تصمیم غیرمنتظره روسیه همه معادلات را به هم زد

 "تصمیم ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه برای خارج کردن نیروهای اصلی خود از سوریه غافلگیرکننده بود؛ مساله مهمی که در این تصمیم توجه همگان را به خود جلب می‌کند این است که تصمیم پوتین خیلی سریع گرفته شد و این نشان می‌دهد که موضوعی هست که رهبران روسیه را خشمگین کرده است."

عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه مستقل رأی الیوم در تحلیلی درباره دستور ولادیمیر پوتین برای خروج نیروهایش از سوریه نوشت: "دو طرف روسی و سوری در بیانیه‌های رسمی اعلام کردند که این تصمیم با هماهنگی میان بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و پوتین گرفته شده است چراکه نیروهای روسی مأموریت خود در سوریه را تکمیل کرده‌اند. اما سؤال این است که چرا اکنون و همزمان با آغاز مذاکرات ژنو چنین تصمیمی گرفته شد.

این تصمیم روسیه را که موجب برهم زدن و آمیخته شدن اوضاع شده و نوعی حالت آشفتگی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی به وجود آورده است، می‌توان به دو گونه تفسیر کرد:

یکی از تفسیرها اینگونه است که نیروهای روسی مأموریت خود را به صورت عملی پس از پشتیبانی هوایی از نیروهای ارتش سوریه به پایان رسانده‌اند و توانستند در بازپس‌گیری مناطق زیادی به ویژه در حومه شمالی حلب و بستن مرزهای ترکیه و سوریه و محاصره شهر حلب به ارتش سوریه کمک کنند در نتیجه اکنون مرحله توقف حملات و پیشبرد روند صلح است.

تفسیر دوم نیز این است که این اقدام روسیه از روی خشم و عصبانیت گرفته شده و واکنشی به اظهارات ولید معلم، وزیر خارجه سوریه باشد که در اظهارات خود گفته بود: بشار اسد خط قرمز است و انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی بدون نظارت دولت سوریه برگزار نخواهد شد. یا شاید واکنشی به اظهارات بشار جعفری، رئیس هیات دولت سوریه در مذاکرات ژنو باشد که گفته است چیزی به اسم مرحله انتقالی وجود ندارد و مذاکره‌ای درباره آن نخواهد شد؛ اظهاراتی که واشنگتن آن را به منزله ناکام گذاشتن مذاکرات و نقض توافق‌ها با مسکو دانست.

ما تفسیر دوم را ترجیح می‌دهیم چراکه اطلاعات کافی وجود ندارد. روسیه احتمالا در معرض فشارهای شدید از سوی شریک آمریکایی خود به دلیل اظهارات مقام‌های سوری قرار گرفته است؛ اظهاراتی که علاوه بر آمریکا مخالفان نیز آن را از بین برنده مذاکرات دانستند چراکه مخالفان سوریه همچنان بر مرحله انتقالی و برکناری بشار اسد تأکید دارند.

ما به هیچ وجه درباره این مساله که خروج نیروهای روسی با هماهنگی رهبران سوریه صورت گرفته بحث نمی‌کنیم مساله مهم هماهنگی نیست بلکه خروج غافلگیرکننده و سریع نیروهای روسی است.

مسائل میدانی و سیاسی درباره این تصمیم روسیه وجود دارد که باید به آن بپردازیم.

یکی اینکه خارج کردن بخش اعظم نیروهای روسی از سوریه و بیشتر جنگنده‌های پیشرفته مثل سوخو35 خلئی را به وجود خواهد آورد. جنگنده‌های سوریه قدیمی هستند و پیشرفته نیستند. چه کسی این خلأ را پر خواهد کرد؟ امکان ندارد جایگزینی برای پشتیبانی هوایی روسیه وجود داشته باشد.

دوم اینکه موضع ایران نسبت به این تصمیم غافلگیرکننده روسیه چیست و آیا نیروها و جنگنده‌های خود را جایگزین نیروها و جنگنده‌های روسیه می‌کند؟

سوم اینکه آیا این تصمیم روسیه جدی است یا اینکه تلاشی برای اعمال فشار بر سوریه جهت گوش دادن به نصیحت‌های مسکو است مثل اظهاراتی که ویتالی چورکین، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل درباره سوریه گفته بود.

چهارم اینکه پس از این اقدام روسیه چه اتفاقی در مذاکرات ژنو خواهد افتاد آیا مقامات سوریه از مخالفت با مذاکره درباره نقشه راهی که طرف روسی و آمریکایی با آن موافقت کرده بودند و شامل تشکیل هیات دولت انتقالی و اصلاحات قانون اساسی و برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری ظرف 18 ماه است، دست برمی‌دارند؟ آیا واشنگتن بر هم‌پیمانان خود یعنی مخالفان سوریه برای کناره گیری از موضع خود و دادن امتیاز فشار خواهد آورد؟

اعتراف می‌کنیم که مثل بسیاری از مردم ما نیز از این تصمیم غافلگیرکننده و سرنوشت ساز روسیه غافلگیر شدیم و احساس می‌کنیم که بحرانی در روابط سوریه و روسیه به وجود آمده است که چند روز قبل از برگزاری مذاکرات ژنو به دلیل محافظه‌کاری سوریه درباره برخی مسائل از جمله سرنوشت اسد و دادن اختیارات کامل به دولت در مرحله انتقالی به اوج خود رسیده است.

مساله‌ای که ما را وامی‌دارد چنین چیزی بگوییم اظهارات "کوبنده" محمد علوش، مذاکره کننده ارشد مخالفان سوریه است که گفته بود بشار اسد یا باید برود یا بمیرد. وی به محض رسیدنش به ژنو گفته بود که برای در اختیار گرفتن حکومت و نه قبول وزارت کشاورزی یا بهداشت یا وزارتخانه‌های جزئی به ژنو آمده است. چنین مساله‌ای نمی‌تواند از خلأ آمده باشد.

ما ماهیت تحولات در این بحرانی را که در روزهای و هفته‌های آتی روشن خواهد شد، نمی‌دانیم اما این را به خوبی می‌دانیم که اسد به ماندن در قدرت با اختیارات کامل مصمم است. دشوار است که ببینیم اسد به نفع دشمنانش از قدرت کنار برود وگرنه در طول این پنج سال از بحران بر ماندن در قدرت پافشاری نمی‌کرد.

روزهای آتی با حوادث غافلگیرکننده زیادی همراه خواهد بود. ما هیچ گزینه دیگری جز انتظار نداریم. مطمئنا خطرات بزرگی پیش رو است و تشدید عملیات نظامی از سوی تمامی طرف‌ها وارد است. کنفرانس ژنو در مقابل دو مسیر قرار دارد یکی به سمت فروپاشی و دیگری به سمت وقت کشی است."