نقش تغییرات اقلیمی بر اقتصاد کشور

تغییرات اقلیمی در پهنه جغرافیایی جهان از نمونه پدیده های مخرب و بسیار نگران کننده ای است که به دغدغه جدیِ بسیاری از کارشناسان و صاحب نظرانِ عرصه زیست محیطی در سراسر دنیا ، مُبَدَل شده است.

به واقع،در سایه این تغییرات،کیفیت زیست در میان جاندارانِ موجود در کره زمین اعم از آب ها و خشکی ها،تحت الشعاع قرار می گیرد و به تبع جوامِعِ انسانی نیز از این قاعده مصون نیستند.

به واقع،با بروز هر گونه تغییر مخرب در عرصه اقلیمی کره زمین،زیست جانداران نیز با نارسایی هایی مواجه خواهد شد و با در نظر گرفتن سه ضلع اصلی آب،خاک و هوا در حوزه زیست محیطی و تاثیر نافذ تغییرات اقلیمی بر این سه عرصه،بصورتی عمیق تر به واقعیت این سیکل و پِروسِه پی خواهیم برد.

تغییرات آب و هوایی،افزایش و کاهش نامتعارف دما یکی از نمودهای برجسته این پدیده (تغییرات اقلیمی) است و به تبع گرمازدگی و سرمازدگی که به تبع این تغییرات ظهور  پیدا می کند یکی از ملموس ترین پیامدهای تغییرات مذکور به شمار می رود ، امری که به کرات در سالیان اخیر،باغداران و کشاورزان ایرانی آن را تجربه کرده اند و چه بسیار  زیان هایی که به واسطه این پدیده ها متحمل شده اند و به واقع حاصل دسترنج و تلاش های آنها به نیستی و نابودی منتهی شده است.

تبخیر بیش از حد آب ها و بروز خشکسالی یکی دیگر از تبعات تغییرات اقلیمی به شمار می رود و در نقطه مقابل بارش های شدید و غیر عادی ، تُواَم با وزش بادهای سهمگین که به مثابه تکمیل حلقه های بروز یک سونامی وحشتناک،هست و نیست برخی از زیست گاه ها را بر باد می دهد از دیگر مَظاهِرِ پدیده مذکور به شمار می رود.

تبیین و واکاوی جزئیات تغییرات اقلیمی،مستلزم تنظیم گزارشی مفصل در حوزه علمی است که با توجه به رویکرد و قالب اقتصادی این گزارش و از حوصله خارج شدن مطالعه آن برای مخاطبان عام، ضرورتی برای پرداختن جزء به جزء به آن احساس نمی شود اما با توجه به شرایط حساس اقتصادی کشور و مواجه شدن این مرز و بوم با برخی نارسایی های طبیعی که ریشه اصلی آن به همین تغییرات اقلیمی گره خورده ، پرداختن به برخی از مولفه ها و تبعات پدیده مذکور را ، اجتناب ناپذیر می نماید.

باغداران و کشاورزان از دغدغه هایشان می گویند

بدون تردید،عرصه زراعت و باغداری از حوزه های بسیار تاثیرگذار در توسعه و شکوفایی اقتصادی جوامع به شمار می رود و پیش از این نیز در برخی گزارش های مرتبط با این حوزه ( زراعت ) و موضوعات اقتصادیِ اینچنینی ، به این واقعیت و اصل و قاعده تجربه شده تاکید شده که دستیابی به توسعه اقتصادی مستلزم شکوفاییِ حوزه زراعت و باغداری است و تقریبا تمامی کشورهای توسعه یافته با عبور از این کانال(توانمندی در بخش زراعت و باغداری)موفِقِ به دستیابیِ به شکوفایی اقتصادی شده اند.

در نقطه مقابل هر آنچه بر موانع،کاستی ها و چالش های پیش روی عرصه مذکور افزوده شود،به همان میزان،روند تحقق اهداف از پیش تعیین شده در راستای رسیدن به توسعه اقتصادی کُندتر خواهد شد.

یکی از مصادیق تغییرات اقلیمی در پهنه جغرافیایی ایران در کاهش چشمگیر میزان بارش ها و نزولات آسمانی نمود پیدا می کند.

