مردم و تولیدکنندگان فدای پرمصرف ها می شوند؟

همچنین استفاده از دو روش در کنار هم و به خصوص ترکیب روش زمان استفاده با قیمت بحرانی اوج بار در بسیاری از کشورها متداول است. به‌­کارگیری هر کدام از این روش­ها بسته به زیرساختهای فنی و همچنین شرایط اقتصادی و اجتماعی هر کشوری دارد و بنابراین در ایران نیز لازم است ضمن درنظرگرفتن شرایط مختلف از جمله وضعیت اقتصادی و فرهنگی مردم، از یک روش مناسب استفاده شود.

بدون شک یکی از ابزارهای مهم برای کنترل مصرف برق در زمان اوج بار، استفاده از یک مدل مناسب قیمت­‌گذاری برق است. نتایج مطالعات اندیشکده‌­های معتبر در آمریکا نشان می­دهد که استفاده از مدل­‌های قیمت­‌گذاری مختلف بین 3 تا 55 درصد بر کاهش مصرف برق در زمان اوج بار موثر بوده و میزان تاثیر آنها نیز با بهبود زیرساختهای مربوطه افزایش یافته است. خلاصه روش­های قیمت­گذاری برق در چندین ایالت امریکا و کانادا در شکل زیر آورده شده است. برای اطلاعات بیشتر به مقالات پروفسور فرخی و همکاران مراجعه کنید.

با توجه به شکل زیر کاملا مشخص است که موثرترین روش استفاده از مدل قیمت­‌گذاری بحرانی (CPP) بوده و استفاده از این مدل با تکنولوژی‌­های مناسب می‌­تواند حتی تا بیش از 50 درصد بر کاهش مصرف برق در زمان اوج بار موثر باشد.

*آسیب شناسی قیمت فعلی برق خانگی در ایران در زمان اوج بار

نظام تعرفه گذاری کنونی کشور بدین صورت است که علاوه بر پلکانی بودن تعرفه‌­های برق خانگی، در مناطق عادی به مقدار 45 تومان بر هر کیلووات ساعت مصرف در ساعات اوج بار به قبوض برق اضافه شده  و به میزان 22.5 تومان بر هر کیلووات ساعت نیز در زمان کم­‌باری به آنان تخفیف داده می­‌شود. اعداد جریمه و تخفیف نیز برای مناطق گرمسیری 1 و 2 با ضرایب و محاسبه می‌­شود.

با توجه به مدل قیمت­‌گذاری فعلی به نظر می­‌رسد که استفاده از جریمه و تخفیف فعلی بر مبنای روش زمان استفاده(TOU) طراحی شده اما در عمل خلاف آن رخ می­‌دهد. در روش زمان استفاده بایستی «نسبت قیمت اوج برق به کم‌­باری» برای همه مشترکین یکسان باشد اما  به علت ثابت بودن اعداد جریمه و تخفیف و پلکانی بودن تعرفه­‌های فعلی برق خانگی، «نسبت قیمت اوج برق به کم‌­باری» برای مشترکین کم‌­مصرف برابر 4 و برای مشترکین پرمصرف حدود 0.5 است. نتیجه این شیوه قیمت­‌گذاری این می­‌شود که درصد جریمه اوج بار نسبت به کل بهای برق برای مشترکین پرمصرف بسیار کمتر از مشترکین پرمصرف است. این موضوع به خوبی در شکل زیر مشاهده می‌­شود.

همچنین بایستی به این نکته نیز توجه کرد که چون بیشتر مشترکین به مطلق جریمه منهای تحفیف(در زمان کم­‌باری) در قبوض خود توجه دارند، اثر جریمه اوج بار بر نحوه مصرف مشترکین در شرایط فعلی کمتر هم می­‌شود.

قیمت گذاری برق در زمان اوج بار در حالی به نفع مشترکین پرمصرف است که مشکل اصلی صنعت برق از این مشترکین ناشی می‌­شود و نه عموم مردم. با توجه به داده های مصرف بخش مشترکین در بخش خانگی می­‌توان گفت که مصرف برق 80 درصد از مردم در حد الگو بوده اما 20 درصد از مشترکین خانگی چندین برابر دیگران برق مصرف کرده و مصارف بی‌­رویه بحران ساز می­‌شوند.

