راستی آزمایی نقش صدر در اعتراضات عراق

سکوت مقتدا صدر درقبال حمله تعدادی از تظاهرکنندگان به مقرهای احزاب شیعه و گروه های مقاومت اسلامی درجنوب عراق و در امان ماندن مقرهای جریان صدر از این حملات، سبب شده برخی ناظران اتهام نقش داشتن دراین حملات را متوجه وی کنند اما شواهد مختلفی نیزخلاف آن را نشان می دهد.

برخی از سیاسیون و کارشناسان بر این ادعا هستند که مقتدا صدر در این تظاهرات و به خشونت کشیدن آن دست دارد و این درحالی است که خود صدر تاکنون نسبت به این اتهامات موضع روشن و آشکاری نگرفته است.

از طرفی بر خلاف سال 2016 که صدر به طور واضح و آشکار طرفداران خود را به پیوستن به تظاهرات ها در بغداد فراخواند و حتی ورود تظاهرکنندگان را به داخل هیات دولت و پارلمان تایید کرد، اما امسال تاکنون چنین درخواستی را مطرح نکرده بلکه بالعکس پیش تر و قبل از آغاز اعتراضات اخیر در چند مورد زمان را برای برپایی تظاهرات طرفداران خود مناسب ندانسته بود.

اما آنچه بیش از همه باعث شد که طرفداران اتهام علیه مقتدا صدر به دست داشتن در تظاهرات ها بیشتر شود به چند دلیل است که یکی از مهمترین علل آن را احتمال عدم مشارکت ائتلاف انتخاباتی سائرون (مورد حمایت مقتدا صدر) در فراکسیون بزرگتر پارلمانی و در نتیجه دولت آینده عراق می دانند.

در واقع همزمانی تظاهرات ها و خشونت های توام با بخشی از آن وقتی آغاز شد که خبر فروپاشی ائتلاف سائرون و الفتح و شکل گیری ائتلافی از الفتح، النصر و دولت قانون برای تشکیل دولت آینده مطرح شد که به معنی کنار گذاشتن کامل سائرون از قدرت و تشکیل دولت آینده بود که بر مبنای آن شانس نوری المالکی (دولت قانون) - مهمترین رقیب سیاسی مقتدا صدر - را برای بازگشت به قدرت بیشتر می کرد.

متعاقب آن، حمله برخی از تظاهرکنندگان به مقر احزاب سیاسی شیعه و گروه های مقاومت اسلامی و حتی الحشد الشعبی و عدم تعرض آنها به دفاتر و مقرهای جریان صدر در جنوب عراق، این فرضیه را تقویت کرد.

برخی از تظاهرکننده ها حتی در جریان حمله به مقرهای احزاب شیعه و گروه های مقاومت اسلامی در جنوب عراق، شعارهایی در حمایت از مقتدا صدر سر دادند که بیش از پیش این فرضیه که صدر، هواداران خود را در این تظاهرات ها تزریق کرده تا دست به خشونت بزنند، تایید کرد.

سایت خبری 'الاتجاه' ارگان خبری کتائب حزب الله درعراق در یک گزارش در روز شنبه تاکید کرده است که مقتدا صدر تنها سود برنده سیاسی از تظاهرات های اخیر است.

این سایت خبری نوشته است که مقتدا صدر برای حفظ پایگاه اجتماعی خود، از هیچ چیزی فروگذار نیست و حاضر است که برای اجرای دیدگاه ویژه خود در دولت آینده، همه شرکای سیاسی خود را حتی نزدیکترین آنها یعنی حیدر العبادی، نادیده بگیرد.

این سایت مدعی شده است که صدر از طریق تظاهرات های اخیر با یک تیر دو نشان زده است یکی اینکه حیدر العبادی را به عنوان یکی از رقبای جدی خود به دلیل محبوبیت نسبی که در جامعه دارد، به بهانه عدم توانایی در ارائه خدمات، از قدرت کنار زده و از طرفی انتخاب نخست وزیر آینده از داخل ائتلاف سائرون را برای خود تضمین کرده است.

