چالشهای فرامرزی قتل خاشقجی؛ برکناری یا انزوای بن سلمان؟

با گذشت بیش از یک ماه از جنایت قتل «جمال خاشقجی» روزنامه نگار و فعال سیاسی منتقد حکومت ملک سلمان، هر روز ابعاد جدید از ماجرا به مطبوعات و رسانه ها درز پیدا می کند.

در این بین ما شاهد رفتارهای مختلف و بعضا متناقش از مقامات عربستان هستیم که این حادثه را آشفته تر کرده است، در آخرین اطلاعاتی که از سوی مقامات عربستانی منتشر شد، اعتراف به قتل و تکه تکه شدن جسد خاشقجی است که قبلا انکار کرده بودند. سازمان اطلاعات سیا نیز اعلام کرد که دستور قتل این فعال روزنامه نگار منتقد عربستانی از سوی محمد بن سلمان ولیعهد جوان سود صادر شده است و اعلام این موضوع کار را پیچیده تر کرد.

با این حال افکار عمومی می خواهد بداند که واکنش احتمالی دولت های منطقه در آینده چه خواهد بود؟ کشورهای منطقه و دولت های غربی چه سیاستی را در قبال عربستان در پیش خواهند گرفت؟ آیا عربستان از سوی غرب تحریم می شود، آیا روابط سیاسی عربستان و آمریکا و یا عربستان و دولت های غربی به تحلیل خواهد رفت یا خیر؟ برای رسیدن به پاسخ پرسش های فوق، از رفتار صورت گرفته توسط دولت ها و اظهارات مطرح شده می توان به نتایج ذیل رسید:

۱-دولت ترامپ بر سر یک دو راهی قرار دارد، از یک طرف بن سلمان با تزریق دلارهای کلان و انعقاد قراردادهای میلیارد دلاری به گاو شیرده ترامپ و دامادش تبدیل شده است که رها کردن آن به مصلحت اقتصاد آمریکا نیست، ترامپ برای به صفر رساندن نفت ایران به عربستان دل خوش کرد، اما بعد از مرگ خاشقجی بسیاری از کشورهای بزرگ در سمینار بزرگ اقتصادی در عربستان شرکت نکردند و ضربه سنگینی به سیاست اقتصادی بن سلمان وارد شد، اتفاقات اخیر نیز باعث شد که عربستان از کاهش صدور نفت صحبت کند، دو پاره شدن کنگره نیز از دیگر چالش های ترامپ است، ترامپ اقتدار بالنسبه تام در وضع و اجرای قوانین یکجانبه را از دست داد بنابراین با توجه به اسناد منتشر شده علیه بن سلمان در پرونده خاشقجی، ترامپ هم نمی تواند مانند گذشته از وی حمایت کند. پس باید عواقب هر نوع تصمیمی را نیز پذیرا باشد، هر گونه فشار ترامپ برای برکناری بن سلمان ممکن است به لغو قراردادها منجر شود که وضعیت اشتغال وعده داده شدن ترامپ نیز با مشکل مواجه می شود، هر نوع همراهی با بن سلمان نیز منجر با اختلاف با کنگره و جامعه آمریکایی ها خواهد شد. در این زمینه ترامپ کاملا بر سر دو راهی است.

۲-کشورهای عربی منطقه خلیج فارس نیز از حادثه مرگ جمال خاشقجی به نوعی خوشحال هستند چرا که اقتدار عربستان فروکش کرد و در به جای تهاجم به کشورهای منطقه، در لاک دفاعی فرو رفته است، عربستان در دوران بن سلمان در موضوع اختلافات ارضی و مرزی با کشورهای منطقه از جمله کویت، عمان و به ویژه قطر گردن کشی می کرد، اما اکنون در شرایط ضعیفی قرار دارد. به طور کلی کشورهای منطقه از سیاست های بسیار تند بن سلمان به ستوه آمده بودند و در حال حاضر، پیگیری این جنایت را فرصت خوبی برای تغییر مواضع پادشاهی عربستان و سیاست های منطقه ای آن کشور می بینند.

۳- به نظر می رسد ترکیه تا رسیدن به نتیجه مطلوب از این حادثه کوتاه نیاید. این کشور در مسیری هوشمندانه، ذره ذره ماجرای قتل را به نقطه ای می رساند که مقامات عربستان قتل توسط برخی از نیروهای نزدیک به حاکمیت را بپذیرند، اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در یادداشتی که برای واشنگتن‌پست نوشت، تأکید کرد که آمران قتل جمال خاشقجی از مسئولان رده بالای سعودی هستند، اما شخص ملک سلمان در این پرونده نقشی ندارد. این نشان می دهد که دولت ترکیه از این حادثه کوتاه نخواهد آمد، ماجرا را در مسیری هدایت کرده که قابل برگشت نیست و اردوغان نیز دوست دارد به دنیا بفهماند که در این ماجرا قانونی برخورد می کند. بنابراین برای عربستان چندان ساده نخواهد بود بویپه اینکه در ماجرای حمایت ترکیه از قطر، روابط ریاض و آنکارا نیز دچار تیرگی شد.