با توجه به اطلاعات توزیع قبض مشترکین، 20 درصد از مشترکین مناطق عادی حدود 42 درصد از برق خانگی این مناطق را به خود اختصاص داده‌­اند. توزیع ناهمگن مصرف برق در استان­های جنوبی کشور وضعیت وخیم‌­تری دارد به طوری که 20 درصد از مشترکین این استان­ها بیش از 50 درصد از برق بخش خانگی این استان­ها را مصرف می‌­کنند. با توجه به این داده‌­ها  می‌توان گفت که اگر مصرف برق مشترکین پرمصرف در فصل تابستان نیز مانند سایر مردم می‌­بود آنگاه بیش از 8000 مگاوات از توان مصرفی کل کشور کاسته شده و نه تنها خاموشی برق در کشور اتفاق نمی­‌افتاد بلکه صادرات برق نیز به کشورهای همسایه نیز قطع نمی­‌شد. مشترکین پرمصرف نه تنها بهای برق خود رابه طور کامل پرداخت نمی­‌کنند بلکه در مناطق عادی، یارانه یک درصد مشترک بسیار پرمصرف نسبت به مشترک با مصرف حداقلی بیش از 65 برابر است! همچنین متوسط یارانه 20 درصد از مشترکین پرمصرف نسبت به  متوسط 80 درصد مشترکین بیش از 2.5 برابر است.

با توجه به مطالب گفته­‌شده کاملا واضح است که نظام تعرفه­‌گذاری فعلی برق در زمان اوج بار بر خلاف عدالت بوده است و از منطق علمی پیروی نمی­‌کند و در نتیجه اصلاح آن ضرورت دارد.

*راهکار پیشنهادی برای ایران

با استفاده از تجربه­‌های موفق دنیا در زمینه قیمت­‌گذاری برق در زمان اوج بار، بایستی یک الگوی بومی و متناسب با شرایط کشور طراحی کرد. باید به هنگام قیمت­‌گذاری به این نکته توجه داشت که غالب مشترکین کم‌­مصرف در زمان اوج بار از حداقل وسائل ضروری استفاده می­‌کنند و نبایستی انتظار داشت که میزان مصرف خود در زمان اوج بار را چندان کاهش دهند. حال آنکه مشترکین پرمصرف می­‌توانند با اصلاح رفتار خود و اجتناب استفاده از وسائل غیرضروری در زمان اوج بار، توان مصرفی خود را در زمان‌های حساس کاهش داده و یا اینکه بهای واقعی برق خود را در زمان اوج بار پرداخت کنند.

از آنجایی که اختلاف توان مصرفی در فصول سرد و گرم بسیار بالا بوده و تامین برق مردم در تابستان با مشکل مواجه است، بهترین مدل برای شرایط فعلی کشور، قیمت­‌گذاری بحرانی برق در فصل تابستان است. اما از طرفی اعمال این مدل به همه مردم باعث فشار اقتصادی و نارضایتی عمومی شده و علاوه بر ناعدالتی، غیرقابل اجرا هم خواهد بود. به همین دلیل راهکار صحیح، استفاده از مدل قیمت‌­گذاری بحرانی همراه با الگوی مصرف است.

در همین راستا می‌­توان الگوی مصرف برق در زمان اوج بار را طوری تعیین کرد که 80 درصد از مشترکین داخل الگو قرار گرفته و حداکثر 20 درصد از مشترکین، خارج از الگوی مصرف باشند. همچنین لازم است الگوی مصرف برق برای هر اقلیم آب و هوایی و به طور جداگانه تعیین شود. پس از تعیین الگوی مصرف برق لازم است تا قیمت برق مصارف بالای الگو افزایش یافته و به مقدار واقعی نزدیک شود. در صورت اجرای این مدل یا مشترکین پرمصرف نسبت به اصلاح رفتار خود اقدام می‌کنند و یا اینکه بهای واقعی برق خود را پرداخته و درآمد حاصل از آن صرف توسعه تجهیزات فرسوده شبکه برق کشور می‌شود. در نتیجه بخش قابل توجهی از بحران برق در سال آتی کاسته شده و در صورت متنوع‌­سازی راهکارها می­توان به کلی بر بحران برق سال آینده غلبه کرد.

اظهارات وزیر نیرو و دیگر مسئولان این وزارتخانه نشان می­‌دهد که وزارت نیرو عزم جدی برای واقعی نمودن قیمت برق مشترکین پرمصرف دارد و در همین راستا و با هدف جلوگیری از بحران برق در سال آتی، طرحهای مشابهی را هم به هیات دولت و شورایاقتصاد ارائه کرده و هم اکنون نیز منتظر اخذ مجوز از این نهادها است. اما با توجه به نفوذ مشترکین پرمصرف بایستی دید که آیا هیات دولت با واقعی ­سازی قیمت برق مشترکین پرمصرف، اقدامات گذشته خود را جبران می‌کند یا اینکه با دادن رانت یارانه برق به افراد پرمصرف همچنان کشور و به خصوص بخش تولیدی را فدای این چند درصد از مردم خواهد کرد؟