درس هندی ها برای ایران

به گزارش پارس به نقل از تابناک: هفته نامه « تجارت فردا» درگفت وگوی دکتر محمدمهدی بهکیش با « دکتر جواد شیرازی» به پاسخ این سوال پرداخته که آیا می توان از تجربه هند برای اصلاحات اقتصادی در ایران استفاده کرد؟

« جواد شیرازی» است که سال ها ریاست بخش عملیات و مطالعات اقتصادی هند در بانک جهانی را برعهده داشته و به عنوان مشاور مانموهان سینگ، نخست وزیر کنونی هند و معمار اصلاحات بزرگ اقتصادی این کشور، شناخته می شود. در این گفت وگو بهکیش و شیرازی با مرور تجربه اصلاحات اقتصادی در هند و کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا به این مهم می پردازند که آیا می توان از تجربه هند برای اصلاحات اقتصادی در ایران استفاده کرد؟ جواد شیرازی نخستین ایرانی است که موفق به اخذ دکترای اقتصاد از دانشگاه هاروارد شده است و سابقه سال ها کار در بانک جهانی و حضور در کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا مثل هند و اندونزی را دارد. رزومه این اقتصاددان مملو از تجربیات مختلف است؛ از ریاست بر دویچه بانک در هند و پاکستان و سریلانکا تا مشاور وزیر دارایی تایلند. پیش از آن نیز حضور در بانک جهانی و ریاست بر بخشی که حوزه جنوب و جنوب شرق آسیا را تحت پوشش داشت از سوابق اوست. دکتر شیرازی با مرور آنچه در اقتصاد بسته هند در دهه ۸۰ میلادی روی داد و اصلاحات اجباری در دهه ۹۰ و نتایج درخشان آن، به تصمیم گیران و سیاستگذاران اقتصاد ایران توصیه می کند که لزومی به اختراع مجدد ندارند و می توانند از تجربه دیگران استفاده کنند.

خلاصه ای از این گفت وگو در ادامه آمده است:

فلسفه اقتصادی که تا سال ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ در هند وجود داشت درس گرفته از فلسفه اقتصاد شوروی، مارکسیسم و کنترل دولت بود. خود هندی ها اصطلاح معروفی اختراع کرده بودند و می گفتند دولت باید از نظر صنعتی و بانکی و حمل ونقل هوایی و راه آهن در Commanding Height (قله فرماندهی) باشد. این اصطلاح هندی ها دولت را مالک و گرداننده در نظر داشت.

رشد اقتصادی هند در دهه ۷۰ و ۸۰ سالی ۳ تا ۴ درصد بود. خودشان به کنایه آن را « نرخ رشد هندو» اسم گذاشته بودند که اشاره ای به مذهبشان دارد. یعنی تا موقعی که این سیاست ها را داریم نرخ رشد هم همین است.

قبل از اصلاحات ۱۹۹۱ بالاترین تعرفه در هند ۲۰۰ درصد بود. به طور متوسط تعرفه روی کالاهای واسطه ۱۱۰ درصد و روی مواد اولیه ۹۵ درصد بود. چنین تعرفه ای در کشوری بزرگ خیلی بی سابقه بود. واردات مواد مصرفی کلا ممنوع بود. قبل از این اصلاحات وقتی شما وارد هند می شدید، همه چمدان هایتان را بیرون می ریختند مبادا در آنها کالاهای مصرفی باشد. سه سال بعد یعنی سال ۱۹۹۴ بالاترین نرخ تعرفه کاهش یافت و به ۶۵ درصد رسید. تعرفه کالاهای واسطه به ۳۰ درصد و کالاهای سرمایه ای به ۳۵ درصد رسیده بود.

دولت هند هیچ گاه به ذینفعان اعتبار مثل گروه های صنعتی اجازه تاسیس بانک نداد و تنها حرفه ای ها بودند که مجوز تاسیس بانک گرفتند. به بانک های دولتی نیز گفته شد از این پس باید با بانک های خصوصی رقابت کنند و منابع مورد نیاز برای افزایش سرمایه خود را از بازار جمع آوری کنند و به این ترتیب بانک های دولتی به تدریج به طرف خصوصی شدن حرکت کردند.

من ۹ ماه قبل از بحران هند رئیس بخش عملیات و مطالعات اقتصادی هند در بانک جهانی شده بودم. راستش آن موقع شایع بود که گرفتن این کار برای یک اقتصاددان مثل خودکشی است چون هندی ها اصلا به توصیه ها گوش نمی کنند.

