معامله کاخ سفید و الیزه درباره برجام

دیدار‌ها و گفتگو‌ها در دو سوی آتلانتیک این روز‌ها اهمیت خاصی را به‌ویژه در رابطه با ایران پیدا کرده است. با نزدیک شدن به موعد ترامپ برای خروج احتمالی از برجام، دیدار‌های سران اروپایی به واشنگتن مورد توجه ناظران قرار گرفته است. یکی از این سفرها، که به‌زعم برخی کارشناسان، مهمترین سفر مقام اروپایی به آمریکا طی هفته‌ها یا ماه‌های اخیر محسوب می‌شود، مربوط به سفر رئیس جمهور فرانسه است که تلاش کرد تا همتای آمریکایی خود را مجاب به باقی ماندن در برجام کند. اما تلاش‌های اخیر کاخ الیزه در قبال برجام موضوعی نیست که طی یکی دو هفته یا ماه گذشته آغاز شده باشد.

از فابیوس تا ماکرون
این روز‌ها امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه به چهره‌ای جنجالی و خبرساز تبدیل شده است. وی به‌قول خود سعی کرد در جریان سفر اخیرش به ایالات متحده آمریکا، توافق هسته‌ای با ایران را نجات دهد، با این حال بنابر گفته دونالد ترامپ، نه‌تن‌ها ماکرون نتوانسته است آمریکایی‌ها را در این خصوص قانع نماید، بلکه خود او نیز از توضیحات ترامپ در خصوص خروج از برجام قانع شده است. ماکرون در پایان سفر خود و در جریان سخنرانی در دانشگاه "جرج واشنگتن" گفت: «گمان می‌کنم ترامپ به‌دلیل مسائلی که در داخل آمریکا وجود دارد، از توافق هسته‌ای با ایران خارج شود. نتوانستم رئیس جمهور آمریکا را در خصوص ماندن در برجام قانع کنم».

با این حال شبکه خبری سی‌ان‌ان در گزارشی که پس از سخنرانی ماکرون در دانشگاه جرج واشنگتن منتشر شد، از معامله رؤسای جمهور ایالات متحده آمریکا و فرانسه بر سر توافق هسته‌ای با ایران پرده برداشت. سی‌ان‌ان در این خصوص گزارش داد: «ماکرون و ترامپ در تلاش هستند برای پیمانی دیگر که فراتر از برجام است مذاکره با ایران را سریعاً آغاز کنند. ماکرون پس از گفت‌وگو با ترامپ اکنون معتقد است که مذاکره برای توافقی جدید با ایران که آمریکا می‌خواهد رسمی‌تر و احتمالاً به‌لحاظ قانونی الزام‌آور باشد، ضروری است. این پیمان، شامل ملاحظات ترامپ درباره برجام، از جمله برنامه موشکی، بند‌های انقضای توافق هسته‌ای و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران خواهد بود».

معامله برجامی ترامپ و ماکرون از چه‌زمانی آغاز شد؟
درست در ابتدای تابستان سال 2017 میلادی، معاملات سیاسی رؤسای جمهور ایالات متحده آمریکا و فرانسه بر سر توافق هسته‌ای با ایران آغاز شد. این معاملات در ماه جولای (تیرماه) سال گذشته، بیشتر حالتی مخفیانه داشت. رکس تیلرسون وزیر امور خارجه سابق آمریکا و همتای فرانسوی وی ژان ایو لودریان در همان زمان توافق کردند تا نسبت به برجام، به‌مثابه یک دغدغه "درون‌آتلانتیکی" مشترک نگریسته و تلاش خود را برای تغییر آن (به‌سود منافع آمریکا) صورت دهند. سرانجام در آگوست سال 2017 میلادی، امانوئل ماکرون صراحتاً اعلام کرد که می‌توان بر سر توان موشکی ایران و اعمال محدودیت‌های هسته‌ای دوباره بر ایران (پس از سال 2025 میلادی)، مذاکراتی را با تهران صورت داد.

همکاری کاخ سفید و کاخ الیزه بر سر تغییر برجام، در ماه سپتامبر سال گذشته و همزمان با برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک به نقطه اوج خود رسید. ماکرون در دو دیدار جداگانه با دونالد ترامپ و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم اشغالگر قدس به آن‌ها تعهد داد که تمامی تلاش خود را برای گنجاندن موضوع توان موشکی ایران در برجام یا تحدید همزمان توان موشکی و هسته‌ای ایران به‌کار خواهد گرفت. همچنین ماکرون به ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی در خصوص اعمال فشار بر ایران بابت موضوع بازرسی از اماکن نظامی کشورمان تضمین‌هایی داد.

تلاش فرانسه برای تغییر مواضع ژرمن‌ها
میان تروییکای اروپایی، انگلیس و فرانسه بیشترین هماهنگی را با مواضع ایالات متحده آمریکا در خصوص برجام داشتند، با این حال، مقامات آلمانی معتقد بودند که تنظیم، تصویب و امضای یک توافق ثانویه (که قطعاً در مغایرت با متن اصلی برجام خواهد بود) به‌لحاظ حقوقی آسان نیست. همچنین مقامات آلمانی در خصوص افزودن الحاقیه‌ای به برجام که متضمن رفع نگرانی‌های ترامپ در خصوص بند‌های انقضا (Sunset)، اعمال بازرسی از اماکن نظامی ایران و تحدید توان موشکی ایران باشد ملاحظاتی داشتند.

