رقابت چین و هند در تنگه هرمز

بندرهای گوادر پاکستان و چابهار ایران در منطقه از اهمیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک برخوردار بوده و می‌توانند سرنوشت منطقه را تغییر دهند. این دو بندر در ورودی تنگه هرمز که دارای دو سوم ذخایر نفت جهان است و روزانه حدود ۱۷ میلیارد بشکه نفت خام از این طریق به جهان منتقل می‌شود، قرار دارند. بهره برداری کامل از این دو بندر می‌تواند باعث افزایش رقابت‌ها و تنش‌ها در زمینه خطوط کشتیرانی در منطقه شود.

هر دو بندر نیز در تقاطع مهم حمل و نقل دریایی بین‌المللی و تجارت نفت قرار داشته و مناطق آسیای مرکزی، آسیای جنوبی و خاورمیانه را به هم وصل می‌کنند. علاوه بر این، بنادر مذکور همچنان برای رسیدن مستقیم به اقیانوس هند از اهمیت اقتصادی و استراتژیکی ویژه برخوردار هستند. تخمین‌زده می‌شود که سالانه حدود ۱۰۰ هزار کشتی از این اقیانوس عبور کرده و حدود ۷۰ درصد تجارت نفت جهان نیز از این مسیر انجام شود.

کشورهای چین و هند تاسیس و تامین مالی این بنادر را از نزدیک پیگیری می‌کنند. شرکت سهامی بندر برون مرزی چین (COPHC)، در این راستا سال ۲۰۱۳ بندر گوادر پاکستان را به مدت ۴۰ سال به اجاره گرفت و در این چارچوب میان پکن و اسلام‌آباد توافقنامه ۴۶ میلیاردی در زمینه انرژی به امضا رسید. چین به دنبال ایجاد بزرگراه ۳ هزار کیلومتری میان گوادر پاکستان و کاشغر چین است.

از سوی دیگر، ماه مه سال گذشته میان ایران و هند تفاهم‌نامه‌ای که مدت‌ها به تعویق افتاده بود، به امضا رسید. بر اساس این تفاهم‌نامه، هند تا پایان سال ۲۰۱۶ فعالیت توسعه و گسترش ظرفیت بندر چابهار را به اتمام رسانده و همچنین دهلی نو برای ایجاد ترمینال کانتینری و ترمینال باری چندمنظوره ۸۵ میلیون دلار صرف کند.

در این راستا، هم از سوی ایران و هم از سوی هند سرمایه‌گذاری‌های چشمگیری صورت گرفته و تهران راه ترانزیتی میان چابهار و زاهدان را راه‌اندازی کرده است. دهلی نیز با سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیون دلاری بزرگراه ۲۲۰ کیلومتری زرنج - دلارام را به پایان رساند و این بزرگراه ایران را به افغانستان وصل می‌کند.

در اجلاس سه جانبه ی توسعه تجارت بین ایران، افغانستان و هند که ماه‌های گذشته در کابل برگزار شد، بندر چابهار به منظور مسیر جایگزین معرفی شد.

واردات نفت و گاز خاورمیانه از طریق بندر گوادر پاکستان برای منافع اقتصادی چین اهمیت ویژه داشته و همچنین پکن به دنبال بهره‌برداری از این بندر برای رسیدن به معادن قاره آفریقا است، زیرا بندر گوادر از لحاظ مسافه نزدیک‌تر و از لحاظ هزینه ارزانتر است.

نفوذ به اقیانوس هند در صدر اهداف نظامی کشور چین قرار دارد. چین با استفاده از بندر گوادر که آن را به عنوان جایگزین تنگه مالاکا تلقی می‌کند، به دنبال ایجاد توازن میان خود و حاکمیت آمریکا و هندوستان در دریای عرب است.

استفاده کردن از ذخایر نفت ایران و منابع افغانستان یکی از دلایل هندوستان برای گسترش فعالیت‌های خود در بندر چابهار ایران است. همچنین اداره دهلی‌نو که آرزو دارد از کشورهای آسیای میانه نیز انرژی، گاز و نفت وارد کند و در عوض به این کشورها خودرو، کامپیوتر و فن‌آوری اطلاعات صادر کند.

رقابت‌های روز افزون میان چین و هندوستان در مورد حاکمیت در بندرهای پاکستان و ایران به نظر می‌رسد که بر آینده منطقه بسیار تاثیرگذار خواهد بود. رقابت احتمالی اقتصاد و دریا‌یی در این منطقه باعث نگرانی جامعه جهانی می‌شود، زیرا آن باعث افزایش رقابت‌های تسلیحاتی کشورهای می‌شود.