آینده روابط ایران و عربستان سعودی

تحولات کنونی در منطقه خاورمیانه و توافق هسته‌ای ایران با ۱+۵ باعث شده تا مناسبات بین قدرت‌های جهانی و همچنین قدرت‌های منطقه‌ای دستخوش تحولاتی شود و در این میان برخی بازیگران چون عربستان سعودی این تحولات را به ضرر منافع خود ‌ببینند؛ در نتیجه در یک راهبرد ضدایرانی تلاش می‌کنند قدرت ایران را در منطقه تضعیف کنند. در همین زمینه رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی ابرار معاصر تهران معتقد است در نهایت عربستان چاره‌ای نخواهد داشت که موقعیت ایران را در منطقه به رسمیت بشناسد؛ چون نمی‌تواند به تنهایی نظم منطقه‌ای را تامین کند.

سیدجلال دهقانی فیروزآبادی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر با اشاره به تنش‌های موجود بین تهران و ریاض بر این نظر است که شاید عربستان به دنبال برخورد نظامی و تهاجمی باشد، اما چون منطقه و نظام بین‌الملل این آمادگی را ندارد و تحولات اخیر در منطقه به نفع ایران است این اتفاق رخ نمی‌دهد. آنها با این تحرکات هیجانی و پرخاشگرانه تلاش می‌کنند تا به جایگاه مناسبی در نظم در حال شکل‌گیری در منطقه دست یابند.فیروزآبادی در پاسخ به این پرسش که به نظر می‌رسد توجه و تمرکز دولت بر توافق هسته‌ای باعث شده تا دستگاه سیاست خارجی ما از توجه به موضوعات منطقه‌ای باز بماند، گفت: «مذاکرات هسته‌ای ناخواسته بیشترین پتانسیل و توان دیپلماسی ایران را به خودش اختصاص داد و توان و انرژی سیاست خارجی ما را گرفت؛ چون ما در شرایط انتخاب بهینه نبودیم، اکثر کارشناسان بر این باور بودند که اولویت سیاست خارجی ما پرونده هسته‌ای و حل آن است.»

هنوز نمی‌توانیم در چند جبهه بازی کنیم

او با بیان اینکه از دولت ایران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای انتظار می‌رود که بتواند همزمان در دو یا سه عرصه دیپلماتیک بازی کند، افزود: «این شاید یکی از آسیب‌های سیاست خارجی ما است، شاید یکی از آسیب‌های سیاست خارجی ما این است که هنوز از یک توان برخوردار نیست که در دو یا سه جبهه همزمان بازی کند. در حال حاضر هم که در نشست‌ها و موضوعات مختلف سوریه حضور پیدا می‌کنیم، به این دلیل است که پتانسیل و انرژی ما از گفت‌وگوهای هسته‌ای آزاد شده و ما می‌توانیم به این موضوع بیش از پیش بپردازیم.»

این استاد دانشگاه ادامه داد: «بنابراین بیانیه استانبول و تحرکات اخیر سعودی‌ها در سازمان همکاری اسلامی بخشی از تلاش‌ها برای برقراری مجدد موازنه منطقه‌ای است که به نفع ایران بر هم خورده است؛ چون برجام و توافق هسته‌ای ایران و غرب باعث شد تا مهم‌ترین مانع سیاست خارجی ما مرتفع گردد و موازنه منطقه‌ای عملا به نفع ایران رقم بخورد. با این حال باید توجه داشت که رفتار منفعلانه عربستان که در سازمان همکاری‌ اسلامی صورت گرفت بیشتر یک ژست سیاسی بود که تاثیر عملی چندانی در روابط ایران با سایر کشورهای اسلامی بزرگ نخواهد داشت.» سید‌جلال دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه بیانیه صادر شده در سازمان همکاری اسلامی تاثیرات مهمی ندارد، اما بدون تاثیر بر افکار عمومی هم نیست، اضافه کرد: «شاید لازم بود تا وزارت خارجه ماه‌ها قبل ازبرگزاری این اجلاس با کشورهای مختلف این سازمان رایزنی انجام می‌داد تا این اتفاق نیفتد. ولی با این وجود واقعیت آن است که یکی از اهرم‌های سیاست خارجی سعودی توان مالی و رشوه دادن به دیگر کشورهاست تا بتوانند آنها را در محافل دیپلماتیک و مجامع بین‌المللی با خودشان همسو کنند؛ هرچند کشورهای دیگر هم به نوعی کم هزینه‌ترین بخش حمایتی از عربستان را که همان امضای بیانیه استانبول بود، پذیرفتند.»

نظام بین‌الملل آمادگی حمایت از عربستان را ندارد

این کارشناس مسائل بین‌المللی در ادامه این گفت وگو و در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان جنگ‌های روانی و رسانه‌ای را که سعودی‌ها علیه ایران راه انداختند خنثی کرد، افزود: «من بارها گفتم شاید عربستان به دنبال برخورد نظامی و تهاجمی باشد، اما چون منطقه و نظام بین‌الملل این آمادگی را ندارد و تحولات اخیر در منطقه به نفع ایران است این اتفاق رخ نمی‌دهد. آنها با این تحرکات هیجانی و پرخاشگرانه تلاش می‌کنند تا به جایگاه مناسبی در نظم در حال شکل‌گیری در منطقه دست یابند.» دهقانی با اشاره به این موضوع که همه اذعان دارند روابط عربستان و آمریکا در دوران اوباما مخدوش شده که بخشی از آن به برجام مربوط می‌شود، ادامه داد: «به زعم حکام عربستان این کشور در یک نقطه عطف منطقه‌ای قرار گرفته است که احساس می‌کند، اگر دیر تلاش کند شاید جایگاه مطلوبی را که برای خود در نظر گرفته، از دست بدهد. در همین راستا عربستان در تلاش است تا اقتصاد تک محصولی خود را نیز از اتکای محض بر نفت تغییر دهد و به جایگاه خوبی در منطقه دست یابد.»