۴- روسیه رد ماجرای قتل خاشقجی موضع مبهم و دوگانه ای گرفت، بن سلمان از پوتین خواسته بود که واسطه شود و از ترکیه بخواهد تا ماجرا را خاتمه دهد اما پوتین تنها به این مطلب بسنده کرد که در ماجرای قتل خاشقجی باید سیاست ها و اظهارات اعلام شده خاندان حاکم عربستان را بپذیریم. به نظر می رسد روسیه در این ماجرا به دنبال منافع خود است، بدین صورت که اگر غربی ها عربستان را تحریم کنند، قطعا روسیه فرصتی پیدا خواهد کرد که بخشی از قراردادهای فروش اسلحه و سرمایه گذاری عربستان را کسب کند، و اگر دولت های غربی بخواهند با این همه اسناد و شواهد با عربستان مصالحه کنند ، بازهم روسیه فرصت استثنایی بدست خواهد آورد تا دو رویی و برخورد دوگانه غرب در زمینه حقوق بشر را به چالش بکشد. چون اروپا در بحث ترور جاسوس روسیه در انگلیس، با اینکه مدارک مستحکمی ارائه نداد، تحریم های زیادی را علیه روسیه به نام حقوق بشر و دفاع از انسانیت وضع کردند. روسیه دست بالا خواهد داشت و می تواند فریاد بزند که اروپا برای حادثه ای که اثبات نشد روسیه را با تحریم شدید مواجه کرد اما برای جنایتی که عربستان مرتکب شد، فقط به ابراز تاسف بسندده کرد. بنابراین در هر دو صورت برای روسیه فرصت و برای عربستان چالش برانگیز خواهد بود.

۵- عربستان سعودی، هرچند شواهد علیه بن سلمان در ماجرای قتل خاشقجی به زبان بی زبانی موجود بود اما با اعتراف سازمان سیا مبنی بر صدور فرمان قتل توسط بن سلمان، کار برای عربستان و حامیان غربی و آمریکایی اش بسیار سخت شده است. ابقای محمد بن سلمان هم برای عربستان و هم برای آمریکا هزینه دارد، حتی قراردادهای فروش اسلحه به عربستان نیز ترامپ باید از کنگره بگذراند که در چنین شرایطی فضا مساعد نیست. افکار عمومی غرب و آمریکا مخالف بن سلمان است، حتی هر نوع ملاقات و دیدار با بن سلمان نیز برای مقامات غربی و آمریکایی مشکل ساز خواهد شد، این جنایت به گونه ای است که هر اندازه عربستان جزئیات بیشتری را اعلام کند، بیشتر در باتلاق فرو می رود، سوالات زیادی در این زمینه وجود دارد که هرچه مطالب را دستکاری کنند، بیشتر مورد تهدید افکار عمومی قرارمی گیرند. بنابراین دولت عربستان نیز در این حادثه بین برکناری بن سلمان و خاتمه دادن به این جنایت و ابقای وی، با چالش های زیادی مواجه خواهد بود.

سخن پایانی

بعد از تلاش های تیم ترامپ برای خواباندن جنایت قتل خاشقجی و خارج کردن نام محمد بن سلمان در این حادثه، اعلام سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا موسوم به «سیا» مبنی بر دست داشتن ولیعهد عربستان در این حادثه، این مساله مورد قبول است که هیچ دلیلی وجود ندارد این اتفاق بدون اطلاع یا مداخله وی صورت گرفته باشد.

حال دولت عربستان دیگر نمی تواند از حمایت قاطع و صد درصد ترامپ در این حادثه برخوردار باشد و این نشان می دهد نهادهای قدرت در آمریکا دیگر پشتیبان بی چون و چرای بن سلمان نخواهند بود.

علاوه بر این مخالفان ترامپ در آمریکا از طریق رسانه های همسو و دولت های قطر و ترکیه پرونده خاشقجی را تا برکناری بن سلمان ادامه خواهند داد. شاید تنها اقدامی که بتواند به ابقای بن سلمان کمک کند، تحویل فتح الله گولن متهم اصلی حادثه کودتا علیه اردوغان توسط ترامپ به دولت ترکیه باشد، در واقع ترامپ می تواند با تحویل گولن، از اردوغان بخواهد پرونده خاشقجی را خاتمه داده و بحران قطر و عربستان را نیز کاهش یا خاتمه دهد.

چرا که دولت ترامپ به عربستان به عنوان متحد استراتژیک خود در ماجرای ایران هراسی و مقابله با ایران می نگرد. بنابراین می تواند با این سیاست بار دیگر کشورهای عربی را در کنار عربستان برای آنچه مقابله با ایران می نامد، متحد کند.

حال باید منتظر بمانیم و ببینیم در آینده با توجه به افشاگری های بیشتر و فضای ایجاد شده، کدام سناریو اتفاق می افتد، برکناری بن سلمان یا مصالحه آمریکا و ترکیه در ماجرای تحویل گولن و خاشقجی و نهایتا ابقای بن سلمان؟