عطار نیشابوری شاعری برای تمام قرنها

آفرین جان آفرین پاک را *** آنکه جان بخشید و ایمان خاک را
عرش را بر آب بنیاد او نهاد *** خاکیان را عمر بر باد او نهاد
آسمان را در زبر دستی نهاد *** خاک را در غایت پستی بداشت
آن یکی را جنبش مادام داد *** وان دگر را دایما آرام داد
آسمان چون خیمه ای بر پای کرد *** بی ستون کرد و زمینش جای کرد

شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری از بزرگان مشایخ تصوف ایران در قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است؛ سال 537 هجری در قریه کدکن خراسان به دنیا آمد و چون به داروفروشی و عطاری اشتغال داشت بدین لقب معروف شد. عطار در دکان داروفروشی به درمان بیماران می پرداخت و به کسب علوم و درک صحبت مشایخ و بزرگان اهل تصوف از جمله شیخ نجم الدین کبری و دیگران نیز روزگار می گذراند.
وی در جوانی به شیوه سالکان طریقت یک دوره سفر به‌ ماوراء النهر، هند، عراق‌، شام‌ و مصر داشت و در این سفرها بزرگان ادب و دین را ملاقات کرد. به حج رفت و سپس‌ به‌ خراسان بازگشت‌ و در نیشابور اقامت‌ گزید و در راه عرفان تلاشهای فراوان کرد. عطار در این راه آنقدر پیش رفت که خود از پیشوایان طریقت گشت و مقامش به جایی رسید که مولانا جلال الدین محمد بلخی درباره او گفت: هفت شهر عشق را عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم.
عطار در سال 627 هجری در فتنه مغولان در نیشابور به قتل رسید. درباره کشته شدن او به دست مغولان داستانهای فراوانی نقل کرده اند.
عطار در داستان سرایی به مراتب چیره دست تر از سنایی است. در آثار عطار می توان یک نوع سیر تکاملی درونی را به وضوح مشاهده کرد که در مورد شاعران دیگر نادر است. تالیفها و تصنیفهای عطار را در نظم و نثر به عدد سوره های قرآن 114 دانسته اند و معروفترین آنها عبارت از دیوان قصیده ها و غزلهای اوست که شامل حدود 10 هزار بیت می شود.
'الهی نامه، خسرونامه، پندارنامه، اسرارنامه و مصیبت نامه' از مثنویها اوست اما در این میان 'منطق الطیر' از مثنویهای بسیار مشهور عطار با ویژگی های منحصربفردی است که نزدیک به هفت هزار بیت دارد و مراتب سیر و سلوک و رسیدن به حق و توحید را از زبان مرغان که در طلب سیمرغ حرکت می کنند بیان می کند. هفت منزل 'طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فنا' را در آن شرح می دهد.
از دیگر تالیفهای مهم شیخ عطار به نثر فارسی 'تذکره الاولیاء' است که آن را در سال 617 هجری نوشت. شیخ عطار از شاعران بزرگ و از عارفان نامی ایران است که مقام معنوی و تاثیر وجود او در تاریخ تفکر معنوی ایرانیان بسیار با اهمیت و در خور توجه است.
به گفته صاحبنظران این عرصه، عطار نیشابوری یکی از حاملان بزرگ فلسفه اشراق بود به نحوی که اساتید شعر فارسی همچون استاد شفیعی کدکنی او را یکی از بزرگان شعر عرفانی فارسی می دانند.
شفیعی کدکنی می گوید: اگر قلمرو شعر عرفانی فارسی را بگونه مثلثی در نظر بگیریم، عطار یکی از اضلاع این مثلث است و آن دو ضلع دیگر عبارتند از سنایی و مولوی. شعر عرفانی به یک اعتبار با سنایی آغاز می‌شود و درعطار به مرحله کمال می‌رسد و اوج خود را در آثار جلال‌الدین مولوی می‌یابد.
به گفته این استاد ادبیات فارسی، عطار با اینکه به لحاظ زبان شعر در بعضی موارد ورزیدگی سنایی را ندارد اما در مجموع از کمال شعری بیشتری برخوردار است یعنی شعرش در قلمرو عرفان خلوص و صداقت و سادگی بیشتری را داراست و معانی‌‌ که به آنها می‌پردازد در حدی فراتر از عوالم سنایی است.
شفیعی کدکنی مهمترین ویژگی عطار را در این می داند که تمام آثار او در جهت تصوف است و در مجموعه آثار او حتی یک بیت که نتواند رنگ عرفان به خود بگیرد نمی‌توان یافت.