بنابر مطالعات انجام شده،ضریب نزولات آسمانی در طول دو دهه اخیر با کاهش بیش از 10 درصدی مواجه شده که اگرچه ابتدا به ساکن این عدد و رقم چندان بزرگ و چشمگیر به نظر نمی رسد،لذا با در نظر گرفتن پهنه وسیع جغرافیایی ایران زمین(مساحت 1 میلیون و 648 هزار کیلومتری این مرز و بوم)بر عمق تبعات و پیامدهای کاهش حجم بارش ها اشراف پیدا خواهیم کرد.

چندی پیش،فریبا صدق آبادی،محقق و پژوهشگر اقتصادی، با اشاره به مطلب فوق گفت:افزایش تبخیر 25 میلیارد متر مکعبی منابع آبی و بالا رفتن یک و نیم درجه ای دمای هوا ( بصورت متوسط ) و کاهش 20 درصدی جریان آب رودخانه های کشور از نمونه مصادیق و نمونه های تغییرات اقلیمی به شمار می رود که هر یک بصورت مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد.کاهش 15 درصدی میزان تغذیه آب های زیرزمینی،یکی دیگر از عارضه های این تغییرات به شمار می رود که در میان مدت و بلند مدت،کشور را درگیر خشکسالی می کند،آنچنان که در حال حاضر نیز بخش قابل توجهی از اراضی این مرز و بوم با این ناهنجاری طبیعی،مواجه شده اند و طبیعتا در تابستان ها بیش از هر زمان دیگری تبعات چنین نارسایی هایی احساس می شود.

وقتی دستیابی به آب چاه،سخت و دشوار می شود

دشت شهریار،یکی از حوزه های جغرافیایی مطرح در عرصه زراعت و کشاورزیِ کشور محسوب می شود،منطقه ای که تولیدات زراعی و باغی آن نیازِ بخش قابل توجهی از استان تهران در بخش محصولات کشاورزی را تامین می کند و حتی در برخی محصولات،تولیدات این حوزه جغرافیایی به عنوان برندِ خاص شهریار در کشور شُهرِه و صاحب نام است.

با چنین مختصاتی،شاهد بروز نارسایی هایی جدی در فرآیند عادی و طبیعی زراعی و باغی این حوزه جغرافیایی هستیم که اصلی ترین و محوری ترینِ این چالش را می توان در قالب کم آبی جستجو و تبیین کرد.

بهزاد درخشان،مدیر تعاونی روستایی شهریار، در تشریح دقیق تر ضریب کم آبی در این شهرستان گفت:در شرایطی که در دهه های نه چندان دور گذشته با حفر 10 تا 15 متر چاه در دشت شهریار،کشاورزان و باغداران به آب دسترسی پیدا می کردند بعضا شاهدیم حتی تا عمق 250 متر نیز،حفاری ها به آب نمی رسد که این تفاوت جدی و قابل توجه،نوید بخش و امیدوارکننده به نظر نمی رسد.

البته قطع به یقین،تنها عامل این نارسایی به تغییرات اقلیمی خلاصه نمی شود و استفاده غیر علمی از آب،هدر رفت فراتر از قاعده آب،عدم توسعه علمیِ آبیاری اراضیِ زراعی و باغی در این چالش تاثیرگذار بوده و خواهد بود،اما نمی توان سهم تغییرات اقلیمی را  در بروز چنین نارسایی هایی  صفر فرض کرد و این مثال،مشتی است نمونه خروار در ارتباط با بسیای از حوزه های جغرافیایی کشور که باید با اتخاذ تدابیر هوشمندانه،در رابطه با آن چاره اندیشی شود.

از بروز ریزگردها و گرد و غبار تا مهاجرت های عظیم جغرافیایی

شهره مستوری،دانش آموخته رشته جغرافیا نیز چندی پیش،با اشاره به ارتباط مستقیم بروز پدیده خشکسالی و افزایش ریزگردها و گرد و غبار گفت:به واقع،ابتدا به ساکن،چنین پدیده هایی در دایره و قالب های زیست محیطی مورد تبیین و واکاوی قرار می گیرد،اما اثرات اقتصادی،اجتماعی و حتی فرهنگی چنین نارسایی هایی امری غیر قابل کتمان است که غفلت از آنها ، با هزینه ها و خسارات سنگینی همراه خواهد شد.

