آیا سرود ملی ایران نیاز به تغییر دارد؟

گروه فرهنگی: به تازگی علیرضا قزوه شاعر و مدیر مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری در حاشیه مراسم رونمایی از مجموعه آثار حمید سبزواری در سخنانی عنوان کرده است که سرود ملی ایران نیاز به تغییر دارد.

قزوه در توضیح این مساله عنوان داشته که این سرود دارای بن‌مایه و وزن حماسی نیست و باید از نو با شعری که شاعران جوان و حماسی‌سرای این روزگار آن را خواهند سرود، ساخته شود.

این اظهار نظر که شب گذشته در شبکه‌های مجازی بازتاب پیدا کرد این مساله را به وجود می‌آورد که آیا چنین ادعایی درباره سرود ملی ایران صحت دارد و این سرود دارای لحنی غیرحماسی است و دیگر اینکه سازوکار تغییر این سرود چگونه است.

پایگاه اطلاع دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی در گزارشی که در سال ۱۳۹۲ درباره سرود ملی ایران منتشر کرد به نقل از محمدرضا احمدیان از مدیران وقت موسیقی در سازمان صداوسیما در دهه ۷۰ نوشته است در جلسه مشترکی میان مقام معظم رهبری و آقای محمد هاشمی رئیس وقت سازمان صدا و سیما صحبت از سرود ملی می‌شود و ایشان در آن جلسه مطرح کردند که مثلاً این سرود جمهوری اسلامی(شد جمهوری اسلامی به پا) سرود خوبی است، ولی به دلیل طولانی‌بودن یا به دلیل بعضی از اشکالات دیگری که آن‌وقت مطرح کردند، مناسب سرود ملی نیست. مطرح کردند بهتر است این سرود عوض بشود. در آن جلسه از ایشان سؤال می‌شود که این سرودی که حضرتعالی می‌فرمایید، چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ محتوایش چگونه باشد؟ نوع آهنگش چگونه باشد؟ شعرش چه باشد؟» و این پاسخ از سوی ایشان بیان می‌شود که حتماً باید موجز باشد و حتماً دارای لحن حماسی باشد، از ریشه‌های موسیقی ایرانی برخوردار باشد و احیاناً شعری که برای این سرود، سروده خواهد شد، ذکری از حضرت امام و شهدا حتماً در آن وجود داشته باشد.در ادامه و با فراخوان سازمان صدا و سیما، ۳۵ نفر از آهنگساران کشور برای ساخت این سرود دعوت و ۶۸ اثر برای تبدیل شدن به سرود ملی ایران ساخته می‌شود که از این تعداد در نهایت با نظر یک هیات کارشناسی در سازمان ۱۰ اثر انتخاب و به دفتر رهبر انقلاب ارسال می‌شود.

این گزارش در ادامه به نقل از نادر مرتضی‌پور، رهبر وقت ارکستر سمفونیک سازمان صداوسیما هم درباره‌ی واکنش رهبر انقلاب به این ۱۰ اثر عنوان داشته است: ایشان هر ۱۰ کار را شنیدند، نظرات بسیار کارشناسانه‌ای دادند که برای خود من خیلی جالب بود. بعضی از کارها را می‌گفتند خیلی حماسی و مثل مارش‌های ارتشی است. بعضی از کارها را می‌گفتند تهییج‌کننده است. بعضی را گفتند خیلی آرام است و برای سرود ملی خیلی مناسب نیست. جالب این بود که ما فکر می‌کردیم ایشان از مجموع این آثار یک یا چند کار را انتخاب می‌کنند. اما ایشان انتخاب را به عهده‌ی شورا گذاشتند. البته نظرات خودشان را هم دادند و نکات ظریفی را هم که لازم بود رعایت بشود، یادآوری کردند. در نهایت این ده اثر به شورا بازگردانده می‌شود و شورا از میان آنها در نهایت سه اثر را برگزیده و اینبار این آثار بدون کدگذاری و مشخص شدن نام سازنده معرفی می‌شوند.

