هشدار سازمان ملل درباره اشاعه تسلیحات بیولوژیکی

در جلسات سازمان ملل متحد در ژنو که پنج‌شنبه به پایان رسید، نمایندگانی از بیش از ۱۰۰ کشور عضو که از امضاکنندگان کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی (BWC) هستند و همچنین متخصصان و دانشگاهیان غیرنظامی درباره اینکه چطور می‌توان از کاربرد علم به منظور دستیابی به اهداف مثبت مطابق خط مشی خلع سلاح آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد اطمینان حاصل کرد، بحث و رایزنی کردند.

در حالی که تاثیر بالقوه یک حمله با تسلیحات بیولوژیکی سهمگین خواهد بود، گمان نمی‌رود که احتمال آن اکنون بالا باشد. آخرین حمله به سال ۲۰۰۱ باز می‌گردد، زمانی که نامه‌های حاوی اسپور‌های سیاه زخم پنج تن را در آمریکا کشت؛ آن هم تنها چند روز پس از آنکه تروریست‌های القاعده حملات ۱۱ سپتامبر در نیویورک و واشنگتن را انجام دادند.

با این وجود، افزایش گروه‌های افراطی و خطر بالقوه سوء استفاده‌های برنامه‌های تحقیقاتی تمرکز نشست کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی را به خود اختصاص داد. دنیل فیکز، رئیس واحد پشتیبان اجرایی کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی در سازمان ملل گفت: گروه‌های تروریستی تمایل دارند و ما هم شاهد از بین رفتن هنجار‌های تسلیحات شیمیایی هستیم. این می‌تواند به اشاعه تسلیحات بیولوژیکی هم منجر شود. در بدترین حالت، می‌توانید به انتشار ابولا در آن سطح در غرب آفریقا یا حتی بیماری فراگیری فکر کنید که می‌تواند جان میلیون‌ها تن را بگیرد.

۱۸۱ کشور عضو کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی در تلاش برای مدیریت تازه‌ترین تحولات و تهدیدات بیولوژیکی هر ساله در تابستان جلساتی را در سطح متخصصان برگزار می‌کنند. گزارش‌هایی که در این جلسات به بحث گذاشته می‌شوند، بعدا در ماه دسامبر رسما مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در جلسه هشت روزه اخیر که به پایان رسید، مسائل علمی و فناوری برای دو روز مورد بحث قرار گرفت.

در میان تحولات مورد بحث، روش پیشگام‌سازی اصلاح ژنی موسوم به CRISPR بود. این را می‌توان در نظریه - به هر ارگانیسمی اعمال کرد. دنیل فیکز در بیرون از نهاد ژنو، استفاده از CRISPR سوالات اخلاقی زیادی را مطرح کرده است، اما در میان کشور‌های عضو، تأثیرات امنیتی بر مذاکرات غالب شد.

او با اشاره به اینکه نشست‌ها به روند رو به رشد "آزمایشگاه‌های بیولوژیکی DIY " تمرکز داشتند، گفت: به طور بالقوه این رویه می‌تواند برای تولید سلاح‌های بیولوژیکی موثرتر مورد استفاده باشد. با این حال، جلسات مذکور همچنین بر ارتقای علمی تمرکز کردند تا دانشمندان بخشی از راه حل باشند، نه مشکل.

علاوه بر نگرانی‌هایی مبنی بر اینکه کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی فاقد حمایت بین‌المللی کامل است، این نهاد همچنین با این انتقاد مواجه است که اعضایش موظف نیستند که اجازه بازرسی‌های خارجی را از هرگونه انبار‌های غیرقانونی که احتمالا در اختیار دارند، بدهند.

مساله مذکور این واقعیت را برجسته می‌کند که کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی فاقد یک نهاد قوی است و تعدادی از مدیران آن توسط سازمان‌های بزرگتر از جمله سازمان ممنوعیت سلاح‌های شیمیایی (OPCW) تحت‌الشعاع قرار می‌گیرند. نیل فیکز، رئیس واحد پشتیبان اجرایی کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی در سازمان ملل می‌گوید: سازمان ممنوعیت تسلیحات شیمیایی با ۵۰۰ کارمند تاسیسات آموزش ناظران تسلیحاتی دارد و کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی روی آنچه دولت‌ها در سطح ملی انجام می‌دهند، متمرکز است.

نگرانی از آینده

پیش‌بینی می‌شود، جدای از سرعت سریع تغییرات علمی، بزرگترین چالش این است که کنوانسیون‌های مربوط به سلاح‌های بیولوژیک را مرتبط نگاه داشت؛ همانطور که امروزه اینگونه است. فیکز می‌گوید: هیچ کشوری نیست که بگوید تسلیحات بیولوژیکی لازم دارد. این هنجار باید حفظ شده و به درستی مدیریت شود. شما نمی‌توانید اصلاح نژادی را متوقف کنید، زیرا آن‌ها می‌توانند خیلی خوب باشند، مثلا یافته‌های آن‌ها برای درمان بیماری‌ها یا مقابله با تغییرات آب و هوایی. اما با این حال هنوز نیاز داریم که این فناوری‌ها و روش‌ها را مدیریت کنیم تا اطمینان حاصل کنیم که از آن‌ها مسؤولانه استفاده می‌شود.

آخرین نشست کنوانسیون تسلیحات بیولوژیکی در ژنو همچنین شامل سازمان‌های بین دولتی مهم، انجمن‌های علمی و حرفه‌ای، نهاد‌های آکادمیک، اندیشکده‌ها و سایر نهاد‌های غیردولتی بود. این کنوانسیون که رسما به عنوان کنوانسیون ممنوعیت توسعه، تولید و ذخیره‌سازی باکتری‌شناسی (زیستی) و سلاح‌های سمی و تخریب آن‌ها شناخته می‌شود، اولین معاهده خلع سلاح چند جانبه برای منع یک دسته‌بندی از تسلیحات است. این کنوانسیون سال ۱۹۷۲ برای امضا باز شده و در ۱۹۷۵ اجرایی شد. در حال حاضر ۱۸۱ کشور عضو آن هستند و شش کشور دیگر هم آن را امضا کرده، اما هنوز تصویب نکرده‌اند.