در اواسط سپتامبر سال گذشته، دونالد ترامپ از فرانسوی‌ها خواست تا نهایت تلاش خود را جهت مجاب کردن آلمان برای مذاکره مجدد در قبال برجام صورت دهند، مأموریتی که ماکرون در آن استثنائاً موفق عمل کرد. ماکرون پس از مدتی توانست نظر مثبت برلین را در خصوص "تغییر برجام" جلب کند، با این حال مقامات فرانسوی و آلمانی اصرار داشتند که از به‌کار بردن واژه "تغییر برجام" اجتناب کرده و واژه "اصلاح برجام" را جایگزین آن نمایند تا به این وسیله، قدرت مانور سیاسی بیشتری در مواجهه با افکار عمومی و مخاطبان برجام داشته باشند.

از مهر ماه سال گذشته تا کنون، مذاکرات نمایندگان سه کشور اروپایی و ایالات متحده آمریکا در خصوص تغییر توافق هسته‌ای در جریان است. این مذاکرات در سطوح کارشناسی و با حضور نمایندگان کشور‌های فرانسه، انگلیس، آلمان و آمریکا صورت گرفته و بسیاری از آن‌ها به‌صورت مخفیانه و غیرعلنی برگزار شده است.

رمزگشایی از سفر نمایشی ماکرون به کاخ سفید
رسانه‌های غربی طی هفته‌های گذشته به‌روی سفر امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه به آمریکا و دیدار وی با دونالد ترامپ مانور زیادی دادند. روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی اغراق‌آمیز، حفظ برجام را معلول توافق ماکرون و ترامپ دانست و دیگر رسانه‌های آمریکایی و اروپایی نیز از این دیدار، به‌عنوان تعیین‌کننده‌ترین دیدار برای تعیین تکلیف نهایی توافق هسته‌ای یاد کردند.

با این حال، رسانه‌های غربی خود نیز نسبت به این واقعیت آگاه بودند که دیدار‌ها و لابی‌های پشت‌پرده رؤسای جمهور آمریکا و فرانسه مدت‌ها در جریان بوده و ماکرون از قبل، نسبت به مواضع ترامپ در قبال برجام آگاه بوده است، به‌عبارت بهتر، بازی مشترک ایالات متحده آمریکا و فرانسه در تقابل با برجام، از مدت‌ها قبل کلید خورده و سفر ماکرون به آمریکا، صرفاً یک نمایش ازپیش تعیین‌شده برای عملیات روانی و سیاسی جدید واشنگتن و پاریس در قبال ایران محسوب می‌شود.

واقعیت امر این است که ماکرون و ترامپ در مرحله نهایی تکمیل پازل برجامی مشترکی هستند که تصویر آن از مدت‌ها قبل مشخص شده است. این تصویر، همان "خلع سلاح دائمی" و "تحدید همزمان توان موشکی و هسته‌ای ایران" است. تفکیک بازی ایالات متحده آمریکا و اروپا در این برهه زمانی حساس، بزرگ‌ترین خطای راهبردی و محاسباتی در مواجهه با تحولات برجامی اخیر محسوب می‌شود. باید این حقیقت را در نظر داشت که واشنگتن و تروییکای اروپایی در صدد رسیدن به یک "هدف مشترک" و تکمیل یک "پروسه ازپیش تعیین‌شده" هستند.

تنها عاملی که می‌تواند این بازی مشترک را بر هم ریخته و مانع از تکمیل چنین پروسه خطرناکی شود، تأکید ایران بر عدم مذاکره مجدد بر سر برجام، تأکید بر عدم پذیرش اعمال کوچک‌ترین تغییری در توافق هسته‌ای و تأکید بر خروج از برجام در صورت خروج ایالات متحده آمریکا از توافق هسته‌ای است.

از ماکرون تا فابیوس
در جریان برگزاری سلسله‌مذاکرات هسته‌ای میان ایران و اعضای ۱+۵ (بین سال‌های 1392 تا ۱۳۹۴)، لوران فابیوس، وزیر امور خارجه جنجالی دولت فرانسوا اولاند اصلی‌ترین وظیفه خود و دولت متبوعش را کمک به ایالات متحده آمریکا در پروسه اعمال فشار به ایران می‌دانست. وی بار‌ها در جریان مذاکرات هسته‌ای، نقش پلیس بد را ایفا کرد تا بتواند تصویر مشترکی را که از ابتدای سال 1392 با جان کری و دیگر وزرای امور خارجه غربی ترسیم شده بود تکمیل کند. فرانسوی‌ها در جریان برگزاری مذاکرات هسته‌ای با ایران، به کاتالیزور و عاملی تسریع‌کننده (در راستای رسیدن واشنگتن به اهداف خود) تبدیل شده بودند.

اگرچه هم‌اکنون اولاند و فابیوس در کاخ الیزه حضور ندارند، اما امانوئل ماکرون و ژان ایو لودریان در حال ایفای همان نقش مخرب و تقابلی خود با ایران هستند. اگرچه ماکرون ترجیح می‌دهد با استفاده از تاکتیک لبخند این مسیر را به‌پیش ببرد، اما بازی خطرناک وی در همراهی با ایالات متحده آمریکا، نباید در ذیل این تاکتیک فریبکارانه فراموش شود.