رفراندوم ترکیه و تابویی به نام «خیر»!

در حالی که رفته رفته به روز برگزاری رفراندوم قانون اساسی ترکیه نزدیک‌تر می شویم، صف‌بندی های میان مخالفان و موافقان این حادثه‌ی حساس نیز روز به روز مشخص‌تر و گسترده‌تر می‌گردد.

حاکمان ترکیه با اتکا بر اینکه قانون اساسی جاری این کشور که توسط کودتاگران در سال 1982 تصویب شده است دیگر توان پاسخگویی به نیازها و مطالبات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم ترکیه را ندارد، به ایجاد تغییرات اساسی در برخی مفاد این قانون اقدام کردند.

ماحصل این تغییرات اما از دیدگاه مخالفانش، بیش از آن که ایجاد دگرگونی‌هایی در جهت رسیدن به جامعه‌ای باز و مدرن تر باشد، منجر به اعطای قدرت بی‌حد و حصر به شخص رییس جمهور شده و از هم گسیختگی استقلال قوای مقننه و قضاییه در این کشور را در پی‌خواهد داشت.

حزب حاکم ترکیه که با وجود تنش‌ها و نزاع‌های نفس‌گیر فراوان، سرانجام موفق به تصویب اصلاحیه‌ی قانون اساسی در پارلمان ترکیه و متعاقبا برگزاری همه پرسی در تاریخ 27 فروردین 1396 شده‌است، اکنون امیدوار است که روند پیروزی‌های انتخاباتیش در سال‌های اخیر این کشور ادامه یابد و در نهایت منجر به پیروزی در رفراندوم پیش رو شود و البته راه را برای تحقق رؤیای دیرین سران این حزب یعنی تأسیس «ترکیه‌ی نوین» هموارتر سازد.

اما نکته‌ی اساسی در این میان وجود تفاوت آشکاری است که مابین رفراندوم اصلاحیه‌ی قانون اساسی و انتخابات پیشین این کشور وجود دارد، چرا که این بار آنچه که بیش از رقبای سیاسی باعث نگرانی حزب حاکم عدالت و توسعه شده ‌است مواجهه‌ی این حزب با پدیده‌ی بسیار عجیبی بنام تابوی کلمه‌ی «خیر» می‌باشد.

واژه‌ی «خیر» به عنوان متضاد شر در زبان ترکی دارای بار معنایی بسیار مثبتی است و همین نکته، دستاویز قدرتمندی برای مخالفان طرح اصلاحیه‌ی قانون اساسی دولت ترکیه فراهم کرده‌ و آنها را حداقل در طی کمپین‌های حزبی در موضعی فراتر قرار داده ‌است. چرا که تبدیل شدن تقدّس کلمه‌ی «خیر» به رأی خیر در رفراندوم پیش رو منجر به انتقال تمامی بار منفی واژه‌ی شر به رأی آری گشته ‌است که از سوی حزب حاکم مورد حمایت قرار دارد.

رقابت‌های انتخاباتی در فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه همواره همراه با کشمکش‌های تنگاتنگی میان تاکتیک‌های متفاوت و گاه متضاد در بین احزاب رقیب بوده ‌است. در میان تاکتیک‌های مختلف انتخاباتی، بهره‌گیری از قدرت واژه‌ها یکی از رایج‌ترین شیوه‌های مؤثری می‌باشد که از سوی سیاستمداران ترک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تشکیل حزب عدالت و توسعه نیز با تأکید بر معنای اسم مخفف این حزب صورت گرفت که به معنای حزب سفید و پاک بود و ارتباط یافتنش با لوگوی حزب که لامپی روشن را به نمایش می‌گذاشت تأثیری غیر قابل باور بر موفقیت‌های سیاسی حزب حاکم ترکیه داشته است. ولی اکنون پس از سالها پیروزی پی در پی، قرار گرفتن دولتمردان این کشور در مقابل قدرت «خیر» و محدود شدن تاکتیک‌های رقابتی آنها به شیوه‌های سنتی شرایط جدیدی را در عرصه‌ی رقابتی ترکیه فراهم کرده ‌است.

ترساندن مردم از فضای ناامن حاکم بر این کشور و وعده‌های برقراری صلح و آرامش و حتی شعار تبلیغاتی تأکید بر سه کلمه ی استقلال، استقبال و استقرار هم از سوی حزب عدالت و توسعه چندان چنگی به دل نمی‌زند. تمامی این شیوه های ضعیف، باعث قدرت گرفتن شخصیت‌های مجازی ساخته شده از سوی حزب مخالف جمهوری خواه خلق، یعنی شخصیت مذکر «خیرالدین» و شخصیت مؤنث «خیریه» و مانورهای موفقیت آمیز آنها در شبکه های اجتماعی شده است.

همچنین نامیده شدن مخالفان طرح رفراندوم و طرفداران رأی «خیر»، با عنوان «خیر خواهان» یعنی حامیان خیر و برکت، عامل برتری دیگری برای گروه‌های مخالف دولت محسوب می‌شود.

وحشت حاکمان ترکیه از قدرت کلمه‌ی «خیر» تاحدی است که در روزهای اخیر، تابلوهای حاوی پیام «خیر به سیگار» که به معنای ممنوعیت سیگار است در بسیاری از نقاط این کشور برچیده شده‌است. دولتمردان نیز در مکالمات رسانه‌ای خود تا می توانند سعی در عدم استفاده از «خیر» و برکت می نمایند.

اخیرا نیز شاهد برخورد پلیس استانبول با جوانان به جرم خواندن سرودی بودیم که در آن از کلمه ی «خیر» استفاده شده بود. به جرأت می توان گفت که اکنون دیگر در محافل دولتی و رسمی ترکیه به ندرت اثری از «خیر» می‌توان یافت!

پیروزی حزب حاکم ترکیه در رفراندوم ماه آینده، بدون شک تأثیر بسیار عمیقی بر بدنه‌ی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این کشور خواهد داشت و از نظر بسیاری از کارشناسان، به نوعی منجر به تغییراتی چشمگیر در نظام سیاسی و اداری این کشور خواهد شد.

از سوی دیگر، شکست در رفراندوم هم حامل وضعیت بحرانی متفاوتی برای حاکمان ترکیه می‌باشد که این بار دست به ریسک بزرگی زده‌اند و نتیجه ی منفی منجر به شکافته شدن زنجیره‌ی تکروی های آنها خواهد شد.

به هر حال هر چند نظرسنجی‌های اخیر حکایت از عقب ماندن حامیان طرح پیشنهادی دولت دارد، باید منتظر ماند و دید آیا طرحی که حزب عدالت و توسعه برای تحققش از مدت ها پیش دست به اتخاذ سیاست هایی زده است که در اکثر موارد نتایج مخربی برای جامعه‌ی این کشور در پی داشته است موفق به گرفتن تأییدیه‌ی مردم ترکیه می شود یا اینکه شکست خورده و همچون بومرنگی مخرب پس از به بار آوردن نتایج زیانبار، دوباره بسوی عاملانش باز می‌گردد و این بار آنها را مورد هدف قرار می‌دهد.