روز بعدازهمه‌پرسی‌ در اقلیم‌کردستان چه خواهدشد؟

عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه مستقل رأی الیوم در گزارشی درباره همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق نوشت: من یک بار در زندگی‌ام آن هم در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۲ در شهر آنکارا با مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق ملاقات داشتم؛ زمانی که در مراسم حزب عدالت و توسعه ترکیه به مناسبت کنفرانس رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به عنوان دبیرکل این حزب شرکت کرده بودم.

شخصیت‌های برجسته‌ای که در این مراسم بودند نظیر محمد مرسی، رئیس‌جمهور مخلوع مصر که وی نیز در همان زمان در انتخابات پیروز شده بود. مسعود بارزانی و خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس. این سه تن با استقبال گرمی از سوی میزبان ترکیه‌ای خود مواجه شدند اما استقبال از بارزانی به دلیل روابط شخصی و خانوادگی بین او و اردوغان قابل توجه بود.

دو تن از سه مسؤول مذکور از صحنه سیاسی حذف شدند، اول محمد مرسی که اکنون پشت میله‌‎های زندان به سر می‌برد و دوم مشعل که مدت ریاستش در دفتر سیاسی جنبش حماس به پایان رسیده و اکنون مقیم قطر است. اما نمی‌دانیم آیا مسعود بارزانی نیز بعد از همه پرسی که این همه بر سر برگزاری‌اش اصرار داشت و تمامی میانجیگری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای لغو یا به تأخیر انداختنش را رد کرد، با همین سرنوشت مواجه خواهد شد یا خیر.

نتایج همه پرسی از چند ماه پیش نهایی شده است و بیشتر رأی دهندگان رأی آری را به صندوق می‌اندازند همانطور که بیشتر نظرسنجی‌ها نشان داده است اما چیزی که مبهم است روز بعد از همه پرسی است. شرایط نشان می‌دهد که مرحله مابعد همه پرسی بسیار سخت و عنوان آن را می‌توانیم بی‌ثباتی بگذاریم و چه بسا آتش جنگ شعله ور شود چراکه با واکنش‌هایی از سوی کشورهای همجوار که همه پرسی را به مثابه اعلام جنگ دانسته‌اند مواجه خواهیم شد.

کردها با اشتیاق وصف ناشدنی در جنگ علیه داعش شرکت کرده و صدها کشته در جنگ آزادی موصل دادند اما این را به درخواست آمریکا و در مقابل وعده استقلال و اما بدون توافق با زمان اعلام آن انجام دادند.

جنگ علیه داعشی که اضداد، کرد و عرب، ترک و ایرانی، آمریکایی و روسی، مسلمانان و مسیحیان، اهل تسنن و تشیع را متحد کرد جنگی است که پایه و اساس قدرت‌هایی بود که ائتلاف مستحکمی را به وجود آوردند و اکنون این جنگ به پایان خود نزدیک می‌شود و این ائتلاف به سرعت در حال فروپاشی است چه بسا جنگ منطقه‌ای بدتری رخ بدهد چراکه جنگ‌ها پشت سر هم می‌آیند و در منطقه خاورمیانه که ثبات برایش ممنوع شده، ریشه کرده‌اند.

بارزانی موعد این همه پرسی را در زمانی اشتباه انتخاب و همسایگان عرب و ایرانی و ترکیه‌ای را علیه خود و مردمش متحد کرد. علاوه بر این کردستان ویژگی‌های یک کشور را ندارد. مرزهایش نامشخص، وام‌هایش زیاد و خزانه‌اش تقریبا خالی است. حقوق کارمندانش از چند ماه پیش داده نشده و دموکراسی‎‌اش ناقص است. رئیس این اقلیم از دو سال پیش اختیارات حکومتداری را از دست داده است و تردیدهایی درباره برگزاری انتخابات ریاست اقلیم در ماه نوامبر وجود دارد. بارزانی پارلمان را به محض سوال پرسیدن درباره سرنوشت درآمدهای نفتی و درخواست برخی نمایندگان برای مشخص کردن اختیارات کلی پارلمان، تعطیل کرد و علاوه بر این فساد گسترش یافته و دودستگی‌های شدیدی میان سلیمانیه که حزب اتحادیه میهنی کردستان به ریاست جلال طالبانی بر آن سیطره دارد و اربیل مرکز حکومت خاندان بارزانی وجود دارد.

