سهم ناچیز ایران از تجارت سنگ‌های قیمتی

اِقبال به سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در جهان، از عقبه تاریخی بسیار کهنی برخوردار است، عرصه‌ای با تاریخ 5 هزار ساله که از قضا ایران در این عرصه، صاحب نام است، شهرت ایران در این بخش به واسطه تمدن و تاریخ و فرهنگ کهن این مرز و بوم برجسته و قابل توجه است.

بنابر گزارش‌های موجود و اخبار واصله،گردش مالی تجارت سنگ‌های قیمتی و زینتی حدود 1000 میلیارد دلار بر آورد می‌شود اما متأسفانه با وجود سابقه دیرین ایران در این عرصه و برخورداری از معادن سنگ قیمتیِ بسیار، سهم ایران در تجارت این نوع از سنگ‌ها حدود 500 میلیون دلار تخمین زده می‌شود که به نسبت عقبه تاریخی کشورمان و برخورداری از منابع و معادن بسیار، این عدد و رقم بسیار ناچیز و اندک به نظر می‌رسد.

دُر، بابا قوری، چشم گربه‌ای، جاسپر، چشم ببری، گارنت،کریزکلات، روزکوارتز، عقیق و فیروزه، نمونه‌هایی از سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی جهان به شمار می‌رود که معادن آن در ایران غنی است و با در نظر گرفتن مروارید خلیج فارس که شهرتی جهانی دارد بیش از پیش به ظرفیت‌های بالقوه موجود در این عرصه پی‌خواهیم برد.

شهرهای خراسان، آذربایجان شرقی، اصفهان، زنجان، همدان و لرستان از حوزه‌های جغرافیایی محسوب می‌شود که از حیث سنگ‌های قیمتی غنی هستند.

فعالیت‌های سنتی، ارزش افزوده ناچیزی را برای ایران به جای می‌گذارد

متأسفانه،خام فروشی، در این بخش گریبانگیر معادن کشور شده، منابعی که با فرآوری روز می‌توانند از ارزش افزوده قابل توجهی برخوردار شوند و به تبع سود سرشاری را برای اقتصاد کشور به ارمغان بیاورند.

سعید مولائی، یکی از فعالان این عرصه در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان؛ تصریح کرد: فعالیت‌های سنتی بر روی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در ایران، ما را از سودی قابل توجه محروم ساخته و تا زمانی که این رَویه و روند در حال استمرار است همچنان شاهد سهم ناچیز ایران از تجارت خیره کننده سنگ‌های قیمتی در جهان خواهیم بود.

وی افزود: به تعبیری باید اذعان کرد: در این بخش نیز سایه خام فروشی بر فعالیت‌ها سنگینی می‌کند در صورتی که با پیشرفت و توسعه و استفاده از فناوری‌های روز قادر به سود 20 برابری و در برخی موارد 300 تا 400 برابری فعالیت در این بخش خواهیم بود اما این توفیق در صورت تکیه بر فعالیت‌های سنتی مرسوم در ایران، هیچگاه محقق نخواهد شد.

مولائی بیان کرد: تأکید بر ظرفیت‌های درونی و لزوم استفاده از فناوری‌های روز بر پایه منطق و مبانی منسجمی، استوار شده و اساسا حصول این امر یکی از مولفه‌های اساسی در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به شمار می‌رود، اما متأسفانه در این بخش به دلیل برخی کم توجهی‌ها و بی‌تدبیری‌ها شاهد از دست رفتن فرصت‌های بسیاری هستیم.

این فعال در عرصه ساخت جواهرات قیمتی گفت: در نقطه مقابل، کشوری همچون ترکیه و تایلند با واردات چنین سنگ‌هایی به واسطه فرآوری و پیاده سازی تکنیک‌های روز در تراش سنگ‌ها و ابداعات جدید و خلاقیت و نوآوری در طرح‌ها، به تجارت پرسود و قابل توجهی نائل شده‌اند و امروز یکی از پایه‌های توسعه اقتصادی کشورهای ترکیه و تایلند بر این مقوله متکی است.

چندی پیش، محمدجواد پیش بین رئیس کانون هماهنگی صنعت و بازار جواهرات و سنگ‌های زینتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت‌وگو با رسانه‌ها در تشریح ظرفیت‌های بالقوه طبیعی ایران از حیث سنگ‌های قیمتی گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده 39 گوهر سنگ قابل تراش برای کاربرد در زیورآلات در کشور شناسایی شده و این امر مویدِ پتانسیل قوی ایران به لحاظ ساختار زمین شناسی و تنوع کانی‌سازی در منطقه است و از این میزان، 20نوع سنگ در خراسان وجود دارد که با این اوصاف می‌توان این استان را یکی از پرظرفیت‌ترین و توانمندترین حوزه‌های جغرافیایی در ایران، از مَنظَرِ وجود و وفور سنگ‎های قیمتی مطرح کرد.

