آخرین و خطرناک‌ترین فاز جنگ سوریه در راه است

روزنامه واشنگتن پست در تحلیلی می‌نویسد: شکست اخیر شورشیان سوری از دولت در جنوب غربی سوریه(درعا و قنیطره) بی‌تردید موجب شد تا بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه کنترل اکثر مناطق این کشور را به دست بگیرد و اکنون حضور او در قدرت، با تهدید نظامی یا دیپلماتیک قابل توجهی مواجه نیست.

اما دست‌کم یک سوم سوریه همچنان خارج از کنترل دولت است و آن مناطقی است که در اشغال نیروهای آمریکایی و ترکیه‌ای است. ترکیه سربازانی را در شمال غرب سوریه، در بخش‌هایی از استان‌های تحت کنترل شورشیان در حلب و ادلب مستقر کرده که اسد به عنوان هدف بعدی حملات خود معرفی کرده است. حدود ۲۰۰۰ نیروی عملیاتی ویژه آمریکا هم در شمال شرق سوریه حضور دارند تا از متحدان کرد خود در مبارزه علیه داعش حمایت کنند.

نقشه مناطق تحت کنترل طرف‌های درگیر در سوریه/ مساحت قرمز رنگ در کنترل دولت سوریه است

در همین حال گروه‌ها و نیروهای متحد ارتش سوریه در کنار نیروهای دولتی در سراسر اراضی تحت کنترل دولت سوریه مستقر شده‌اند و همین امر مایه نگرانی اسرائیل شده است. تحلیلگران می‌گویند حتی در شرایطی که این جنگ درحال ورود به آخرین مراحل خود است، خطر تحریک یک درگیری گسترده‌تر همچنان وجود دارد.

این بر گردن روسیه است که سوریه را در مسیر پیش‌رو هدایت کند، چرا که آن تنها قدرت خارجی است که روابط خوبی با تمام کشورهای درگیر جنگ سوریه دارد. مسکو پس از مداخله در این درگیری در سال ۲۰۱۵، عمدتا در ایجاد تعادل میان منافع رقابتی بازیگران مختلف موفق عمل کرده است و نگرانی‌ها از اینکه درگیری مذکور بتواند به آتش جنگ منطقه‌ای دامن بزند را کنترل کرده است.

ریاض خواجه، رئیس شرکت رایزنی دفاعی اینگما مستقر در دوبی می‌گوید، ظرفیت روسیه اما در مدیریت این نگرانی‌های رقابتی محدود است و با نبردهای آتی سنجیده می‌شود. او با اشاره به شکست اخیر دیپلماسی روسیه با هدف رفع نگرانی‌های اسرائیل درباره حضور نیروهای نزدیک به ایران گفت: آنچنان که به نظر می‌رسد اوضاع در کنترل روسیه نیست. ایران سرمایه‌گذاری بسیاری در سوریه کرده است و اکنون قرار نیست از سوریه برود؛ اگر قصد رفتن داشته باشد. بنابراین با توجه به امتناع نیروهای نزدیک به ایران از خروج از سوریه و تاکید اسرائیل بر خروج آنها، نهایتا یک درگیری به وقوع می‌پیوندد.

کمال علم، کارشناس موسسه "خدمات متحد سلطنتی" که در لندن مستقر است، می‌گوید: اکنون از جمله اولویت‌های روسیه این است که در مناطقی ثبات ایجاد کند که مجددا تحت کنترل نیروهای سوریه درآمده است، دست‌کم بخشی از شش میلیون آواره‌ای که از این کشور فرار کردند باز گرداند، ارتش سوریه را بازسازی کند، ساخت و سازها را از سر بگیرد و به رسمیت شناختن بین‌المللی تلاش‌های روسیه از طریق یک روند صلح را تضمین کند.

او می‌گوید: روس‌ها می‌دانند که آن مناطقی که دوباره باز پس گرفته شدند، همچون بمب‌های ساعتی عمل می‌کنند و آنها می‌خواهند اطمینان حاصل کنند که حملات تلافی‌جویانه تمام عیاری رخ نمی‌دهد. این جنگ کاملا به پایان نرسیده است اما اکنون زمان برقراری ثبات در این کشور است و در واقع، کار سخت انجام شده است.