کسانی که به اربیل رفته‌اند، می‌گویند که فضا بسیار پرتنش است و کردها هم خوشحالند و هم نگران. خوشحال از برگزاری همه پرسی و استقلال اقلیم کردستان و نگران آینده. محاصره آن‌ها یک روز قبل از همه پرسی آغاز شده است. ایران و عراق مرزهای زمینی و هوایی‌شان را بسته‌اند و ترکیه و ایران رزمایش‌های نظامی را برگزار کردند. حشد شعبی عراق جنگ حویجه را سریع آغاز کرد تا کنترل کرکوک، مدلین، خانقین، بدره، سنجار و دشت نینوا را در دست بگیرد. مشکل بزرگ زمانی شروع می‌شود که ترکیه خط لوله انتقال نفت را که نفت کردها را پمپاژ می‌کند و منبع درآمد اصلی است، ببندد. کشورهای اروپایی نیز که بارزانی با پیشنهادات‌شان مخالفت کرد به توقف کمک‌هایشان به این اقلیم تهدید کرده‌اند.

حیدر العبادی، نخست وزیر عراق بارزانی را به خروج از قدرت حکومت و شورش علیه تصمیمات دادگاه فدرال که به قانونی نبودن همه پرسی رأی داده بود، متهم کرد. بنعالی ییلدیریم، نخست وزیر ترکیه نیز تأکید کرده که همه پرسی تهدیدی برای امنیت ملی ترکیه است. بارزانی نیز در پاسخ اعلام کرد که عراق کشوری قومی و طایفه‌گرا شده و یک کشور دموکراتیک نیست در نتیجه استقلال تنها پاداش مادران شهدا است.

اسرائیل تنها دولتی است که از این همه پرسی علنا حمایت کرده است و بارزانی را به اعلام استقلال تشویق می‌کند. شاید تنها طرفی باشد که کشور کردستان را به رسمیت بشناسد، کردستانی که بعید نمی‌دانیم وضعیتش مثل وضعیت دولت رئوف دنکتاش رهبر سابق جمهوری ترک‌نشین قبرس شمالی شود که بیش از ۴۰ سال پیش اعلام شده بود اما تفاوت اصلی که آن این است که دشمن آن قبرس یونانی‌نشین ضعیف است و یونان کشوری در کنار ترکیه در پیمان ناتو است در حالی که کشور کردستان جدید از سوی چهار کشور ایران، ترکیه و سوریه و عراق محاصره خواهد شد و آن را خط قرمز خواهند دانست. این مقدمه‌ای برای تجزیه آن خواهد بود.

نضال قبلان، سفیر سابق سوریه در آنکارا واقعیت مواضع این کشورها را به شکل واضح در مصاحبه با المیادین توضیح داده است. وی گفت: سوریه هرگز اجازه تشکیل "کشور صهیونیستی" را در مرزهای شمالی خود نخواهد داد. وی در اشاره به نزاع‌های استقلال طلبی کردهای سوریه و پیشروی نیروهای "سوریه دموکراتیک" به سمت دیرالزور و برگزاری انتخابات محلی این اظهارات را ایراد کرد.

بارزانی بیشتر همسایگانش را علیه خود به دشمنی واداشت. اطلاعات تقریبا تأیید شده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهند یک هیئت امنیتی ترکیه چند روز پیش با نظارت روسیه با همتایان سوری خود دیدار کرده تا به هماهنگی مواضع برای مرحله مابعد همه پرسی در اربیل و اوضاع ادلب بپردازد. اخبار منتشر شده حاکی از این است که این نشست تنش زا بوده و دو طرف اظهارات تندی را ایراد کرده‌اند.

حق تعیین سرنوشت یک حق مشروع برای تمامی مردم است اما به شرط فراهم بودن امکانات و ضمانت‌های مطلوب و زمان مناسب. ما فکر نمی‌کنیم بارزانی قبل از اتخاذ این اقدام سرنوشت ساز به شکل دقیق محاسبه کرده باشد.

همه پرسی امروز استقلال را به صورت نظری برای برادران کرد احتمالا محقق خواهد کرد اما چه بسا آتش جنگ طایفه‌ای را برای چندین سال برافروزد. تمامی نگرانی سر این است که سرنوشت کشور کرد با سرنوشت داعش تفاوتی نخواهد داشت با یک تفاوت بزرگ در شرایط و داده‌ها. ائتلافی که از نظر جغرافیایی داعش را از بین برده همانی است که برای جنگ دیگری علیه کشور کردستان که در آستانه متولد شدن است، آماده می‌شود. الله أعلم.