌شود. به ریشه گیاه زرشک در ایران نیز «آئر خیس» می‌گویند.

از خواص زرشک تازه و خشک بیشتر بدانید

دانه‌ های زیبای زرشک (barberry)، از درختان همیشه سبز با شاخ و برگی روشن به رنگ‌های قرمز، نارنجی و بورگاندی به دست می‌ آیند. خواص زرشک که برگرفته شده از نهال زرشک می‌ تواند به‌ عنوان پرچین حصار، پایه کاشت برای سایر محصولات و یا درختچه‌ ای تزیینی در باغ و باغچه شما کاربرد داشته باشد. مقاومت و سازگاری بالای آن در کنار هزینه‌های اندک نگهداری، این درخت زرشک را مطلوب بسیاری نموده است.

البته این گیاه زرشک بیش از 400 گونه مختلف را به خود اختصاص می‌دهد. برخی برگریز و برخی همیشه سبز هستند، بعضی گونه‌ها دارای خار و برخی دیگر بدون آن خواهند بود. بسیاری از گونه‌های آن بومی شرق آسیا و مابقی به آمریکای شمالی و یا جنوبی تعلق دارند.

البته برخی گونه‌ های غیربومی نیز در آفریقا، اروپا و سایر مناطق مورد کشت قرار گرفته‌اند. خاصیت زرشک؛ برای سلامتی امروزه مورد توجه بسیاری قرار گرفته و بر محبوبیت آن افزوده است. از این رو قصد داریم تا در ادامه به دلایل افزودن این ماده مغذی در رژیم غذایی خود بپردازیم. همچنین اگر علاقه دارید میتوانید مقاله آیا رژیم غذایی روی سلامت بدن تاثیر می‌گذارد؟ را مشاهده نمایید.

آشنایی با درخت زرشک

پیش از درک خواص زرشک، بهتر است با خود این گیاه و انواع آن آشنایی یافت. در کشور ما نیز گونه‌های متعدد این گیاه در مناطقی نظیر آذربایجان، لرستان، فارس، دامنه‌های البرز، تهران، خراسان و …کاشت می‌شود. این گیاه نیاز آبی اندکی دارد. حتی انواع وحشی آن قابلیت رشد در محیط‌های کم آب و یا با آب شور را کسب نموده‌اند.

لازم به توضیح است که میوه مطلوب درختچه زرشک، در فصل پاییز قابل برداشت است. هم‌چنین نور زیاد و جریان متناوب هوا برای رشد آن حیاتی است. تکثیر آن نیز به روش‌های پاجوش، قلمه و نیز بذرپاشی امکان‌پذیر خواهد بود. از گونه‌های معروف‌تر که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• زرشک بی‌ دانه یا نوع اقتصادی این گیاه
• زرشک زرافشانی یا وحشی و دانه‌دار
• زرشک پلویی یا پفکی و دانه اناری
• زرشک زالزالکی که در ابتدا قرمز و سپس سیاه و دانه‌ دار می‌شود.
• زرشک کوهی یا وحشی

دو مورد آخر بیشتر در بازار گیاه و برای مصارف عمومی نظیر پخت و پز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مواد موجود در هر 28 گرم زرشک

1. 89 کالری،
2. 1 گرم پروتیین،
3. 1 گرم چربی،
4. 3 گرم فیبر
5. 18 گرم کربوهیدرات، است.

همچنین ویتامین سی، آهن، منگنز و مس از جمله مواد معدنی فوق العاده‌ ای هستند که در زرشک یافت می‌شود. حتی رنگ قرمز آن که از آنتوسیانین‌ها ناشی می‌شود و نوعی رنگ گیاهی است، از جمله دیگر خاصیت زرشک، بوده و بر سلامت مغز و قلب تأثیرگذار است. همچنین اگر علاقه دارید میتوانید مقاله ارتباط بینایی با سلامت مغز را مشاهده نمایید.

