در هشتمین سالروز بهار عربی در برخی کشورهای عربی چه می‌گذرد؟

سال جاری میلادی در حال رو به اتمام است که شاهد اعتراضات در برخی کشورهای  عربی هستیم که سقف خواسته ها و شدت تظاهرات و اعتراضات نیز در آن متفاوت است اما همگی از اوضاع اقتصادی نابسامان ناشی می شود و معترضان خواهان بهبود شرایط معیشتی هستند و برخی خواسته ها نیز سیاسی است.

اعتراضات سودان، تونس، مغرب، لیبی، لبنان و اردن را شامل می شود و این همزمان با هشتمین سالروز انقلابهای بهار عربی است که از تونس در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۰ آغاز شد و منجر به فرو ریختن رژیم های حاکم بر برخی کشورهای عربی شد.

برخی اعتراضات مانند آنچه در لبنان و تونس می گذرد برگرفته از جلیقه زردهای فرانسه است که از ۱۷ نوامبر گذشته علیه سیاست های اقتصادی امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه و بالا رفتن قیمت های انرژی و هزینه های زندگی شروع شد.

در این میان اعتراضات سودان شدیدترین و سقف خواسته های آن بیشتر بوده و به حد برکناری نظام حاکم بر این کشور رسیده است.

سودان؛ انقلاب نان

در ۱۹ دسامبر شراره های اعتراض سراسر شهرهای سودان از جمله خارطوم پایتخت این کشور را در برگرفت و تاکنون به ۱۴ استان این مجموع ۱۸ استان این کشور رسیده است. وخامت اوضاع معیشتی علت اصلی این اعتراضات بوده است. دولت اقدام به افزایش قیمت نان کرد تا قیمت هر قرص نان از یک پوند سودان به چهار پوند سودان برسد.

در کنار آن سودانی ها از مدتهای مدید از عدم فراهم بودن سوخت و نقدینگی شکایت دارند زیرا بانکها مانع از دسترسی مردم به پول می شوند. بانکها علت ناتوانی خود را خارج کردن پس اندازها از سوی مردم و تبدیل آن به دلار می دانند. در پایتخت سودان جز معدود صرافی هایی باقی نمانده است که آنها به شکل پراکنده کار می کنند و بانکها به شهروندان سودانی اجازه برداشت بیش از ۱۰ دلار در روز را نمی دهند.

پس از اینکه گرانی نان موضوع اعتراضات بود کار به شعار «مردم خواهان سرنگونی رژیم هستند» رسید و این شعار معروف در جریان انقلابهای بهار عربی بود. در روز ششم اعتراضات عمرالبشیر وعده اصلاحات حقیقی برای تضمین زندگی کریمانه برای مردم این کشور داد.

در این اعتراضات طبق آمار مقامات این کشور ۸ نفر و طبق آمار مخالفان ۲۲ نفر کشته و دهها نفر دیگر زخمی شدند.

تونس؛ بوعزیزی جدید؟

در سال ۲۰۱۸ تونس شاهد اعتراضاتی در بالا رفتن خواسته های اجتماعی در کشوری که مهد انقلابی که منجر به سرنگونی زین العابدین بن علی بود، است. این اعتراضات در ۲۴ دسامبر در شهر القصرین در غرب این کشور رخ داد و میان نیروهای امنیتی وتظاهرات کنندگان درگیری رخ داد و این به دنبال خودکشی عبدالرزاق الرزقی عکاس تلویزنی بود که خودش را در اعتراض به اوضاع اجتماعی نابسامان و به ویژه بیکاری در این شهر آتش زد.

این واقعه یادآور حوادث هشت سال قبل یعنی زمانی که محمد بوعزیزی خودش را در استان سیدی بوزید آتش زد و شعله های انقلاب را برافروخت، است. علاوه بر آن تونس هرازگاهی شاهد اعتراضاتی است از جمله اعتراضاتی که در خیابان حبیب بور قیبه در پایتخت این کشور در ماه جاری رخ داد و هزاران نفر دست به تظاهرات زدند.

خواسته ها آنها افزایش دستمزد بود. به پیروی از جلیقه زردهای فرانسه فعالان و معترضان تونسی جلیقه قرمز را انتخاب کردند. فعالان اعلام کرده اند که تحرکات مسالمت آمیزی در روزهای آتی در اعتراض به اوضاع اقتصادی و اجتماعی و سیاسی به راه خواهند انداخت.

این در حالی است که اختلاف نظرها میان الباجی قائد السبسی رئیس جمهور و یوسف الشاهد نخست وزیر نیز مشکلاتی ایجاد کرده است به ویژه که الشاهد گفت که اگر حمایت سیاسی واقعی داشت، نتایج اقتصادی بهتری به عمل می آمد.

تونسی ها همچنان به تظاهرات خود ادامه می دهند و با سنگ به نیروهای امنیتی حمله می کنند و پلیس نیز از گاز اشک آور استفاده می کند.

مغرب؛ افزایش دستمزدها

جلیقه زردها به مغرب هم رسیده است به طوری که کارکنان بخش دولتی و خصوی در ۱۷ دسامبر جلیقه زرد پوشیدند و خواهان بهبود شرایط معیشتی و افزایش دستمزدها شدند.

