فراز و نشیب در روابط آلمان و عربستان؛ ایفای نقش سلاح و نفت

آلمان از سالها پیش به عنوان یکی از شرکای تجاری اصلی عربستان سعودی مطرح بوده است. از میان حدود ۸۰۰ شرکت آلمانی فعال در عربستان سعودی تقریبا ۲۰۰ شرکت با ۴هزار نیروی کار سعودی فعالیت دارد.

عربستان با توجه به منابع عظیم نفت خود تاکنون یکی از بهترین مشتریان تجهیزات نظامی آلمان بوده به گونه ای که سطح صادرات تجهیزات نظامی آلمان به این کشور در سال ۲۰۱۷ میلادی به ۲۵۵ میلیون یورو رسیده است.

لازم به ذکر است که عربستان سعودی  پس از آمریکا، روسیه و چین بیشترین بودجه را برای تجهیزات نظامی خود اختصاص می دهد. 

انستیتوی تحقیقات صلح «سیپری» در استکهلم در همین خصوص گزارشی منتشر و اعلام کرد که بودجه نظامی عربستان رقمی بالغ بر  ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است. در حالی که کشوری مانند آلمان که توانایی برخورداری و تولید تسلیحات را دارد تنها ۲/ ۱ درصد تولید ناخالص داخلی خود را صرف بودجه نظامی می‌کند.

نگاه اجمالی به نمودارهای آماری درخصوص مناسبات اقتصادی دو کشور نشان می دهد که تنها در سال ۲۰۱۷ میلادی ارزش صادرات آلمان به عربستان سعودی بالغ بر ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو گزارش شده است.  که این رقم حدود ۰/۵ درصد از میزان کل صادرات آلمان در سال گذشته میلادی بوده است.

آغاز تنش میان آلمان-عربستان

دو کشور آلمان و عربستان به رغم برخورداری از همکاری های تجاری خوب و همکاری های سیاسی نسبی در دوره های تاریخی مختلف، تنش هایی را نیز در روابط خود تجربه کرده و پشت سر گذاشته اند که از عمده ترین آنها می توان به اختلافات سال ۲۰۱۵ میلادی و پس از آن در سال ۲۰۱۷ میلادی که منجر به سردی روابط میان دو کشور شد،  اشاره کرد.

سرویس امنیت و اطلاعات آلمان در سال ۲۰۱۵ میلادی، درست از زمانی که اخبار روی کار آمدن برخی از اعضای خاندان سلمان ( آل سعود) در عربستان شدت گرفت ضمن هشدار نسبت به این موضوع متذکر شده بود که این خاندان سیاست های مداخله جویانه را در خط مشی سیاسی خود به عنوان محور اصلی قرار داده اند.

سازمان اطلاعات آلمان همچنین تلاش فرزند «ملک سلمان» برای کسب قدرت از سوی پدر را علت اصلی بروز چنین سیاستی از سوی وی اعلام کرده بود، چرا که به نظر می رسید وی برای تاثیرگذاری در حوزه نظامی به هر ریسمانی چنگ می زند که همین می تواند توازن امنیتی و ثبات در منطقه خاورمیانه را به مخاطره بیندازد.

در عین حال این سازمان آلمانی در خصوص عدم پذیرش اصلاحات مورد نظر «بن سلمان» از سوی مردم این کشور نیز مواردی را متذکر شده بود که در آن زمان کسی به آن وقعی ننهاد، در حالی که ۲ سال بعد پیش بینی ژرمن ها درست از آب در آمد و بن سلمان با موجی از نارضایتی های مردمی از یکسو و اعتراضات شاهزادگان سعودی از سوی دیگر روبرو شد.

اختلافات داخلی در عربستان به نوعی با اقدام نظامی آنها در یمن همزمان شد، براساس اسناد سازمان اطلاعاتی آلمان گروه القاعده از جمله موافقان و بهره برداران جنگ عربستان در یمن بود. اقدام نظامی عربستان علیه یمن با موجی از مخالفت ها، اعتراضات و سرزنش ها از سوی جامعه بین الملل روبرو شد. شهروندان آلمانی در آن زمان دولت را برای قطع همکاری تسلیحاتی با عربستان تحت فشار قرار دادند، تا جایی که موسسه های نظرسنجی نیز برای بررسی این موضوع دست بکار شدند.

