اروپا تا کجا پشت برجام می‌ایستد؟

 3 کشور اروپایی عضو گروه ۱+۵ (سابق) و ایران قصد آن دارند تا برجام را علی رغم خروج آمریکا از این توافق بین المللی حفظ کنند.

"محمد جواد ظریف" وزیر امور خارجه ایران قرار است سه شنبه همین هفته در بروکسل با همتایان اروپایی خود بر سر حفظ برجام پس از خروج آمریکا مذاکره کند.

برخی ناظران بر این باورند که در صورت حمایت قوی و همه جانبه 3 کشور اروپایی از تعهدات برجامی جامعه بین المللی به ایران، در کنار حمایت طبیعی چین و روسیه از برجام، این موافقت نامه بین المللی شانس بقا دارد.

برخی دیگر نیز به این مساله با دیده شک و تردید می‌نگرند و بر این باورند که با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران، کشور‌های اروپایی نیز در نهایت حتی به رغم تمایل شان، توان حمایت از حضور و فعالیت شرکت‌های (خصوصی) اروپایی در بازار ایران را نخواهند داشت و بدین گونه خروج آمریکا از برجام طلیعه فروپاشی این موافقت نامه بین المللی است.

درباره مذاکرات در پیش روی ایران و 3 کشور اروپایی (و اتحادیه اروپا) نکاتی چند قابل تامل است:

- فرانسه: شاید بتوان فرانسه را پیگیرترین کشور اروپایی برای حفظ برجام دانست. فرانسه در مقایسه با 2 کشور دیگر (بریتانیا و آلمان) منافع اقتصادی بیشتری در ایران احساس می‌کند و شرکت‌های فرانسوی - توتال و پژو و ایرباس- قرارداد‌های چند ده میلیارد دلاری با ایران پس از اجرایی شدن برجام بسته اند. برخی شنیده‌ها حاکی است که دولت فرانسه به طور جدی خواهد کوشید با ارایه تضمین‌هایی به ایران درباره حمایت از مراوده بانک‌های دولتی و خصوصی - کوچک- این کشور با ایران و نیز نجات قرارداد فروش 100 فروند هواپیمای مسافربری ایرباس، نظر دولتمردان جمهوری اسلامی را برای باقی ماندن در برجام جلب کند.

شاید به همین دلیل باشد که مواضع فرانسه را می‌توان تندترین مواضع علیه خروج ترامپ از برجام دانست. وزیر امور خارجه و وزیر اقتصاد فرانسه در 24 ساعت گذشته با صریح‌ترین و تندترین عبارات با اقدام یکجانبه ترامپ اعلام مخالفت کرده اند و بر ضرورت حفظ برجام با وجود خروج آمریکا تاکید دارند. وزیر اقتصاد فرانسه حتی گفته است کشور‌های اروپایی برده آمریکا نیستند و باید در برابر این تصمیم یکجانبه ترامپ بایستند.

در مورد حمله دوشب پیش اسراییل به مواضعی در داخل خاک سوریه نیز فرانسه به رغم دو کشور دیگر اروپایی تنها از این مساله ابراز نگرانی کرد و به بهانه این حمله جمهوری اسلامی ایران را محکوم نکرد.

پیش از تصمیم گیری ترامپ نیز رییس جمهوری فرانسه نخستین مقام ارشد اروپایی بود که به واشنگتن سفر کرد تا ترامپ را به حضور در برجام متقاعد کند و پس از او بود که صدراعظم آلمان و وزیر امور خارجه بریتانیا راهی واشنگتن شدند. هر چند که این رایزنی‌ها و مذاکرات در نهایت موثر نشد و ترامپ کار خود را انجام داد.

-آلمان: دولت آلمان نیز اعلام کرده موافق حفظ برجام پس از خروج آمریکاست و تلاش خواهد کرد تا با مذاکره با ایران این موافقت نامه بین المللی را از گزند فروپاشی نجات دهد.

آلمان پس از فرانسه بیشترین اشتیاق را برای حفظ برجام دارد، اما شرکت‌های آلمانی پس از برجام حضور و قرارداد قابل ملاحظه‌ای با ایران نداشته اند. تنها استثنا در این باره حضور شرکت "فولکس واگن" در ایران است که تنها با امضای قراردادی به یک شرکت خصوصی ایرانی اقدام به عرضه خودرو به صورت کاملا وارداتی به بازار ایران کرده است. طی دو سال گذشته بحث‌هایی نیز درباره تولید مشترک خودرو‌های این شرکت در ایران مطرح بوده، اما هیچ گاه به قرارداد نینجامیده است.