این حرکت اعتراضی به دعوت اتحادیه تکنسین ها رخ داد و این در سالروز شروع انقلاب تونس در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۰ رخ داد. یکروز قبل از آن نیز شهر رباط پایتخت این کشور شاهد اعتراضاتی برای آزادی بازداشت شدگان که در شهرهای الحسیمه و جراده به دنبال اعتراضات بازداشت شده بودند و خواسته هایشان ایجاد فرصت شغلی وساخت بیمارستان و دانشگاه بود، رخ داد.

محمد ششم پادشاه این کشور اقداماتی از جمله کنار گذاشتن چهار وزیر به علت ناتوانی در انجام برنامه توسعه و عفو صدها زندانی انجام داد. دولت نیز گفتگوهایی با اتحادیه ها کارگری برای دستمزدها و بحث بازنشستگی و حقوق کارگران و خواسته های کارفرمایان انجام داد؛ اما این گفتگوها پس از آنکه دولت افزایش ۳۰۰ درهمی(۳۰ دلاری) را به مدت دو سال مطرح کرد با اقبال اتحادیه های کارگری روبرو نشد زیرا آنرا بسیار ناچیز می دانستند که برآورده کننده خواسته های کارگران نیست و از همین رو از گفتگو دست کشیدند.

لیبی؛ خشم جنوبی ها

در لیبی تظاهرات در شهرهای جنوبی این کشور است. جنبش «خشم فزان» اقدام به بستن میدان نفتی الشراره در نزدیکی شهر اوباری در ۸ دسامبر جاری قبل از اینکه اعتراضات به ۱۲ منطقه جنوبی برسد کرد. خواسته آنها کار و توسعه منطقه و فراهم آوردن سوخت برای ساکنان بود.

پس از دیداری که فائز السراج رئیس شورای ریاستی دولت وفاق ملی با معترضان داشت و وعده رفع نیازهای آنها را داد، این میدان نفتی باز شد. سراج از اختصاص ۱۲۰ میلیون دینار لیبی(۸۵.۴ میلیون دلار) برای طرحهای خدماتی فوری در شهرهای جنوبی خبر داد.

لبنان؛ ۳ خواسته

فعالان لبنانی نز جلیقه زرد را برای اعتراض به شرایط ناگوار اقتصادی این کشور برگزیدند. اولین تظاهرات یکشنبه گذشته برگزار شد و صدها نفر در میدانهای الشهداء و ریاض الصلح در مرکز بیروت پایتخت این کشور دست به تظاهرات زدند. این در پی فراخوانی در شبکه اجتماعی با عنوان من به خیابان خواهم آمد، بود. این تظاهرات با بستن راهها همراه بود که ارتش وارد عمل شد.

تظاهرات از بیروت به دیگر مناطق از جمله صور، صیدا، نبطیه در جنوب و طرابلس در شمال اما با تعداد کمتر سرایت کرد. این در میان درخواست هایی برای افزایش تحرکات و تبدیل آن به تظاهرات یک روز در هفته بود.

معترضان سه خواسته داشتند؛ کاهش مالیات بر قیمت های سوخت، ایجاد طرح بهداشتی فراگیر که شامل کارتهای بهداشت شود و بازگردانیدن سود اوراق قرضه به ۷.۵ درصد اولیه.

این اعتراضات در شرایط اقتصادی دشواری که لبنان با آن روبروست، رخ می دهد و نیز همزمان با اختلافات سیاسی است  که روند تشکیل دولت این کشور را به بن بست کشانده است.

اردن؛ اوضاع ملتهب

اردن در سال ۲۰۱۸ شاهد اعتراضاتی به اوضاع اقتصادی بد و وضع مالیاتهای جدید بود. شروع این حوادث از فوریه بود و خواسته معترضان برکناری دولت و انحلال پارلمان به دنبال افزایش مالیات و قیمت سوخت و برداشتن سوبسید نان بود. این اعتراضات به تدریج به همه استانهای و شهرهای اردن رسید و در اواخر ماه مه گذشته هشت روز برگزار شد و کانون اصلی آن اطراف فلکه چهارم در مرکز امان یعنی جایی که مراکز دولتی در آن قرار دارد، بود.

این اعتراضات به استعفای هانی الملقی منجر شد. در ژوئن، عبدالله دوم شاه اردن، عمر الرزاز را مامور تشکیل کابینه کرد. وعده الرزاز آرامش را بازگردانید اما عمل نکردن به وعده مجددا خشم اردنی ها را به دنبال داشت و هزاران نفر به همان مکانی که الملقی را سرنگون کرده بودند یعنی فلکه چهارم بازگشتند تا خواهان برکناری الرزاز و دولت شوند. این در شرایطی که اوضاع اقتصادی اردن شرایط خوبی را سپری نمی کند و آبستن تحولات بی شمار است.

قدر مسلم آن است که در حالی سال جاری میلادی رو به اتمام است که بسیاری از کشورهای عربی شرایط ناگواری دارند که در این میان شرایط لبنان و سودان ناگوارتر است. در سودان حکومت نظامی برقرار است و در لبنان نیز در حالی که روند تشکیل دولت رو به اتمام بود اما اختلاف نظرها مجددا مانع از شکل گیری آن شد.

نکته قابل توجه این است که عمده خواسته های اعتراضاتی که در کشورهای عربی برگزار می شود؛ اقتصادی است و این زنگ خطر را برای دولتمردان این کشورها به ویژه سودان به صدا درمی آورد که اگر اقدام جدی به عمل نیاورند، نمی توانند در مسیر تندبادی که سال ۲۰۱۱ برخی حاکمان از جمله زین العابدین بن علی، حسنی مبارک و معمر قذافی را با خود برد، دوام بیاورند.