من با اطمینان کامل می گویم تمام برنامه باز کردن بخش صنعتی و سرمایه گذاری خارجی و اینها، آن برنامه ای بود که خود هندی ها تهیه کرده بودند. ما به عنوان مسوولان بانک جهانی نقشی در آن نداشتیم و برای همین هم بود که قبول کردنش برای هندی ها آسان تر بود. اگر ما از بیرون برنامه می دادیم هضمش خیلی مشکل می شد. ولی نباید انکار کرد که در بیرون هم گروه هایی هستند مانند بانک جهانی که یک تجربه بین المللی دارند که می توانند انتقال دهند.

من کشوری سراغ ندارم که اقدامات تعدیلی انجام داده و قدم های بزرگ اصلاحی برداشته باشد اما از طرف موسسات بین المللی به او کمک نشده باشد. همین کشور هند کارهایی که کرد را می توانست خودش انجام دهد اما اگر از طرف سازمان های بین المللی پولی به دستش نمی رسید بهره وری، بازده این اصلاحات و مقبول بودن آنها از نظر سیاسی به مراتب کمتر می بود. متاسفانه ایران با خلاف این پدیده روبه رو است. یعنی نه تنها چنین کمکی موجود نیست بلکه به پول های خودش هم دسترسی ندارد.

یکی از بدترین تصمیماتی که به نظر من در نیم قرن اخیر در صنعت ایران گرفته شده شروع صنعت خودروسازی ما با پیکان بود. پیکان در انگلیس بسته شده بود اما همان را به ما فروختند. بعد ما برای تولید همین خودرو، تعرفه و ممنوعیت واردات گذاشتیم و بزرگ ترین صنعت مملکت را با پیکان آغاز کردیم.

در کشور ما قیمت ارز واقعی نبوده است. بنابراین تا توانستیم خرج کردیم. هر سال تعداد زیادی گردشگر به کشورهای همسایه و دیگر نقاط دنیا فرستادیم. افراد بسیاری نیز ترغیب به خرید مستغلات در کشورهای دیگر شدند. قیمت انرژی آن قدر یارانه داشته که نه تنها مصرف را بالا برده بلکه باعث ایجاد صنایعی شده که کاملا تصنعی بوده و مزیت نداشته است. در مقابل در این چند سال اخیر، کسانی که پس انداز کرده اند، به خاطر نرخ بهره و نرخ تورم سرشان کلاه رفته است.

من نظرم این است که ایران بعد از اینکه این مشکلات فعلی اش انشاءالله حل شود، باید هدفش این باشد که حداقل رشد سالانه هشت درصدی داشته باشد. با توجه به رشد جمعیت اگر ایران هشت درصد رشد داشته باشد، به این معنی است که هر ۱۰ سال درآمد سرانه دوبرابر خواهد شد. این رشد رفاه همه را بالا می برد. رشد ۴ الی۵ درصد ما را به جایی نمی رساند.

اگر هدف ما این است که صادرات خوبی داشته باشیم که باید هم داشته باشیم باید دنبال کشورهایی باشیم که پیش بینی رشد اقتصادی شان در یکی دو دهه آینده بالاست. ببینید اکنون پیش بینی رشد اقتصادی اتحادیه اروپا به غیر از آلمان و هلند چندان خوب نیست. ژاپن هم وضعیت مناسبی ندارد.

بخش خصوصی زمانی قوی می شود که منابع کافی در اختیارش باشد و به علاوه در یک محیط اقتصادی برخوردار از قوانین شفاف فعالیت کند. علاوه بر آن اعتماد به نظام اقتصادی باید قوی باشد و اعتقاد مسوولان به کارایی بخش خصوصی افزایش پیدا کند. بنابراین باید در مورد شرایط توزیع منابع تجدید نظر شود.

حساس ترین بخش اقتصاد سیستم بانکی و بازار سرمایه است که باید از نظر برنامه ریزی در رأس توجه باشد. مسائلی هم در اقتصاد ایران وجود دارد که باید واقعاً روی آنها تمرکز فکری بیشتری شود و دوستان اقتصاددان باید روی آنها تکیه کنند. یکی از مهم ترین این مسایل نظام یارانه ها و قیمت هاست و باید اندیشید که اکنون چه باید کرد.

اکنون ثابت شده است که چه روش هایی کار می کند و چه روش هایی به سرانجام نمی رسد. تمام صحبت های امروز ما، ایده ها و پیشنهادها برای این است که اشتغال به وجود بیاید، رفاه زیادتر شود، به کم شدن فقر کمک شود و اگر اینها آرمان های ما هستند، چه شالوده فکری چپی باشد و چه راستی باشد تفاوتی ندارد. ما باید واقعاً به دنبال یک اقتصاد آزاد باشیم.