جزئیات توافق ۵ بندی روسیه و ترکیه بر سر «تل رفعت»

طی ساعات آینده نیروهای ارتش ترکیه به صورت رسمی وارد شهر تل رفعت خواهند شد تا اداره این شهر بزرگ شمال حلب را بر عهده بگیرند. توافقی که هنوز ابعاد آن مشخص نشده است.

توافق واگذاری شهر «تل رفعت» به ترکیه را باید یک توافق بی‌سابقه در تاریخ هشت ساله بحران سوریه دانست که می‌تواند نقطه آغازین دوره جدیدی از همکاری روسیه و ترکیه در سوریه باشد.

در ادامه مهم‌ترین نکات این توافق را بیان خواهیم کرد:

در حال حاضر نیروهای نظامی سوری نزدیک به جبهه مقاومت به ویژه یگان‌های نظامی محلی شهرهای شیعه‌نشین «نبل»، «الزهراء» و «السفیرة» و گروه‌هایی مانند «لواء الباقر» و «فوج النیرب» در کنار شبه نظامیان کُرد وابسته به ائتلاف سوریه دموکراتیک اداره شهر تل رفعت و حومه آن را بر عهده دارند.

بر پایه این توافق که هنوز جزئیات آن بیان نشده است، روسیه تعهد داده که نیروهای جبهه مقاومت، شبه نظامیان کُرد و نظامیان دفاع الوطنی وفادار به دمشق از تل رفعت خارج شده و در مقابل ترکیه نیز تعهد می‌دهد نظامیان ارتش آزاد وارد این شهر و مناطق اطراف نشوند.

در مقابل، نیروهای نظامی ترکیه و روسیه مسئولیت دفاع از شهر و منطقه و برقراری موقت امنیت را بر عهده خواهند داشت. همزمان شهروندان محلی که طی سه سال اخیر توسط روسیه به عنوان بازوهای اجرایی امنیت شهری در تل رفعت را بر عهده داشتند، ساختار اولیه پلیس محلی تل رفعت را تشکیل داده و تشکیلات گسترده موسوم به «پلیس آزاد» که در واقع نیروی انتظامی سازماندهی شده توسط ترکیه در مناطق شمال استان حلب (دو منطقه درع الفرات و غضن الزیتون) با ورود به شهر، تل رفعت را از نظر اداری و انتظامی به قلمرو درع الفرات (سپر فرات) و غصن الزیتون (شاخه زیتون) ضمیمه می‌کنند.

همچنین مقرر شده که مانند نظام اداری مستقر در مناطق تحت سیطره معارضین سوری، انتخابات شورای شهر و محله برگزار شده و هر شهر توسط شوراهای محلی آن به صورت خودگردان و زیر نظر دولت موقت معارضین (مستقر در ترکیه) اداره شود! ضمن این‌که ایستگاه‌های بازرسی و امنیتی ارتش‌های ترکیه و روسیه طی دو روز آینده در اطراف شهرها و روستاهای این منطقه فعال شود.

بخش پایانی توافق مسکو و آنکارا بر سر تل رفعت به مسئله آوارگان این شهر برمی‌گردد. طبق توافق صورت گرفته، مقرر شد تا از هفته آینده آوارگان تل رفعت و مناطق همجوار به صورت تدریجی به شهر و خانه خود بازگردند. گزارش‌ها حاکی است که هم‌اکنون در شمال استان حلب به ویژه منطقه اعزاز و پایانه مرزی باب السلامه، نام‌نویسی از آوارگان تل رفعت برای بازگشت به شهر خود آغاز شده است.

شهر تل رفعت و مناطق اطراف آن مانند منغ، مرعناز، شیخ عیسی، عین دقنة و... تا سال 2015 تحت سیطره ارتش آزاد و معارضین سوری بود. تل رفعت به عنوان نزدیک‌ترین شهر بزرگ شمال حلب به مرکز استان، مقر مرکزی گروه تروریستی «جیش الثوار» وابسته به ارتش آزاد بود که در سال 2015 در یک چرخش آشکار، از ارتش آزاد جدا و به ائتلاف تازه تأسیس سوریه دموکراتیک به محوریت تجزیه‌طلبان کُرد ملحق شد.

با چرخش جیش الثوار به ائتلاف سوریه دموکراتیک (قسد)، شبه نظامیان کُرد مستقر در عفرین به تل رفعت حمله کرده و بعد از سه روز نبرد شدید این شهر و مناطق اطراف آن را تصرف کردند. به این ترتیب از میانه سال 2015، تل رفعت از سیطره معارضان سوری خارج شد. تجزیه‌طلبان کُرد بعد از تصرف تل رفعت، سیاست‌های قومگرایانه را در این منطقه دنبال کردند که سبب شد بخش عمده‌ای از جمعیت این شهر سیصدهزار نفری با ترک تل رفعت، در ترکیه آواره شوند!

در سال 2017 نیز ارتش آزاد به محوریت گروه تروریستی «لواء المعتصم» با آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین پشتیبان تجزیه‌طلبان کرد به توافق رسید تا در ازای واگذاری مناطق عرب‌نشین شرق دیرجمال به ویژه شهر تل رفعت به لواء المعتصم، ارتش آزاد و درع الفرات درباره حفظ امنیت و ارتباط تجاری روزمره و عادی با منطقه عفرین ضمانت بدهند. این قرارداد مورد موافقت شوراهای محلی کُرد اداره کننده منطقه عفرین نیز قرار گرفت؛ اما بلافاصله روسیه با ارسال پیام‌هایی به صالح مسلم و شورای رهبری وقت تجزیه‌طلبان کُرد شمال سوریه، مانع اجرای توافق مذکور شد. از آن زمان، یگان‌های نظامی ارتش روسیه وارد عفرین، جندیرس، منغ و تل رفعت شدند.

در جریان عملیات غصن الزیتون ارتش ترکیه برای اشغال عفرین، ارتش آزاد حساسیت بسیار بالایی به تل رفعت و مناطق عرب نشین شرق دیرجمال داشت؛ اما آنکارا مانع عملیات در آن مناطق – پیش از تصرف عفرین – شد! در این مقطع، روسیه در ازای خروج از جندیرس و عفرین، خواستار بقای خود در تل رفعت به عنوان نزدیک‌ترین شهر بزرگ شمال حلب به مرکز استان شده بود. با جدی شدن احتمال سقوط عفرین و در ادامه تل رفعت، نیروهای جبهه مقاومت به ویژه یگان‌های نظامی آموزش دیده استان حلب به تل رفعت و عفرین اعزام شدند تا در برابر تجاوز ارتش ترکیه از سرزمین مادری خود دفاع کنند.

در پایان ذکر این نکته ضروری است که توافق شهر تل رفعت و مناطق اطراف آن را باید فصل جدیدی از همکاری آنکارا و مسکو در پرونده سوریه دانست؛ زیرا برای نخستین بار، از یک طرف پلیس‌های محلی آموزش دیده روسیه و ترکیه در یک ساختار در هم ادغام می‌شوند و از طرف دیگر ارتش‌های روسیه و ترکیه نسبت به عدم حضور نظامیان سوری متحد خود ضمانت می‌دهند.