فواید زرشک برای سلامتی

همان‌طور که پیشتر عنوان شد گیاه زرشک، درختچه‌ ای با توت قرمز ترش است و اصطلاحاً زرشک نامیده می‌شود. امروزه آن را در سراسر جهان پرورش می‌دهند. این گیاه قرن‌ها برای درمان مشکلات گوارشی، رفع انواع عفونت‌ها و بیماری‌های پوستی به‌صورت گسترده در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

چشمگیر ترین ترکیب موجود در آن بربرین عنوان می‌شود که نوعی آنتی‌اکسیدان قوی است و در بیماری‌های دیابت، عفونت‌های دندان و درمان آکنه نیز کاربرد وسیعی دارد. در ادامه برخی از مهم‌ترین خواص زرشک، معرفی می‌گردد:

درمان مشکلات گوارشی

بربرین ماده‌ای است که در ترکیبات زرشک وجود دارد و با کمک به ماهیچه‌های صاف که دیواره‌های روده را می‌پوشانند به بهتر شدن گوارش غذا و کاهش دردها و بیماری‌های گوارشی کمک می‌کند.

زرشک به خاطر خاصیت منقبض کننده‌ای که دارد به نسبت آنتی بیوتیک‌ها مشکلات گوارشی را سریع‌تر حل می‌کند.

تأثیر خواص زرشک بر کاهش چربی خون و لاغری

میوه زرشک و عصاره آن با بهبود عملکرد کبد و کمک به افزایش جریان خون و بالا رفتن سوخت و ساز و متابولیسم بدن، باعث کاهش چربی مضر در خون  می‌شود.

«استرس اکسیداتیو» عاملی است که می‌تواند منجر به بروز بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، چاقی، فشار خون و ناراحتی‌های قلبی و عروقی شود و به طور خلاصه متابولیسم بدن به هم بخورد. زمانی که تعادل بین رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن به هم می‌ریزد، این مشکلات به وجود می‌آید.

در تحقیقی که صورت گرفته است، مشاهده شده است که مصرف مقدار مناسب و منظم آب یا عصاره زرشک، باعث حفظ این تعادل در بدن شده و مانع از بروز مشکلاتی از این قبیل برای بدن می‌شود. چرا که زرشک فاکتورهای خطر ابتلا به سندرم متابولیک را بهبود می‌بخشد و «استرس اکسیداتیو» مرتبط با آن را کاهش می‌دهد.

درمان اسهال از خواص زرشک

براساس مطالعاتی که به‌تازگی روی زرشک انجام شده است، با استفاده از ماده بربرینی که در زرشک وجود دارد می‌توان با عفونت‌های باکتریایی، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها مبارزه کرد.

بربرین با تحریک تولید گلبول‌های سفیدی به نام ماکروفاژ (درشت خوارها) به درمان التهاب دستگاه گوارش و اسهال کمک می‌کند.

بهبود سوء هاضمه با زرشک

مصرف جوشانده یا آب زرشک باعث تسریع روند درمان سوء هاضمه می‌شود. برای بهبود بیماری این مشکل بهتر است تقریبا ۱۵ تا ۲۰ دقیقه پیش از صرف وعده غذایی از زرشک استفاده کنید.

خواص زرشک در حفظ سلامتی کبد

دفع سموم و پاکسازی بدن از مواد غیر مفید به دوش کبد است. از جمله فواید زرشک می‌توان به خاصیت ضد میکروبی آن اشاره نمود که در این امر در حفظ سلامت کبد جایگاه ویژه‌ ای می‌یابد. پاکسازی کبد و بهبود عملکرد آن با این ماده قابل دسترسی است. حتی در مداوای بیماری کبد چرب، عصاره آن که سرشار از رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان بوده، کاربرد فراوانی دارد.

خاصیت زرشک در کاهش فشار خون

وجود پلی فنول، آنتی‌اکسیدان‌های قوی و نیز ویتامین سی به سلامت و افزایش طول عمر دیواره رگ‌های خونی منجر شده که این امر با کاهش فشار خون در افراد مبتلاء به این بیماری تضمین می‌گردد. همچنین اگر علاقه دارید میتوانید مقاله درمان خانگی موثر بیماری فشار خون را مشاهده نمایید.