* عطار سالک راه عرفان
یکی از استادان ادبیات فارسی به خبرنگار ایرنا در مشهد گفت: شعرهای عطار همگی بیانی ساده دارند. وی از معدود شاعرانی است که در طول زندگی خود هرگز زبان به مدح کسی نگشود و هیچ شعری از او که در آن امیر یا پادشاهی را ستوده باشد یافت نمی‌شود.
دکتر محمدرضا راشد مهذب افزود: عطار از جمله انسانهایی است که خداجویی را در اشعار و اندیشه‌های خود به شیواترین روش بیان کرده است. وی با سوز و گداز سخن می گوید و سادگی گفتار او وقتی با دلسوختگی همراه می شود بسیار تاثیرگذار است.
وی ادامه داد: عطار در مثنوی 'منطق الطیر' با بیان رموز عرفان، سالک این راه را گام به گام تا مقصود پیش می برد. هرکس گام در راه شناخت خدا می‌نهد و گریه ‌ها و تنگنا‌های راه شناخت خدا را پشت سر می‌نهد خداجوست ضمن اینکه خداجویی باید به خداخویی برسد.
این استاد دانشگاه گفت: عطار از جمله انسانهایی است که خداخویی را در اشعار خود به شیواترین روش بیان کرده است. ارادت عطار به خاندان عصمت و طهارت(ع) نیز تا آنجاست که تذکره الاولیای خویش را که مجموعه ای از شرح احوال بزرگان دین و عرفان است به گفته خود ˈبه سبب تبرکˈ با ذکر مقامات و کرامات امام جعفر صادق(ع) شروع نموده و در بخش نود و هفتم با ذکر مقامات و کرامات امام محمد باقر(ع) پایان می بخشد.
وی افزود: مسلما تاثیر عطار بر شهر و ادب و فرهنگ ایران زمین و جهان اسلام همچون تاثیر نیشابور بر فرهنگ ایران و جهان اسلام است که مولانا خود را پوینده و رهرو راه او می داند.

*650 هزار بازدیدکننده مقبره عطار
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور نیز به خبرنگار ایرنا گفت: مجموعه آرامگاه عطار و کمال الملک در این شهرستان سالانه میزبان 650 هزار گردشگر داخلی و خارجی است.
اسماعیل اعتمادی افزود: دو هزار نفر از این تعداد را گردشگران خارجی تشکیل می دهند که بیشتر از کشورهای ترکیه، شرق آسیا، پاکستان ، عراق و لبنان و نیز کشورهای اروپایی هستند. ایام نوروز سال 97 آرامگاه عطار میزبان 35 هزار مسافر نوروزی بود.
وی ادامه داد: عطار شاعری جهانی و شناخته شده است که علاقه مندان فراوانی در عرصه ادبیات دارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور همچنین گفت: مراسم بزرگداشت عطار با هدف گرامیداشت و معرفی هرچه بیشتر و بهتر این شاعر بلندآوازه امسال نیز برگزار می شود. هر سال در برگزاری این مراسم شمار زیادی از میهمانان خارجی، اساتید داخلی و نسل جوان علاقه مند حاضر می شوند. امسال نیز در مراسم بزرگداشت عطار میزبان میهمانانی از هفت کشور جهان هستیم.
وی در خصوص برنامه مرمت و بازسازی آرامگاه عطار هم گفت: امسال برنامه مرمت کاشیکاری گنبد مقبره عطار انجام می شود. کاشیهای معرق این مقبره هر از چند گاهی در اثر مرور زمان با گرما و سرمای هوا دچار آسیب می شوند.
25 فروردین ماه در تقویم رمی ایران 'روز ملی شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری' نامگذاری شده است. نیشابور در فاصله 127 کیلومتری غرب مشهد واقع است.
7496/1858