'واثق الهاشمی' و 'هاشم الکندی' دو کارشناس برجسته سیاسی عراق نیز پیشتر در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا تاکید کردند که مقتدا صدر به دست داشتن در این تظاهرات های اخیر و به خشونت کشاندن آن متهم است.

الهاشمی گفت که این تظاهرات درست وقتی شروع شد که نقشه ائتلاف های سیاسی در عراق تغییر کرد و یک طرف سیاسی که احساس می کرد از قدرت و دولت آینده کنار گذاشته خواهد شد، با تحریک پایگاه اجتماعی خود و اردوکشی خیابانی، این پیام روشن سیاسی را به رقبای داخلی داد که نمی توانید من را نادیده بگیرید.

هاشم الکندی نیز گفت که حمله به مقرهای احزاب سیاسی شیعه و گروه های مقاومت اسلامی در جنوب و عدم تعرض به مقرهای جریان صدر و سرایا السلام (شاخه نظامی جریان صدر) کاملا نشان می دهند که این تظاهرات ها از طرف مقتدا صدر هدایت شده است.

وی مدعی شد که در این خصوص اطلاعاتی دارد که حاکیست که جماعت مقتدا صدر هسته اصلی تظاهرات ها را در جنوب عراق و بغداد تشکیل می دهند و شعارهایی که داده اند همان شعارهای صدری ها و در حمایت از مقتدا صدر است و بحث آب و برق و بیکاری فقط بهانه بوده است.

در همین راستا توئیت 'شیخ قیس الخزعلی' دبیرکل عصائب اهل الحق نیز به طور تلویحی گویای آن است که جماعت مقتدا صدر در حمله به مقرهای احزاب سیاسی شیعه و گروه های مقاومت اسلامی، تعمد داشته اند.

وی نوشته است: 'برخی از تظاهرکنندگان فقط به مقرهای برخی گروه ها و احزاب حمله کرده و به بعضی از جریان ها کار نداشتند و از جمله مقرهایی که در نجف اشرف مورد حمله قرار گرفت، مقر عصائب اهل الحق بود که برخی از تظاهرکنندگان می خواستند آن را به آتش بکشند.'

وی سپس در برابر این حمله آشکار به مقر عصائب اهل الحق این سوال را مطرح کرده است که 'نخست وزیر کشور نه از عصائب اهل الحق است و نه این گروه سیاسی، وزیر یا وکیل و یا حتی مدیری در بدنه دولت دارد و نه آب و برق را از مردم بریده است پس برای چه تظاهرکنندگان مقر عصائب را هدف قرار دادند؟'

با وجود همه این ادعاهایی که علیه مقتدا صدر مطرح می شود، خبرنگار ایرنا، تاکنون دلیل قاطعی که شخص مقتدا صدر در این تظاهرات ها و به خشونت کشیدن آن دست داشته به دست نیاورده است.

یک کارشناس مسائل عراق به خبرنگار ایرنا گفت جماعت مقتدا صدر الزاما همگی پایبندی 100 درصد به مقتدا صدر ندارند بلکه عده ای از صدر برای پاره ای انگیزه های خاص خود بهره برداری سیاسی و اجتماعی می کنند.

وی به طور مثال از جماعت 'ابودرع' در شهرک صدر نام برد و همچنین گروه هایی مانند یمانی ها و صرخی ها که همگی تحت پوشش جریان صدر و طرفداری از مقتدا صدر در تظاهرات ها شرکت می کنند، تا پوششی برای تحقق پاره ای انگیزه های خاص سیاسی و اجتماعی شان باشد.

به گفته وی، همه اینها تحت عنوان عریض وطویل جریان صدر فعالیت می کنند اما جزو گروه های تندرو داخل جریان صدر هستند که حتی مقتدا صدر هم بر آنها کنترل لازم را ندارد.

یکی از مسائلی که اکثر تحلیلگران در عراق در اتهام زنی به مقتدا صدر نادیده می گیرند این است که خود مقتدا صدر چند هفته قبل از شروع تظاهرات ها، خصوصا در بصره، تعدادی از افراد تندرو را در سرایا السلام از جمله فرمانده سرایا السلام در بصره به علت تخلفات مختلف، برکنار کرد، بصره همانجایی است که اعتراضات اخیر از آنجا آغاز شد و به دیگر شهرهای جنوب و مرکز کشور سرایت کرد. 

