انعطاف هدفمند کره شمالی

روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم کوروش احمدی آورده است: کش و قوس سه ماهه بین امریکا و کره شمالی برای برگزاری نشست سران دو کشور، دو سفر مایک پمپئو وزیر خارجه امریکا به پیونگ یانگ و اتفاقات دو روز گذشته، شامل...لغو نشست سران و طرح احتمال برگزاری آن در همان زمان و محل، بار دیگر چند ویژگی سیاست خارجی ترامپ، یعنی بداهه‌گری، بی‌تصمیمی و اختلافات شدید در تیم امنیتی او را به نمایش گذاشت. برخی ویژگی‌های دیگر ترامپ نیز که در این میان جلب‌توجه کرد می‌تواند برای ما که بر سر برجام با او درگیر هستیم، گویا باشد: نامه ترامپ به کیم جونگ اون مبنی بر لغو نشست در مجموع احترام‌آمیز و حاکی از تاسف شدید او از این بابت بود.

وی لغو این نشست را «یک فرصت از دست رفته» و «یک لحظه واقعا غمبار در تاریخ»، توصیف کرد. او در این نامه کیم را «عالیجناب» و با اسم و عنوان رسمی‌اش مورد خطاب قرار داد و از کره شمالی نیز با اسم رسمی آن کشور یاد کرد؛ دو بار از کیم به خاطر آزادی «گروگان‌ها» تشکر کرد و در خاتمه خطاب به او نوشت: «اگر نظرتان در مورد برگزاری نشست تغییر کرد، در تلفن زدن یا نامه نوشتن تردید نکنید.» کره شمالی نیز در یک واکنش شدیدا مصالحه‌جویانه از زبان معاون وزارت خارجه تصمیم ترامپ را «غیر‌منتظره و تاسف‌بار» خواند و از آمادگی کره شمالی برای ملاقات با ترامپ «به هر شکل و در هر تاریخی» سخن گفت و اظهار امیدواری کرد که ترامپ در تصمیم خود تجدید نظر کند.

به این ترتیب هر دو طرف راه را برای از سرگیری روند باز گذاشته‌اند. از اوایل مارس که ترامپ به نحو غیر منتظره‌ای دعوت کیم برای ملاقات را پذیرفت، کره شمالی چند اقدام عملی برای تسهیل روند انجام داد که از آن جمله می‌توان به طرح پیشنهاد ملاقات بین رهبران دو کشور، توقف آزمایش‌های هسته‌ای و موشکی، آزادی سه زندانی کره‌ای- امریکایی و نهایتا انهدام یکی از مراکز آزمایشات هسته‌ای در حضور شماری خبرنگار خارجی اشاره کرد. پیونگ‌یانگ همه اینها را بدون اینکه درخواست امتیاز متقابلی از امریکا داشته باشد، انجام داد. پیونگ‌یانگ همچنین رویه‌ مسالمت‌جویانه‌ای در برابر کره جنوبی و رییس‌جمهور «مون» که معتقد به لزوم مصالحه با کره شمالی است، در پیش گرفت و از این طریق فشاری مضاعف را بر امریکا برای اتخاذ رویه‌ای آشتی جویانه اعمال کرد.

در مجموع می‌توان گفت که دولت کره شمالی زمانی که احساس خطر کرد، انعطاف نشان داد و دست به اقداماتی زد که ترامپ از آنها به عنوان «ژست‌های زیبا» یاد کرد. یکی از احتمالاتی را که می‌توان به عنوان علت لغو نشست سران مورد توجه قرار داد، مخالفت جریان‌های تندرو در هر دو کشور با یک سازش تاریخی است. در کره شمالی، بناکنندگان ساختار هسته‌ای و موشکی کشور که نخبگان حکومتی واقعی‌اند و از نفوذ سیاسی بسیار بالا و یک زندگی کاملا مرفه برخوردار‌اند، مخالف امتیاز دادن در حوزه هسته‌ای و موشکی در ازای دریافت امتیازات اقتصادی هستند؛ امتیازاتی که ممکن است تنها به درد توده مردم بخورد.

بعلاوه، تضعیف زرادخانه‌ای که آنها بر پا کرده‌اند می‌تواند مترادف با تضعیف موقعیت و امتیازات آنها باشد. کیم اگر چه به پول، سرمایه‌گذاری و تکنولوژی نیاز دارد، اما همزمان ناچار از حفظ رضایت و همراهی نخبگان نظامی و هسته‌ای و موشکی کشور هم هست و نمی‌تواند به راحتی مهم‌ترین ستون امنیتی خود را تضعیف کند؛ به ویژه در شرایطی که طی ٦٥ سال گذشته همواره امنیت و بقا مهم‌ترین مقوله برای دولت پیونگ یانگ بوده است. در امریکا نیز غلبه افراطی‌ترها در تیم امنیتی ترامپ را می‌توان علت اصلی بن بست در روند کار با کره شمالی به شمار آورد. همانطور که کسانی چون بولتون، پمپئو و پنس در قضیه برجام و ایران از ترامپ تندروتر به نظر می‌رسند چنین می‌نماید که در مورد کره شمالی نیز چنین است.

بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ، چند ماه قبل از انتصابش به عنوان مشاور امنیت ملی، مقاله‌ای تحت عنوان «توجیه حقوقی برای حمله به کره شمالی» منتشر کرده بود. وی بعد از شروع به کار در کاخ سفید نیز کرارا «مدل لیبی» را برای خلع سلاح کره شمالی مطرح کرد؛ مدلی که طی آن سرهنگ قذافی در سال ٢٠٠٣ همه امکانات هسته‌ای‌اش را به امریکا فرستاد و در قبال آن نیز هیچ امتیازی نخواست.

پنس، معاون رییس‌جمهور امریکا، طی مصاحبه‌ای حتی فراتر از «مدل لیبی» رفت و کیم را به سرنوشتی مشابه سرنوشت قذافی در صورت خودداری از مصالحه تهدید کرد. طبعا واکنش کره شمالی نیز به اینگونه لفاظی‌ها بسیار تند بود و از جمله پنس را «احمق سیاسی» نامیدند. این واکنش‌ها همان است که ترامپ در نامه خود به آنها اشاره می‌کند. به هر حال، به نظر می‌رسد که کره شمالی به خاطر انعطافی که طی چند ماه گذشته نشان داد، اکنون در موضع بهتری قرار دارد. این‌بار فشار چین به کره شمالی می‌تواند کمتر و کمتر شود؛ چرا که امریکا روند تشکیل نشست سران را متوقف کرد.

تهدید نظامی و اقتصادی کره شمالی نیز در این شرایط که هم پیونگ یانگ همچنان صحبت از آمادگی برای مذاکره می‌کند و هم کیم و مون روند عادی‌سازی روابط شمال و جنوب را ادامه می‌دهند و از شکل‌گیری عصر جدیدی در شبه جزیره کره سخن می‌گویند، مشروعیت و مقبولیت کمتری نزد افکار عمومی و دولت‌ها دارد. در امریکا نیز اقدام ترامپ به توقف روند، موجب انتقاداتی از دولت شده است.