کنار آمدن با قدرت منطقه‌ای ایران

استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه در نهایت عربستان سعودی چاره‌ای نخواهد داشت که موقعیت ایران را در منطقه به رسمیت بشناسد، افزود: «چون عربستان نمی تواند نظم منطقه‌ای و سیاست‌های حاکم بر منطقه را صرفا بر اساس تمایلات خود تعیین کند، شرایط نظام بین الملل، سیاست قدرت و جبر ژئوپلیتیک حکم می‌کند که عربستان با موقعیت منطقه‌ای ایران کنار بیاید. بنابراین عربستان لاجرم باید منافع ایران را به رسمیت بشناسد و حتی باراک اوباما در سفر اخیر خود به ریاض در لفافه و حتی به‌صورت واضح گفت که عربستان باید موقعیت و منافع ایران را به رسمیت بشناسد.»

آمریکا قدرت ایران را به رسمیت می‌شناسد

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه شاید در ظاهر وزیرخارجه آمریکا در مقام توجیه سیاست‌های آمریکا در قبال ایران و منطقه که با اهداف عربستان هماهنگ نیست از عربستان حمایت کند، اما همه اذعان دارند که روابط عربستان و آمریکا در دوران اوباما مخدوش شده که بخشی از آن به برجام مربوط می‌شود، افزود: «سعودی‌ها مخالف توافق آمریکا و غرب با ایران درخصوص پرونده هسته‌ای بودند. بنابراین آمریکایی‌ها با این‌گونه صحبت‌ها سعودی‌ها را دلداری می‌دهند و آنچه در عمل همه به آن اذعان دارند این است که وقتی آمریکا قدرت ایران را به رسمیت می‌شناسد متحدان منطقه‌ای آنها نیز گزینه‌ای جز پذیرش آن ندارند. اکنون تلاش سعودی‌ها این است که در این شرایط جایگاه بهتری را به خودشان اختصاص دهند.»

سیاست مدارا در قبال عربستان

رئیس موسسه بین‌المللی ابرار معاصر در بخش دیگری از صحبت‌هایش با بیان اینکه ایران در سیاست خارجی خود در قبال عربستان بسیار عاقلانه و به دور از احساسات و هیجانات رفتار کرده است، ابراز کرد: «ایران سیاست مدارا را در قبال عربستان در پیش گرفته و آنها باید در روابطشان تجدیدنظر کنند و باید عاقلانه تصمیم‌گیری کنند؛ زیرا اهدافی که آمریکا در برابر ایران نتوانسته است محقق کند تحقیقا عربستان نیز قادر به تامین آنها نیست.»

دهقانی فیروزآبادی با اشاره به این موضوع که عربستان انتظار دارد که ایران در مرزهای جغرافیایی خود محدود و محبوس شود در حالی که این امر با وزن ژئوپلیتیک ایران سازگاری ندارد، گفت: «ایران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای منافعی فراتر از مرزهای خود دارد که به‌صورت تدافعی در پی تامین و حفظ آن است. عربستان باید براساس معادلات قدرت، موقعیت ایران را به رسمیت بشناسد، چون در آینده عربستان و ایران مجبورند با هم یک همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشند و این امر اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین با عنایت به مواضع عاقلانه ایران این عربستان است که باید با شرایط جدید جهانی و منطقه‌ای کنار بیاید.»

ادامه نگرش‌های پسا اوباما با اندکی تغییر

سیدجلال دهقانی فیروزآبادی در پاسخ به این پرسش که با توجه به نزدیک شدن دور جدید انتخابات ریاست جمهوری درآمریکا آیا می‌توان مطرح کرد که نگرش‌های دوران پسا اوباما ادامه می‌یابد یا اینکه گزینه نظامی آمریکا علیه ایران همچنان مطرح خواهد بود، افزود: «به نظر من این مسیر با یک میزانی از انحراف ادامه پیدا خواهد کرد، چون آمریکایی‌ها چاره‌ای نداشتند که با ایران به مصالحه برسند. توافق هسته‌ای تنها انتخاب شخصی باراک اوباما با ایران نیست، بلکه توافق با ایران از سیاست‌های کلان آمریکا بود که از زمان بوش پسر که موضوع هسته‌ای ایران مطرح شد، همواره در دستور کار سیاست خارجی آنها قرار داشت. بنابراین هر کدام از کاندیداهای انتخابات آمریکا که پیروز رقابت شوند چاره‌ای ندارند که شرایط و موقعیت ایران را بپذیرند، آمریکایی‌ها با وجود اینکه در اوج قدرت بودند نمی‌توانستند برخورد نظامی با ایران داشته باشند.»