رشد اقتصادی ضعیف تحت تاثیر سرمایه اجتماعی اندک است؟

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، با آغاز دهه نود میلادی اقتصاد دانان به این نتیجه رسیدند که کشورهایی مانند ژاپن و هند علی رغم اینکه از منابع و سرمایه های مادی چندانی برخوردار نیستند ولی با سرعت قابل ملاحظه ای در حال رشد هستند. طی این دوره اقتصاد دانان دریافتند که در کنار نیروی کار و سرمایه ی انسانی، عامل دیگری به نام سرمایه ی اجتماعی وجود دارد که نقش برجسته ای را در فرآیند رشد و توسعه ی اقتصادی ایفا می کند. بنابراین اقتصاد دانان بر سرمایه ی اجتماعی متمرکز شده و ارزش آن را تا جایی بالا می دانند که آن را موتور رشد اقتصادی معرفی کرده و می گویند: " اگر در جامعه ای شاخص سرمایه ی اجتماعی به سر حد معینی برسد، سرمایه ی اقتصادی و انسانی از مناطق دیگر به آنجا سرازیر می شود. "

بنابر آنچه گفته شد بررسی وضعیت توسعه ی صنعتی و سرمایه ی اجتماعی در هر کشوری ضروری به نظر می رسد.

در این راستا پژوهشی در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران انجام شده است که به مطالعه تعامل سرمایه اجتماعی و توسعه صنعتی در ایران پرداخته است.

نتایج این پژوهش نشان داد که غالب نظریه های موجود در حوزه ی سرمایه ی اجتماعی بر نقش مثبت سرمایه ی اجتماعی میان گروهی بر توسعه ی صنعتی اتفاق نظر دارند اما درخصوص توسعه ی صنعتی و اثر مثبت آن بر سرمایه ی اجتماعی نظرات متفاوت و گاها متضادی دیده می شود.

روند صنعتی شدن در ایران نامتوازن است

بررسی ابعاد اقتصادی فرآیند صنعتی شدن در ایران از تغییرات نامتوازن ساختاری در حوزه تولید و بازار محصولات صنعتی حکایت دارد. از سوی دیگر شدت مصرف انرژی و انتشار مواد آلاینده حاصل از فعالیت های صنعتی نیز حاکی از ارزان بودن انرژی از یک طرف و فرسوده بودن و ناکارآمد بودن فناوری های تولیدی و فاصله داشتن آن از فرآیندهای تولید پاک نشات می گیرد. این امر موجب شده است که ابعاد زیست محیطی صنعتی شدن در ایران چهره نامطلوب به خود بگیرد.

آینده ایران صنعتی مبهم به نظر می رسد

نتایج این پژوهش همچنین نشان داد که نوع رویکرد ملی و منطقه ای کشور در عرصه سیاست های توسعه ی صنعتی منجر به انزوای برخی بنگاه ها و بعضا تقویت شکاف و نابرابری در سطح کشور شده است. از سوی دیگر روند کند جهانی شدن فعالیت های صنعتی نیز تعامل تولیدکنندگان داخلی با شرکای خارجی را تا حدی تضعیف می کند.

لازم به ذکر است که تعدد نهادها و سازمانهای متولی امر سیاست گذاری صنعتی نیز منجر به موازی کاری و عدم هماهنگی و همکاری لازم در درون نهادها، بین نهادها و تولیدکنندگان شده است. این عوامل می تواند آینده صنعتی شدن کشور را تا حدی مبهم کند.

چه عواملی فضای کسب وکار سالم را تحت الشعاع قرار می دهد؟

نتایج این پژوهش حاکی از آن است که عواملی مانند روند و ساختار نامناسب خصوصی سازی به جای افزایش کارایی گاهی منجر به شکل گیری فضای رانتی و تقویت نابرابری اقتصادی شده است و وابستگی اقتصادی کشور به نفت به روند تبدیل شدن دولت به یک رقیب جدی برای تولیدکنندگان بخش خصوصی کمک کرده است.

ضمن اینکه نباید از افزایش ریسک و نااطمینانی در فضای کسب و کار صنعت در کشور که منجر به ایجاد التهاب و ناامنی در فضای تولید می شود، غافل ماند.

این عوامل به نامطلوب شدن فضای کسب و کار در کشور کمک می کند.

بدیهی است که در نتیجه ی چنین تبعات و اثراتی و به واسطه ی نوع فضای حاکم بر کسب و کار فعالیت های صنعتی، ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه به گونه ای تحت تاثیر فرآیند صنعتی شدن قرار گرفته است که تصور عدم تاثیر سرمایه ی اجتماعی در فرآیند توسعه ی صنعتی کشور را تقویت کرده است.

سرمایه اجتماعی چگونه تضعیف می شود؟

نتایج این پژوهش حاکی از این است که سطح و کیفیت سرمایه ی اجتماعی در کشور نامطلوب و نامتوازن است.

