چرا روسیه‌نمی‌توند‌ایران را وادار به‌خروج‌از‌سوریه‌کند

حدس و گمان‌ها درباره شکرآب شدن رابطه ایران – روسیه بعد از ضربه‌ای که ابتدای سال میلادی به برجام وارد شد، حالا چند ماه است که شنیده می‌شود. تهران از خیانت دیدن نگران است و مسکو تلاش می‌کند سر موضوع‌های مختلف به خصوص تحریم‌های اقتصادی اخیر با آمریکا مذاکره کند. جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا روز ۲۲ آگوست در کنفرانس خبری‌اش در جریان سفر به اسرائیل به خبرنگار‌ها گفت: ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با خروج نیرو‌های نظامی ایران از سوریه موافق است:" رئیس جمهور پوتین سه هفته پیش با من صحبت کرد. صحبت‌های او به این معنی بود که مصالح ایرانی‌ها در سوریه با مصالح روس‌ها یکی نیست و باید منتظر باشیم تمام نیرو‌های ایرانی به زودی به کشورشان برگردند. ما درباره بازگشت همه نیرو‌های ایران به کشورشان صحبت کردیم. "

یک روز بعد بولتون با نیوکلای پاتروشف همتای روسش و شورای امنیت این کشور دیدار کرد. خروجی آن جلسه مشخص کرد که نظر‌های دو طرف آن طور که بولتون مدعی شده بود به هم نزدیک نیست. بعد از یک ملاقات ۵ ساعته بولتون به خبرنگار‌ها گفت: موضوع‌هایی که در جریان دیدار پوتین و دانلد ترامپ در هلسینکی مطرح شده بود یک بار دیگر بررسی شد، اما مذاکرات پیشرفت چندانی نداشت. به گفته او پاتروشف پیشنهاد داده به جای تحریم اقتصادی، برای نیرو‌های نظامی ایران محدودیت‌های جغرافیایی اعمال شود. این پیشنهاد بی درنگ از طرف آمریکایی‌ها رد شده است.

بعد از اینکه نماینده‌های روسیه بندی که آن‌ها را وادار می‌کرد به دخالت در انتخابات آمریکا اعتراف کنند (بندی که بولتون آن را اضافه کرده بود) را قبول نکردند، دو طرف برای امضای یک بیانیه مشترک به توافق نرسیدند. در آن مذاکرات و مذاکرات پیش از آن آمریکایی‌ها جوری رفتار می‌کردند که گویا دست بالاتر را دارند. آن‌ها اعتقاد داشتند " روس‌ها آن زمان درسوریه به مشکل خورده بودند. " در طرف دیگر رهبران روسیه فشار آمریکا را نپذیرفتند و می‌خواستند در مذاکرات شرایط مساوی داشته باشند.

به جز همه این‌ها، روس‌ها دلایل دیگری هم برای رد کردن پیشنهاد‌های آمریکایی‌ها درباره سوریه دارند. همانطور که الکسی پوشکف سناتور روس بعد از مذاکرات ژنو گفت؛ "آمریکایی‎ها تلاش می‌کنند از روسیه عبور کنند و با تغییر دادن موقعیت دو طرف، در سوریه همه کاره شوند. " و هنوز مشخص نیست روسیه در قبال پذیرش درخواست آمریکا مبنی بر رها کردن متحد منطقه‌ای خود ایران، چه چیز به دست خواهد آورد. اینکه آمریکا تضمین می‌دهد امتیاز‌هایی که روسیه به دست می‎‌آورد در نهایت به کاهش تحریم‌های اقتصادی ختم خواهد شد، برای مسکو تضمین شده نیست. روسیه به خوبی می‌داند تغییر در شکل تحریم‌ها دست کنگره آمریکا است نه رئیس جمهور این کشور و این یعنی امضا هرگونه توافق نامه درباره سوریه با ترامپ هیچ تضمینی درباره تحریم‌ها به رسیه نمی‌دهد.

در عین حال رهبران روسیه نمی‌خواهند همه راه‌های ارتباطی‌شان با ایران را خراب کنند. به جز مشکل‌هایی که در سوریه وجود دارد، تهران و مسکو مشکلات مشترک دیگری هم دارند؛ از مبحث انرژی و امنیت منطقه کاسپین تا وضعیت افغانستان. روسیه هم مثل ایران می‌خواهد همکاری‌های دوجانبه درباره این مشکل‌ها ادامه داشته باشند.