به سلامت قلب کمک می کند

اولین خاصیت زرشک که در ذهن شما شکل می‌گیرد ، کمک به گردش خون و سلامت قلب است. وقتی صحبت از سلامت قلب می‌شود، بسیاری از خواص دارویی گیاهان گونه Berberis گزارش شده است ؛ از جمله تأثیر در بهبود فشار خون ، بیماری ایسکمیک قلب ، آریتمی‌های قلبی و کاردیومیوپاتی ، فیبریلاسیون دهلیزی ضربان قلب نامنظم و اغلب سریع است که معمولاً موجب جریان خون ضعیف می‌شود. داروهای جایگزین ، از جمله یوگا ، طب سوزنی ، بیوفیدبک و مکمل‌های گیاهی مانند زرشک ، نشان داده شده است که در درمان فیبریلاسیون دهلیزی بسیار موثر است.

در بهبود گردش خون موثر است

عملکرد درست دستگاه گردش خون موجب توزیع مطلوب مواد مغذی و اکسیژن به اندام های بدن می شود. زرشک موجب آرامش رگ های خونی شده ، عملکرد قلب را کنترل می کند و گردش خون در رگ های خونی را بهبود می بخشد.

برای تحریک تولید گلبول های سفید خونی مفید است

ترکیب شیمیایی بربرین به این کار کمک می کند. تولید بهینه گلبول های سفید خون در ارتقاء لخته خون طبیعی و تسریع التیام زخم مفید است.

فواید زرشک در حفظ سلامت پوست و مو

استفاده از ویتامین سی برای کلاژن‌ ساختن و داشتن پوستی روشن و شفاف بر کسی پوشیده نیست. تولید ملانوما با این ماده به کم‌رنگ شدن لکه‌های پوستی کمک می‌کند. هم چنین در به تعویق انداختن پیری پوست و بروز علائم آن اثرگذار خواهد بود. سلامت و درخشندگی موها در اثر بهبود گردش خون و تغذیه بهتر پوست و مو از دیگر فواید زرشک، عنوان می‌شود.

خواص زرشک در چربی سوزی

حفظ رژیم غذایی برای افزایش چربی‌سوزی و لاغری در کنار انجام مرتب ورزش اهمیت فراوانی دارد. افزایش متابولیسم بدن عاملی است که به کاهش چربی مضر در خون منجر می‌شود. در صورت برهم خوردن تعادل رادیکال‌ های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها، بیماری چاقی و سایر موارد مرتبط با آن در بدن شکل خواهد گرفت. از این رو استفاده از عصاره و یا آب زرشک به‌ صورت منظم به حفظ این تعادل کمک خواهد نمود.

خواص زرشک در درمان گلو درد

ویتامین C موجود در زرشک برای درمان گلو درد و سرماخوردگی مفید است. زرشک به دلیل خواص ضدالتهابی و ضد عفونی کننده برای درمان بیماری های تنفسی شایع از جمله سینوزیت ، برونشیت و گرفتگی بینی نیز مفید است. همچنین اگر علاقه دارید میتوانید مقاله عوارض جانبی ویتامین C را مشاهده نمایید.

خواص زرشک سرشار از مواد مغذی

وجود کربوهیدرات، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی، لزوم استفاده از این ماده را خاطرنشان می‌سازد. این ماده منبع عالی ویتامین C است. آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند محافظت در برابر آسیب‌های سلولی که به بروز بیماری‌های قلبی و سرطان می‌انجامد، را کنترل نمایند.

پیشگیری و درمان دیابت از خواص زرشک

مصرف زرشک در درمان قند خون تاثیرات چشم‌گیری داشته است و آن را به یک گزینه در دسترس و مناسب برای پیشگیری یا درمان دیابت تبدیل کرده است.

برای سلامتی چشم مفید است

زرشک همچنین برای سلامت چشم مفید است . باربرین موجود در زرشک می تواند سلامت چشم ها را افزایش دهد. این به آن معنی است که تنها قادر به بهبود دید نیست , بلکه قادر خواهد بود تا از هرگونه تخریب ماکولا جلوگیری کند.