در دستور العملی که 7 تیرماه 97از سوی صدر منتشر شد آمده است که کلیه دفاتر سرایا السلام در سراسر عراق بجز بغداد، کربلا و سامرا بسته خواهد شد. 

صدر همچنین مقرر کرده بود که سلاح ها، تسلیحات و خودروهای در اختیار این نیروها، تحویل دولت شود. 

وی در دستور العمل مشابهی خواستار تعلیق فعالیت های سرایا السلام در استان بصره در جنوب عراق شده بود. 

بر اساس دستورالعمل صدر همچنین معاون جهادی وی معروف به 'ابو دعاء' برکنار و به جای او شخصی دیگری به نام 'ابو یاسر' به این سمت منصوب شد.

صدر همچنین در این دستور العمل که متعاقب انفجار مهیب شهرک صدر که دهها کشته و زخمی برجای گذاشت صادر کرد، خواستار دور کردن انبارهای ذخیره سلاح از اماکن مسکونی شده بود. 

برخی ناظران در همان موقع اقدام مقتدا صدر را در راستای انحلال تدریجی شاخه نظامی جریان صدر در یک دوره زمانی پنج ساله و در راستای موضوع خلع سلاح گروههای سیاسی و انحصار سلاح در دست دولت دانستند.

هر چند اعتراضات بصره چند روز پس از اقدامات اصلاحی مقتدا صدر در تشکیلات نظامی زیر نظر خود رخ داد اما هنوز ارتباطی میان این دو ریداد به اثبات نرسیده است. 

از سوی دیگر مقتدا صدر در ابتدای شروع تظاهرات اخیر در موضعی که مشابه دیگر رهبران سیاسی شیعه بود، از مطالبات به حق اجتماعی حمایت کرد و در عین حال نسبت به خشونت ورزی در جریان تظاهرات ها هشدار داده بود.

بررسی روند مواضع صدر در قبال تظاهرات ها نشان می دهد که تاکنون مواضع او حداقل از حیث ظاهر، متعادل بوده است و اتهام نقش داشتن او در این حرکات شواهد و دلایل قابل اتکایی ندارد. 

به هر روی به نظر می رسد تحولات روزهای آتی در عراق در سایه تداوم پراکنده اعتراضات خیابانی در بغداد و برخی دیگر از شهرهای مرکز و جنوب عراق، مواضع رهبران سیاسی این کشور از جمله مقتدا صدر را بیش از پیش روشن تر خواهد ساخت. 

اعتراضات مردمی در عراق از دو هفته پیش نخست در استان بصره (جنوب) و در اعتراض به مشکل برق، آب و بیکاری جوانان این استان برغم فعالیت شرکت های خارجی در میادین نفتی این استان و همچنین اعتراضات مردم استان واسط (شرق) به وضعیت برق آغاز شد و بتدریج به دیگر استان های جنوب و مرکز عراق سرایت کرد اما چند روز بعد فروکش کرد و هم اکنون بطور پراکنده در برخی مناطق ادامه دارد. 

اغلب احزاب و رهبران سیاسی عراق، مرجعیت عالی و حتی 'حیدرالعبادی' نخست وزیر این کشور از تظاهرات مردمی و اعتراض مسالمت آمیز به ضعف خدمات رسانی بعنوان یک حق شهروندی حمایت و درعین حال نسبت به اقدامات خشونت بار و حمله به مراکز دولتی، حزبی و اموال عمومی که در روزهای نخست اعتراضات بشکل گسترده رخ داد، هشدار دادند. 

این اعتراضات درحالی است که با گذشت دو ماه از برگزاری انتخابات پارلمانی 22 اردیبهشت در عراق، هنوز نتایج نهایی آن در گرو بازشماری دستی است، عمر پارلمان پیشین پایان یافته و زمان تشکیل پارلمان جدید، فراکسیون بزرگتر و دولت جدید همچنان در هاله ای از ابهام است.