برآیند نظرسنجی ها در میان شهروندان آلمانی حکایت از مخالفت ۷۸ درصدی مردم با تداوم همکاری های تسلیحاتی و مخالفت ۶۰ درصدی با هرگونه همکاری تجاری با عربستان داشت. در همین راستا شرکت اسلحه سازی Heckler & Koch  (هکر اند کوخ) در آلمان در سپتامبر سال ۲۰۱۷ میلادی خبر قطع صادرات اسلحه به عربستان را اعلام کرد که سبب برانگیخته شدن خشم سعودی ها شد، سعودی هایی که سومین متقاضی اسلحه از آلمان بوده و حدود ۹۰ درصد از صادرات آلمان در زمینه سلاح و تجهیزات نظامی را دریافت می کردند.

در همان اثنا «زیگمار گابریل» وزیر وقت خارجه در کابینه آلمان در جریان سفر به لبنان و دیدار با همتای لبنانی خود نقش عربستان در مسائل داخلی لبنان را مورد انتقاد قرار داد. گابریل تاکید کرده بود که عربستان بدنبال «ماجراجویی» بوده و این از نظر اروپایی ها قبال اغماض نیست. همزمان دولت آلمان نیز در راستای استعفای «سعد الحریری» نخست وزیر لبنان انگشت ظن و گمان خود را به سمت سعودی ها نشانه گرفت.

تحلیل و برداشت وزیر خارجه و دولت آلمان بار دیگر خشم سعودی ها را به مرحله وخیم تری رسانده و آنها را در وادی برخورد و مقابله به مثل کشاند، تا جایی که با فراخواندن سفیر خود از برلین و همزمان لغو سفر نماینده ویژه به یمن روابط دیپلماتیک خود را وارد مرحله جدیدی کرد.

سعودی ها همزمان با فراخواندن سفیر خود از برلین اظهارات وزیر خارجه آلمان را «غیرقابل توجیه و بعضا خطرناک» قلمداد کردند.

 «عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان در موضعی علیه برلین ضمن انتقاد از قطع همکاری های تسلیحاتی آنها با ریاض تاکید کرد که منابع دیگری را برای تامین تسلیحات خود پیدا می کنند. الجبیر علت اتخاذ چنین سیاستی را اینگونه اعلام کرد که ریاض توپ فوتبال نیست، تا هر کسی هر طور که می خواهد با ما رفتار کند.

از سوی دیگر احزاب اتحاد مسیحی آلمان که پیش از روی کار آمدن دولت ائتلافی در این کشور بر پایبندی به عدم صدور تسلیحات به کشورهایی که بطور مستقیم در جنگ یمن درگیر هستند، تاکید داشتند به تداوم خط مشی خود در دولت ائتلافی ادامه داده و بر همان مسیر پیش رفتند.

دولت ائتلافی آلمان در خصوص همکاری تسلیحاتی با ریاض اعلام کرد که قراردادهایی که در گذشته با این کشور بسته شده‌ به قوت خود باقی بوده و ادامه خواهند یافت که از جمله این قراردادها می توان به تحویل قایق‌های گشتی آلمان به عربستان اشاره کرد.

ماجرای اختلاف ریاض-برلین به همین جا ختم نشد، چرا که الجبیر در موضعی حق به جانب از سوی سعودی ها با قانونی خواندن جنگ یمن بار دیگر دولت آلمان را مورد انتقادهای شدید خود قرار داد و تاکید کرد برلین به اصول دیپلماتیک دوجانبه متعهد نبوده است.

وزیر خارجه سعودی با اتخاذ سیاست دو پهلو با برلین از سویی نشان می داد که خواهان پشتیبانی برلین در خصوص صادرات تسلیحات بوده و از سوی دیگر در موضع گیری های رسمی اعلام می کرد که به هیچ وجه قصد ندارد تا برای دریافت سلاح از آلمان آنها را تحت فشار قرار دهد.

تلاش برای تغییرات دیپلماتیک میان برلین-ریاض

با روی کار آمدن «هایکو ماس» وزیر خارجه سوسیال دمکرات در کابینه آلمان نشانه هایی از علاقمندی به تغییر سیاست های برلین در قبال ریاض به چشم می خورد. وی از همان ابتدای فعالیت خود در دستگاه دیپلماسی آلمان بر لزوم تقویت مناسبات برلین با سایر کشورهای دنیا تاکید و خاطر نشان کرده بود که در این خصوص برنامه های ویژه ای در دست دارد.