موضع آلمان را می‌توان یک موضع بینابین بین فرانسه و بریتانیا درباره ایران دانست. آلمان‌ها نه به اندازه فرانسه در ایران منافع اقتصادی دارند و به تبع آن اشتیاق و انگیزه‌ای به اندازه دولت پاریس برای حفظ برجام دارند و نه به اندازه بریتانیا در منتهی الیه کشور‌های اروپایی به لحاظ نزدیکی به ایران هستند؛ چون بریتانیا حضور چندانی در بازار ایران ندارد و در مقام مقایسه به کشور‌های عربی خاورمیانه، بسیار نزدیک‌تر از ایران است.

در فقره حمله دو روز پیش اسراییل نیز آلمان به رغم فرانسه با وجود اقدام تجاوز کارانه اسراییل در حمله به سوریه، ایران را محکوم کرد. البته شاید یک دلیل حمایت بی حد و اندازه آلمان‌ها از مواضع و اقدامات اسراییل، احساس شرمندگی تاریخی آن‌ها بابت رفتار‌های دولت آلمان نازی در جنگ دوم جهانی - هولوکاست- باشد.

- بریتانیا: دولت بریتانیا را شاید بتوان نزدیک‌ترین دولت به آمریکا در مجموعه کشور‌های اروپایی دانست. این پیوند به نوعی تاریخی و ناگسستنی به نظر می‌رسد. بریتانیا منافع اقتصادی چندانی در ایران ندارد و در عوض با کشور‌های عربی همسایه ایران در خاورمیانه ده‌ها میلیارد دلار مراوده اقتصادی دارد. با این حال دولت "ترزا می" نخست وزیر بریتانیا پس از خروج ترامپ از برجام ضمن ابراز تاسف از این اقدام، تاکید کرده که همگام با فرانسه و آلمان با ایران مذاکره خواهد کرد تا برجام را نجات دهد.

برخی ناظران بر این باورند که موضع کنونی بریتانیا چندان دوامی نخواهد داشت و بریتانیا در نهایت ممکن است پس از شکست مذاکرات حفظ برجام بین ایران و اروپا، در نقش میانجی جوش دهنده مذاکرات دو جانبه ایران و ترامپ عمل کند.

بریتانیا در حال خروج از اتحادیه اروپاست و به طور طبیعی نمی‌خواهد در این شرایط پیوند‌های فراآتلانتیکی با مهم‌ترین متحد خود - آمریکا- را نیز سست کند؛ به همین خاطر دولت لندن تلاش می‌کند ضمن تلاش برای حفظ برجام و همراهی با موضع کلی اتحادیه اروپا در قبال این موافقت نامه بین المللی، راه‌هایی را نیز برای تامین نظر آمریکا و ترغیب ایران به مذاکره با ترامپ از طریق کانال لندن باز کند.

هدف بریتانیا آن طور که از اظهارات مقامات این کشور برمیاید، رسیدن به یک توافق فراگیر با ایران در کنار حفظ برجام به عنوان پایه توافق است. البته این موضع کمابیش بین 3 کشور اروپایی یکسان است و فرانسه و آلمان نیز ضمن ابراز نگرانی از فعالیت‌های منطقه‌ای و توسعه برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران، بر ضرورت مذاکره با ایران برای کنترل فعالیت‌های این کشور تاکید دارند.

روز سه شنبه که موعد آغاز مذاکرات نجات برجام بین ایران و کشور‌های اروپایی است محمد جواد ظریف احتمالا با لیستی از انتظارات ایران راهی بروکسل خواهد شد و در مقابل از دولت‌های اروپایی خواهد خواست طرح و برنامه‌های خود را برای تامین این انتظارات ایران ارایه دهند. کشور‌های اروپایی نیز در این مذاکرات انتظار دارند ایران همچنان بر پای بندی خود به تعهدات برجامی تاکید کند و تا زمان رسیدن به توافقی احتمالی با 5 کشور طرف معامله (۶-۱) در برجام از اقدامات یکجانبه و تلافی اقدام به خروج آمریکا اجتناب کند.