نادر مرتضی‌پور، درباره‌ واکنش رهبر انقلاب به این سه اثر می‌گوید: ایشان از سه قطعه دو تا را چند بار شنیدند و سرود ملی فعلی را از جهت روان‌ بودن ملودی و این‌که راحت می‌شود سرود و ملودی آن را به خاطر سپرد و این‌که به دلیل فراز و نشیب‌های مناسبی که دارد و از همه مهم‌تر، مقدمه، پیش‌آگهی و فان‌فار آن انتخاب کردند.

با این همه این سوال باقی است که آیا سرود ملی ایران دارای وجوه حماسی نیست؟

عبدالجبار کاکایی شاعر و ترانه‌سرای ایرانی در پاسخ به این سوال  می‌گوید: از منظر جامعه‌شناسان انسان ایرانی دارای دو وجه حماسه و مرثیه است ما در فرهنگمان هم سوگ سیاوش را داریم و هم حماسه رستم را و هر دو نیز آنقدر برجسته هست که نماد فرهنگی ما نیز باشد. درباره سروده ملی ما نیز وضعیت همین است هم عناصر کلامی مانند فر و ایمان هست و هم نام و یادی از شهیدان است. من البته این سرود را ایده‌آل نمی‌دانم و فکر می‌کنم نام افراد و اشخاص نباید در چنین سرودهایی باشد.

کاکایی همچنین درباره پیشنهاد تغییر سرود ملی ایران نیز گفت: بحث تغییر در این سرود را باید دید که با چه کیفیتی مطرح می‌کنیم ... من لزوما توصیه نمی‌کنم که باید سرود ملی ما با هدف حماسی‌تر شدن تغییر کند به نظر من سرود ما باید معرف فرهنگ ما باشد و حماسه و مرثیه و مدارا و صلح را توامان داشته باشد.

همچنین حسن ریاحی سازنده قطعه موسیقایی این سرود نیز درباره شائبه حماسی نبودن آن گفت: من این سرود را در گام ماژور و پیش درآمد ماهور ساختم و رویکردم در آن حالتی حماسی نیز داشت. چه در شروع و چه در اوج و چه در پایان با این همه اگر امروزه پیشنهاد کنند که این سرود را تغییر دهند ایرادی بر آن نمی‌بینم و تعصبی به این ساخته ندارم.

وی ادامه داد: ساختن یک قطعه موسیقایی یک دقیقه‌ای که بخواهد مفاهیم و موضوعات زیادی را در خود بگنجاند کار سختی است و فکر نمی‌کنم بشود به سادگی از عهده این کار برآمد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا امکان اصلاح بخشی‌هایی از این قطعه را میسر می‌داند یا خیر نیز گفت: فکر نمی‌کنم بشود این قطعه را تغییر داد. کار سختی است. همه تنطیماتش به هم می‌ریزد و حتی لازم است دوباره برای قطعه تازه شعری سروده شود. من اصلاحی برای این قطعه به فکرم نمی‌رسد و آنچه هست بافت یکدستی دارد و اصلاحش کار ساده‌ای به نظر نمی‌رسد.

ریاحی همچنین با اشاره به اینکه شعر این قطعه پس از ساخت آن تهیه و به روی آن قرار گفت، نیز گفت: آن زمان گروهی بودند که برای ایجاد این شعر تلاش کردند و سرپرستی آنها با آقای ساعد باقری بود و فکر می‌کنم ایشان بیشترین نقش در شکل‌گرفتن این سرود را داشتند.

جدای از این نظرات مشخص نیست که آیا سازوکار معینی برای اصلاح و یا تغییر سرود ملی کشور در قانون و دستگاه‌های فرهنگی تدارک دیده شده است یا خیر. آنچه امروز به عنوان سرود ملی کشورمان رایج است حاصل یک همفکری و خواست سازمان صدا و سیما و مدیریت وقت آن و البته پذیرش و موافقت رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است اما به طور مشخص اگر این اتفاق بار دیگر بخواهد شکل بپذیرد معلوم نیست که متولی آن کدام نهاد خواهد بود و ضرورت آن را کدام نهاد مشخص خواهد کرد.