مبارزه با سندرم متابولیک

سندرم متابولیک اختلال متابولیکی است که در برگیرنده ترکیبی از سه یا چند مشکل سلامتی است. این مشکلات شامل چاقی شکمی، قند خون بالا، سطح تری گلیسیرید بالا، فشار خون بالا یا سطح پایین کلسترول خوب است.

یکی از مطالعات انجام شده در سال ۲۰۱۴ در ایران ، تاثیر مکمل های حاوی زرشک را بر روی بیمارانی که سندرم متابولیک داشتند مورد بررسی قرار داد.

این مطالعه بررسی هایی را بر روی PAB داشت که طیفی اس فاکتورهاست و می تواند استرس اکسیداتیو را ترویج کرده و کنترل کند. PAB ممکن است با فاکتورهای خطر بیماری عروق کرونری قلب مرتبط باشد.

استرس اکسیداتیو عدم تعادل بین تولید رادیکال های آزاد و توانایی بدن برای خلاص شدن از شر آن هاست. به همین خاطر هرچقدر استرس اکسیداتیو و PAB کمتر باشد بهتر است.

برای این مطالعه خاص،۱۰۶ بیمار با سندرم متابولیم در دو گروه به طور تصادفی قرار گرفتند:گروه موردی و گروه کنترلی. گروه موردی سه کپسول از زرشک و گروه کنترلی سه کپسول از دارونماها را به مدت ۶ هفته دریافت کردند. در گروهی که زرشک مصرف کرده بودند کاهش قابل توجهی در PAB مشاهده شد. این در حالی بود که تغییر قابل توجهی در گروه کنترل رخ نداد.

این مطالعات نشان می دهد که مکمل های حاوی زرشک می توانند استرس اکسیداتیو را کمتر نمایند. برای افرادی که از سندرم متابولیک رنج می برند، استفاده از مکمل های حاوی این گیاه می تواند بار اکسیداتیو را کاهش دهد و همین امر روش کلیدی برای مبارزه با سندرم متابولیک است.

پاکسازی کبد و کیسه صفرا از خواص زرشک

همانطور که می دانید کبد خون را پاکسازی می کند و صفرا را تولید می کند که برای هضم چربی، تجزیه هورمون ها، ذخیره سازی ویتامین ها، مواد معدنی و آهن ضروری است. وظیفه اصلی کیسه صفرا ذخیره صفرای غنی از کلسترول است که توسط کبد ترشح می شود. صفرا به بدن در هضم غذاهای چرب کمک می کند.

زرشک می تواند در پاکسازی کبد و کیسه صفرا بسیار موثر عمل کند. بربرین موجود در این گیاه به ترشح صفرا کمک می کند و به عنوان ملین خفیف عمل می نماید و فرایند هضم و گوارش را تنظیم می کند. توانایی بربرین برای کمک به ترشح صفرا، یک نکته کلیدی محسوب می شود.

برای سیستم ایمنی مفید است

آنتی اکسیدان های موجود در زرشک برای مبارزه با رادیکال های آزاد و بهبود سیستم ایمنی بسیار ضروری هستند.

مضرات گیاه زرشک

• اگر در مصرف زرشک زیاده‌روی کنید باعث نفخ در شکم می‌شود.
• استفاده زیاد از زرشک و مشتقات آن (برگ و ساقه) برای زنان باردار مناسب نیست، چون رحم را تحریک می‌کند و امکان دارد باعث سقط جنین شود.
• اگر به مدت طولانی و بسیار زیاد از زرشک استفاده کنید، سبب ناراحتی معده و روده‌ها خواهد شد و جذب کافی ویتامین B در بدن را مشکل می‌کند.
• عصاره‌ای که از برگ‌ها و پوست زرشک گرفته می‌شود، اگر بدون محدودیت مصرف شود مسمومیت ایجاد می‌کند.
• استفاده بیش از حد زرشک امکان دارد باعث بروز عوارضی مانند شوک، تهوع، استفراغ، کاهش فشارخون، کاهش ضربان قلب، خون دماغ و آسیب به کلیه شود.
• بدون نظارت پزشک، عصاره گیاهی زرشک را به کودکان ندهید.
• بهتر است در دوران بارداری و شیردهی مصرف عصاره گیاهی زرشک را قطع کنید.