وی افزود:به عنوان مثال،با تشدید چنین معضلاتی،شاهد افزایش مهاجرت انسانی از مناطق درگیر با این ناهنجاری های طبیعی به مناطق مقصد خواهیم بود که همین جابجایی های عظیمِ جمعیتی ، باعث نمود تعارضات فرهنگی و بروز بسیاری از چالش های اقتصادی و اجتماعی خواهد شد.

با در نظر گرفتن مخاطراتی که پدیده ریزگردها برای بهداشت و سلامت عمومی ایجاد می کند،بیش از پیش بر عمق فاجعه پِی خواهیم بُرد و در واقع امر،مجموعه این نارسایی ها،جامعه را با مشکلاتی مواجه خواهد کرد که حل و فصل آن،انرژی،بودجه و تامین اعتبارات مضاعفی را می طلبد.

از ناهنجاری های طبیعی و آب و هوایی تا به خطر افتادن امنیت غذایی

چندی پیش،پرویز کردوانی،پدر علم کویرشناسی ایران در گفت و گویی با رسانه ها از بُعدی دیگر، پیامدهای تغییرات آب و هوایی و ظهور  مشکلات آبی در کشور را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.

وی با اشاره به این که تغییرات اقلیمی بصورت ملموسی بر کیفیت فعالیت کشاورزی در کشور تاثیرگذار است می گوید:با توجه به این واقعیت که بخش قابل توجهی از کشاورزی ایران بصورت دِیم انجام می شود،خشکسالی های موقت یا بارش های ناگهانی باران و تگرگ در مواقع غیر منتظره، با تحمیل آسیب هایی جدی به محصولات زراعی همراه خواهد شد.

کردوانی تصریح می کند:شرایط و اقتضائات طبیعی و کشاورزی ایران به گونه ای است که در مواقع خاص،نباید بارش نزولات آسمانی صورت گیرد در غیر اینصورت،گندم و جو از بین می رود.

پدر علم کویرشناسی ایران گفت:به خطر افتادن امنیت غذایی کشور از دیگر مخاطراتی است که در پی ایجاد خشکسالی و تغییرات آب و هواییِ غیر متعارف ایجاد می شود و مجموعه این مخاطرات و دغدغه ها ایجاب می کند در بسیای از حوزه ها،همچون شیوه آبیاری اراضی و زمین های زراعی و باغی و نحوه استفاده از آب،تجدید نظری اساسی شود.

چه باید کرد؟

با این اوصاف،مقابله با این عارضه ها و تلاش برای کاهش سطح و دامنه خسارات از ضروریاتی است که نباید نسبت به آن بی توجه بود و یقینا هدر رفت زمان برای حصول این امر،روند مقابله با ناهنجاری ها و نارسایی های اشاره شده را سخت و دشوار می کند.

برای مقابله با برخی معضلات همچون مشکلات آبی و تغییرات و آب و هوایی،آموزش و مدیریت صحیح و هوشمندانه دو مولفه اصلی و اساسی به شمار می رود که در خلاء و فقدان آن،از ضریب موفقیت در غلبه بر این مشکلات کاسته خواهد شد.

تعیین استراتژی صحیح صنعت کشاورزی و پیاده سازی علمی و عملیاتی آن،اعمال مدیریت صحیح در استفاده از منابع آبی،طراحی آمایش سرزمینی،کاشت و برداشت محصولاتی که آب بَریِ آن کم است،استفاده حداکثری از حداقل ظرفیت ها با تکیه بر علم و دانش روز و البته آموزش و اطلاع رسانی صحیح به فعالان حوزه زراعت و کشاورزی و عموم جامعه برای مقابله بهتر و پشت سر گذاشتن بحران های اینچنینی از ضروریاتی است که با حصول آن می توان به توفیقات شایسته ای در این عرصه نائل شد.

در پایان نباید فراموش شود که پدیده تغییرات اقلیمی و مهارِ مشکلات و چالش هایی که به تبع آن ظهور و بروز پیدا می کند،صرفا با یک مدیریت واحد در حوزه جغرافیایی محدود ، مُیَسَر نمی شود، بلکه دستیابی به توفیقات حداکثری در این حوزه،نیازمند یک همکاری،همگرایی و هم افزایی بین المللی میان تمامی کشورهای جهان است و هر آنچه بر دامنه این همسویی ها ، برای حفظ سلامت طبیعت و دفع ناهنجاری های آن افزوده شود،قَطعِ به یَقین،عبور از چنین نارسایی هایی با سهولت افزون تری مُیَسَر خواهد شد.