با این حال طبق اظهارات اخیر اسد و متحدانش، اولویت فوری سوریه پس گرفتن مابقی اراضی خارج از کنترل دولت است که این امر از استان ادلب آغاز می‌شود. نیروهای سوری که پس از برقراری آرامش در جنوب، آزادی عمل بیشتری دارند، مجددا در نواحی شمالی مستقر می‌شوند و پیش‌بینی حمله در ادلب می‌رود.

همزمان، ترکیه ایست‌های بازرسی در این استان را افزایش داده است که این کار طبق توافق با روسیه انجام شده است. رجب طیب اردوغان،‌ رئیس‌ جمهوری ترکیه ادلب را "خط قرمز" می‌داند و متعهد شده است تا با هرگونه تلاشی برای خارج کردن کنترل این استان از نفوذ ترکیه مقابله کند و همین خطر رویارویی میان این کشور با سوریه،‌ روسیه و ایران را افزایش داده است.

نبرد در ادلب احتمالا ویرانگرتر از نبردهای پیشین خواهد بود. همزمان با اینکه نیروهای سوریه سایر بخش‌های این کشور را مجددا تحت کنترل ‌گرفته‌اند، این نبردها با خروج شورشیان به سمت ادلب حل می‌شد و این استان اکنون حدود ۷۰ هزار شبه‌نظامی را در خود جای داده است. این بزرگترین نقطه تمرکز شورشیان اپوزیسیون است. شمار قابل توجهی از آنان افراطگرایانی متعلق به شاخه‌های وابسته به القاعده در سوریه هستند و در صورت جنگ در این منطقه، عملا دیگر جایی در داخل سوریه وجود ندارد که این بار شورشیان به آنجا بروند.

ادلب حدود سه میلیون سوری را پناه داده است که بسیاری از آنان از نبردهای سایر مناطق این کشور به آنجا آمده‌اند. به گفته تحلیلگران، حمله به ادلب می‌تواند بزرگترین بحران انسانی سوریه را رقم بزند و موج جدیدی از آوارگان را به سمت ترکیه یا شاید اروپا راهی کند.

مقام‌های روسیه اما آشکارا اعلام کرده‌اند که یک راه‌حل مذاکره‌ شده را برای ادلب ترجیح می‌دهند. الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه روسیه در امور سوریه به تاس گفت روس‌ها امید دارند از جنوب غرب سوریه به عنوان مدلی برای ادلب استفاده شود. در جنوب غرب سوریه، اکثر گروه‌های شورشی با سازش با دولت سوریه در ازای کنترل محلی محدود و در اختیار داشتن سلاح‌های سبک، موافقت کردند و برخی به نیروهای وفادار پیوستند تا برای پس گرفتن آخرین نقطه تحت کنترل داعش مبارزه کنند. این موفقیت کاملا بدون خونریزی و با ابتکار عمل روسیه به دست آمد.

به گفته لاورنتیف، روسیه آمادگی دارد تا هرگونه کمکی به شورشیان میانه‌رو که با مبارزه با گروه‌های افراطی موافقت کنند، ارائه دهد. بسام بارابندی، دیپلمات سابق سوریه که به واشنگتن گریخته و اکنون با اپوزیسیون کار می‌کند، تاکید دارد که اپوزیسیون سوریه مایل به پذیرفتن چنین تدابیری است اما می‌خواهد بداند که در ازای آن چه چیزی دریافت می‌کند. به گفته او، حداقل شورشیان ادلب می‌خواهند نوعی خودمختاری و حفاظت دریافت کنند که تحت نظارت ترکیه و روسیه باشد. او تاکید کرد وقوع یک نبرد ویرانگر در ادلب محتمل است اما ممکن است دیپلماسی جواب بدهد و وخیم‌ترین خشونت در سوریه به پایان برسد. او تاکید کرد: گمان می‌کنم تا پایان امسال، ما شاهد پایان درگیری مهم باشیم.