وی افزود: عدم نیاز جدی این صنعت به حمل و نقل، ( به دلیل کوچک بودن تولیدات و حمل آسان آن ) و فضای کم و محدودِ کارگاه‌های مورد نیاز، از مزیت‌های قابل توجه این صنعت در اشتغالزایی هر چه بیشتر محسوب می‌شود و بنابر مطالعات انجام شده از ابتدای شناسایی یک سنگ در معدن تا استخراج تراش و فرآوری و تبدیل آن به نگین و فروش در بازار، حدود 200 حرفه مختلف مشغول به فعالیت می‌شوند که این امر موید ظرفیت‌های بالای این صنعت در اشتغالزایی و توسعه فرصت‌های شغلی است.

تلاش برای لحاظ کردن اقتصاد دانش بنیان در عرصه سنگ‌های قیمتی

اگرچه فعالیت سنتی یکی از مشکلات عمده و موانع جدی پیش روی این صنعت برای ارزش افزوده هر چه بیشتر است اما ظاهرا در سال‌های اخیر با هدف لحاظ کردن اقتصاد دانش بنیان، اقداماتی در جهت حرفه‌ای شدن تراش و تولید سنگ‌ها عملیاتی و در دستور کار قرار گرفته است.

چندی پیش، اسماعیل قادری‌فر مدیرکل دفتر تجاری سازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت‌وگو با رسانه‌ها در این خصوص بیان کرد: با توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و تأکید مقام معظم رهبری بر اقتصاد دانش بنیان، درصدد هستیم این حوزه را با فناوری‌های پیشرفته عجین کنیم و با تحقق اهداف از پیش تعیین شده در این عرصه، شاهد ثروت‌سازی از علم در کشور خواهیم بود.

وی گفت: کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با مشارکت بخش خصوصی و اعضای فعال در آن (از جمله اتحادیه سنگ‌های قیمتی) تلاش می‌کنند خلاءهایی که در این عرصه وجود دارد را مرتفع کنند و با اِعمال کردن دانش و فناوری روز شاهد رونق اقتصادی هر چه بیشتر در این عرصه باشیم.

ضرورت استخراج حرفه‌ای سنگ فیروزه و پرهیز از روش‌های سنتی

یکی از سنگ‌هایی که در ایران از نام و آوازه جهانی برخوردار است به فیروزه نیشابوری معطوف می‌شود، شهرت این سنگ از شهری است به همین نام (فیروزه) در 40 کیلومتری نیشابور که بنابر محاسبات انجام شده، ذخایر قطعی این معادن بیش از 8 هزار و 500 تن برآوُرد می‌شود که در سال حدود 40 تن از آن با عناوین گوناگون همچون ابوی، توفان، عجمی، شجری و شکوفه استخراج و عرضه می‌شوند.

یکی از الزاماتِ این حوزه به استفاده از فناوری‌های روز در استخراج این سنگ باز می‌گردد و به زعم کارشناسان در صورت طراحی، تراش و فرآوری اصولی بر روی این سنگ، فیروزه نیشابوری قادر به رقابت با سنگ‌های قیمتی همچون زُمُرُد است.

متأسفانه آنچنان که برخی اخبار و گزارش‌ها نشان می‌دهد بعضا در برخی موارد برای استخراج فیروزه از روش‌های انفجاری استفاده می‌شود که امید آن می‌رود با انجام تحقیقات و استفاده از توانمندی نخبگان کشور، از روش‌های سنتی در استخراجِ این سنگ گرانبها، فاصله گرفته شود و با لحاظ کردن فناوری‌های روز، به شیوه‌های مدرن‌تری مبادرت ورزیده شود، اگرچه ظاهراً استفاده از روش‌های انفجاری صرفا در مواقعی که امر استخراج با مانع و دشواری مواجه می‌شود استفاده می‌شود اما با توجه به آسیب رسانی این شیوه و تبعات زیست محیطی آن، امید است با نگاه دانش بنیان در تمامی سطوح، استخراج، ساخت، عرضه و بازاریابی، شاهد تحولی چشمگیر در اقتصاد سنگ فیروزه و دیگر سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی موجود در ایران باشیم.