روسیه به آمریکا اعتماد ندارد و برای این عدم اعتماد دلایل خوبی وجود دارد

در ماه ژوئن سال ۹۵ ال گور معاون رئیس جمهور آمریکا یک توافق‌نامه محرمانه با ویکتور چرنومیردین نخست وزیر روسیه امضا کرد که بر اساس آن روسیه روند فروش اسلحه به ایران را تا پایان سال ۹۹ متوقف می‌کرد. آن توافق‌نامه ۴ میلیارد دلار به روسیه ضرر زد.

سال ۲۰۰۹، دولت‌های دیمیتری مدودف و باراک اوباما برای "شروع مجدد" در روابط آمریکا و روسیه توافق رسیدند. این توافق روسیه را موظف می‌کرد سطح روابطش با ایران را کاهش دهد. یک سال بعد روسیه فروش سامانه موشکی S-۳۰۰ به ایران را با توجه به قطعنامه ۱۹۲۹ سازمان ملل متوقف کرد. این قطعنامه کشور‌های صاحب سلاح‌های سنگین را به بهانه برنامه هسته‌ای ایران از فروش این سلاح‌ها به ایران منع می‌کند.

در هر دو پرونده باوجود اینکه روسیه به تعداتش عمل کرد، هرگز "شروع مجدد"ی در کار نبود و روابط واشنگتن و مسکو گرم نشد. روسیه دیگر تمایلی به استفاده از ایران در جریان روابطش با آمریکا ندارد. ایران دچار مشکلات اقتصادی شده و ریسک این وجود دارد که تهران اعتمادش را به روسیه از دست بدهد.

نفود روسیه روی تهران نامحدود نیست

دلایل دیگری هم برای اینکه روسیه پیشنهاد‌های آمریکا درباره سوریه را آن هم در شرایطی که کنترل اتفاق‌ها را در اختیار دارد نپذیرد، وجود دارد. به نظر نمی‌رسد وقتی رهبران روسیه از "غیرواقعی" بودن تمایل آمریکا برای خروج ایران از سوریه صحبت می‌کنند، دروغ بگویند. روسیه بازیگر اصلی سوریه به شمار می‌رود، اما آن‌ها میدانند که نفوذشان روی همسایه‌های دیگر نامحدود نیست.

بعد از اینکه ایران اوایل این ماه مرز اسرائیل و سوریه را ترک کرد، واشنگتن و تل آویو به این باور رسیدند که روسیه می‌تواند به خروج کامل نیرو‌های ایرانی از سوریه کمک کند، اما روسیه به ۳ دلیل نمی‌تواند چنین درخواست بلندپروازانه‌ای را عملی کند:

اول اینکه خروج نیرو‌های سوریه از مرز با اسرائیل به دلیل درخواست یا فشار سوریه انجام نشد. دلیل این اتفاق این بود که رهبران ایران فکر می‌کردند اتخاذ این تصمیم به نفع آن‌ها است. خروج داوطلبانه ایران از مرز جنوبی سوریه، ریسک درگیری ایران با ارتش اسرائیل را کاهش می‌دهد، اما در عین حال این فرصت را به سوریه می‌دهد که کنترل این مرز را در اختیار بگیرد. برای روسیه سخت خواهد بود که از ایران بخواهد همه نیروهایش را از سوریه خارج کند، چون ممکن است این کار به تهران یا سوریه (در متن اصلی دولت اسد) کمک کند.

دوم اینکه حذف همه نیرو‌های ایران از سوریه در شرایط فعلی ممکن نیست. ماهیت حضور ایران ممکن است در ظاهر بخشی از سیستم فعلی در سوریه نباشد، اما حتما بخش نامرئی آن است. در جریان ۷ سال جنگ داخلی سوریه ایران به حدی در ساختار نیروی نظامی سوریه حضور پیدا کرده که حذف آن ممکن است به بهم خوردن سیستم نظامی این کشور منجر شود.

سوم اینکه ۲۷ آگوست ایران و سوریه قرارداد همکاری نظامی امضا کردند که خروج نیرو‌های نظامی ایران از خاک سوریه را غیرممکن‌تر هم کرد.

با نگاهی به همه این شرایط می‌توان نتیجه گرفت آمریکا به سختی می‌تواند روی کمک سوریه برای خارج کردن نیرو‌های ایران از سوریه در آینده نزدیک حساب کند.