از آنجایی که نشست های بین المللی بستر مناسبی برای تعامل کشورها با یکدیگر را فراهم می آورد، کشورهای درگیر و در حال مناقشه سعی می کنند تا نهایت بهره برداری سیاسی را از اینگونه نشست ها داشته باشند. مجمع عمومی سازمان ملل که یکی از بزرگترین گردهمایی های سالیانه در نیویورک است این فرصت مغتنم را در اختیار دستگاه دیپلماسی آلمان برای تغییر در وضعیت مناسبات خود با ریاض قرار داد.

«هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان در حالی با همتای سعودی خود در برلین دیدار و گفتگو کرد که پیش تر سفرای دو کشور در واشنگتن طی مذاکراتی زمینه لازم را برای آماده سازی شرایط مناسب برای رویارویی وزرای خارجه دو کشور فراهم آورده بودند.

«ماس» در جریان دیدار و گفتگو با همتای سعودی خود در حاشیه نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد در نیویورک موفق شد با بیان یک جمله کلیدی قدم مهم و بزرگی در حل بحران ۱۰ ماهه ریاض-برلین بر دارد. وی  با بیان جمله طلایی « ما از این امر صمیمانه متاسفیم» نشان داد که در بالاترین سطح از توان دیپلماتیک قرار دارد .

وزیر خارجه آلمان همچنین با اشاره به سوء تفاهماتی که منجر به سردی مناسبات دوجانبه شده بود، علاقمندی خود و دستگاه دیپلماسی آلمان را برای از سرگیری روابط دیپلماتیک نشان داد. سعودی ها که علاقمندی برلین در بهبود مناسبات به مذاقشان خوش آمده بود نیز اعلام کردند که دو کشور باید بزودی با تبادل سفرا سطح همکاری های دیپلماتیک خود را به همان نقطه عطف قبل برسانند.

سعودی ها و اعتمادسازی برای ژرمن ها

وزرای خارجه عربستان و آلمان در کنار مناسبات سیاسی دو کشور در راستای پایان دادن به تنش های اخیر درصدد ترمیم همکاری های تجاری با یکدیگر نیز بر آمده و بر اهمیت آن تاکید کردند. «عواد العواد» وزیر اطلاع رسانی عربستان در همین راستا و با هدف اعتمادسازی برای ژرمن ها اعلام کرد که ریاض خواستار دریافت تسلیحات جدید از آلمان نبوده، اما در عین حال آنها باید به توافقات گذشته خود پایبند باشند.

وزیر خارجه آلمان پس از گفتگو با همتای سعودی خود در نیویورک با حضور در یک نشست خبری سوء تفاهم های اخیر میان دو کشور را در تضاد با مناسبات راهبردی دوجانبه قلمداد و تصریح کرد که برلین باید با در پیش گرفتن خط مشی دقیق راه بروز چنین سوء تفاهماتی را سد می کرد.

الجبیر نیز با قدردانی از مواضع همتای آلمانی خود و با تاریخی خواندن روابط دو کشور ابراز امیدواری کرد که شرایط پیش آمده سبب بروز مرحله نوینی از مناسبات دو جانبه برلین-ریاض باشد.

سخن آخر

آلمان از قویترین کشورهای اروپایی و عربستان غول نفتی منطقه خاورمیانه از دیرباز مناسبات خوبی را در پیش گرفته و تنش های بوجود آمده را حل و فصل کرده اند.

این کشور در دوره های مختلف تاریخی با نگاه اقتصادی -سیاسی در عربستان فعالیت داشته و همواره برای همسو کردن سیاست های ریاض با منافع خود تلاش کرده است. باید به این نکته اذعان داشت که محوری ترین خاستگاه آلمان در سعودی ها به موقعیت ژئوپلیتیکی آنها در خاورمیانه باز می گردد.

عربستان به عنوان رتبه نخست در برخورداری از نفت سیاه در منطقه خاورمیانه، نه تنها برای آلمان که برای کشورهای اروپایی به عنوان یک شریان حیاتی در زمینه صادرات و واردات مطرح است.

 آلمان ها که هوشمندی ویژه ای در زمینه مناسبات دیپلماتیک و تجاری دارند همواره برای توازن رابطه با عربستان از اقدامی فروگذار نکرده اند. بطور کلی آلمان با هدف تحقق یک امنیت فراگیر در منطقه نگاه ویژه ای به مناسبات خود با عربستان دارد.

فروش تسلیحات از سوی آلمان به عربستان سبب می شود تا برلین چشم بر روی مباحث حقوق بشری این دیکتاتوری نفتی ببندد.