بررسی روند سرمایه ی اجتماعی در کشور سیر نزولی حرکت سرمایه ی اجتماعی را طی دهه های اخیر در کشور نشان می دهد که ریشه در مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی طی دهه های اخیر دارد که البته باید مسائل جهانی شدن و تاثیر گریز ناپذیر آن بر فرهنگ و تمدن کشور و در نتیجه بر سرمایه ی اجتماعی را نیز از نظر نبرد.

خلأ سرمایه ی اجتماعی چه تبعاتی دارد؟

نامناسب بودن روند و سطح سرمایه ی اجتماعی در ایران آثار نامطلوبی در حوزه های اقتصادی؛ مثل رشد اقتصادی، توسعه مالی و سرمایه گذاری، توسعه سرمایه انسانی مثل اشتغال و بهره وری، در حوزه های اجتماعی؛ مثل کاهش فقر و نابرابری و کاهش تخلفات و در حوزه های سیاسی همچون آگاهی و مشارکت سیاسی، ایجاد کرده است.

با عنایت به متاثر شدن توسعه ی صنعتی از تغییرات حاصل شده در این حوزه ها، این ایده تقویت شده است که ضعف در روند و کیفیت سرمایه ی اجتماعی در فضای کسب و کار کشور یکی از عوامل اساسی کند شدن توسعه ی فعالیت های اقتصادی به طور عام و فعالیت های صنعتی به طور خاص شده است.

چه رابطه ای بین توسعه صنعتی و سرمایه اجتماعی وجود دارد؟

نتایج این پژوهش به طور کلی حاکی از آن است که بین توسعه ی صنعتی و سرمایه ی اجتماعی در کشورمان در بلندمدت رابطه ی منفی معنی داری وجود دارد.

طی دهه های گذشته به دلیل تحولات صورت گرفته در ساختارهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی از میزان سرمایه ی اجتماعی درون گروهی کاسته شده است اما متناسب با آن سرمایه ی اجتماعی میان گروهی تقویت نشده است تا جایگزینی مناسبی صورت بگیرد.

رابطه منفی بین سرمایه اجتماعی و توسعه صنعتی بیانگر چیست؟

تحلیل نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که تاثیر منفی سرمایه ی اجتماعی بر توسعه ی صنعتی نشان دهنده ی این است که ترکیب مناسب سرمایه ی اجتماعی مورد نیاز برای توسعه ی صنعتی در سطوح مختلف خصوصا سطوح میانی و کلان شکل نگرفته است و فرآیند صنعتی شدن نیز به گونه ای است که در عدم شکل گیری مناسب سرمایه ی اجتماعی بی تاثیر نبوده است و به دلیل توجه نشدن به ابعاد زیست محیطی و خصوصا اجتماعی صنعتی شدن، این فرآیند منجر به تغییر و تحولاتی در ساختار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شده که زمینه های تضعیف سرمایه ی اجتماعی را فراهم کرده است.

بهبود سرمایه اجتماعی منجربه توسعه ی صنعتی می شود

نتایج به دست آمده از برآورد الگوی اقتصادسنجی نیز نشان داد که از بین ابعاد مختلف سرمایه ی اجتماعی، نتها سرمایه ی اجتماعی میان گروهی دارای تاثیر مثبت بر توسعه ی صنعتی است در حالی که شاخص کلی سرمایه ی اجتماعی و سرمایه ی اجتماعی درون گروهی از اثر معنی داری بر توسعه ی صنعتی برخوردار نیست.

از بین مسیرهای مختلفی که سرمایه ی اجتماعی از طریق آنها می تواند بر رشد و توسعه ی فعالیت های صنعتی تاثیر گذارد، مسیرهای توسعه مالی، بهبود فناوری و بهبود ابعاد اجتماعی ساز و کارهایی هستند که سرمایه ی اجتماعی از طریق آنها باعث تقویت رشد و توسعه ی صنعتی می شود.

وضعیت اقتصادی در سرمایه اجتماعی موثر است

نتایج تخمین الگوی اقتصادسنجی در ارتباط با میزان اثرگذاری توسعه ی صنعتی در سرمایه ی اجتماعی روشن نموده است که شاخص اقتصادی توسعه ی صنعتی بر سرمایه ی اجتماعی میان گروهی تاثیر مثبت دارد بدین معنی که افزایش منافع اقتصادی ناشی از صنعتی شدن باعث تقویت روابط اجتماعی و سرمایه ی اجتماعی میان گروهی می شود.

از سوی دیگر نیز رشد فعالیت های صنعتی تاثیر معنی داری بر سرمایه ی اجتماعی درون گروهی از خود نشان داده است، همچنین توسعه ی صنعتی از طریق ساز و کارهای مهاجرت و فناوری توزیع درآمد و تقسیم کار به طور فعال سرمایه ی اجتماعی را متاثر می سازد.

به گزارش ایسنا، این پژوهش حاصل رساله ی دکتری حمید عزیز محمدلو به راهنمایی دکتر ابوالقاسم مهدوی و مشاوره دکتر حمید ابریشمی و دکتر جعفر عبادی در دانشکده ی اقتصاد دانشگاه تهران است.