کاهش شدید منابع آبی بخش کشاورزی در قم

کل اراضی قابل کشت قم معادل 105 هزارهکتار است که این رقم 46 صدم درصد کل اراضی قابل کشت کشور می باشد و به طور میانگین در هر سال 425 هزار تن محصولات زراعی و باغی در سطح استان، تولید می شود.
استان قم در سال های اخیر به صورت جدی با مشکل کاهش شدید منابع آبی در بخش کشاورزی مواجه شده است تا جایی که کشاورزان و متولیان این بخش به این نتیجه رسیده اند که برای ادامه فعالیت چاره ای جز تغییر الگوی کشت و استفاده از گونه های مقام در برابر کم آبی و فشارهای محیطی ندارند.
درهمین رابطه کاهش سطح زیرکشت محصولات پرآب بر،مانند یونجه وجایگزینی آن بااقلام کم آب بر، مثل گیاهان دارویی و سایر گیاهان مقاوم در برابر شرایط سخت طبیعت قم، در دستور کار قرار گرفته است.
استفاده از روش های آبیاری نوین به جای غرقابی و گسترش سطح زیرکشت گیاهان گلخانه ای نیز از دیگر راهکارهای مورد توجه در بخش کشاورزی استان برای حفظ سطح تولید محصولات بوده است.
در همین رابطه رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قم به ایرنا، گفت: برای افزایش عملکرد در بخش کشاورزی و مدیریت بهینه منابع به دنبال بهینه سازی مصرف آب،توسعه کشت های گلخانه ای، گسترش باغ ها، جایگزینی گیاهان دارویی با کشت های آب بر و گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی هستیم.
محمد رضا طلایی، بیان داشت: همچنین استفاده از تجهیزات پیشرفته و مکانیزه در مزارع و تکمیل زنجیره تولید محصول های قابل کشت در استان از جمله سیاست های مورد توجه برای بالا بردن ارزش افزوده اقتصادی بخش کشاورزی قم است.
وی ادامه داد: برای اجرایی شدن طرح های فوق و ایجاد فرصت های شغلی پایدار در بخش کشاورزی، از ظرفیت های صندوق توسعه ملی، اعتبارات درنظر گرفته شده برای اشتغال فراگیر روستاییان، اعتبارات ملی و استانی، تسهیلات بانکی و سرمایه گذاری بخش خصوصی استفاده می شود.
طلایی گفت: در طول سال های گذشته با وجود کاهش سطح زیر کشت محصول های کشاورزی و مدیریت بهینه منابع آبی، میزان تولید افزایش و کیفیت آن ارتقا یافته است و این یک دستاورد مناسب برای بخش کشاورزی استان قم است.
وی با اشاره به اهمیت اجرای سیاست های تغییر الگوی کشت، گفت: در طول سال های اخیر سطح باغ های پسته استان از سه هزار هکتار به 12 هزار هکتار رسید و این روند افزایشی همچنان دنبال می شود.
وی ادامه داد: با همکاری های سایر نهادهای قم برای مدیریت چالش های منابع آبی تصمیم گرفته ایم تا در 2 مورد از دشت های استان طرح جامع تغییر الگوی کشت را برای نخستین بار در سطح کشور اجرا کنیم.
طلایی گفت: با توجه به محدودیت های موجود در تامین منابع آبی و شرایط سخت اقلیمی استان، کشاورزی در قم به سمت تغییر الگوی کشت پیش می رود و کشاورزان از کاشت محصول های جدید کم آب بر و مقاوم استقبال می کنند.
وی ضمن اشاره به این مطلب که مدیریت منابع آبی درمنطقه گرمسیر قم،اولویت نخست بخش کشاورزی است، افزود: سفره های زیرزمینی استان با محدودیت های جدی مواجه شدند و اگر تعادل آب موجود در آنها در اثر برداشت های بی رویه در معرض تهدید قرارگیرد، علاوه بر ازبین رفتن مزارع کشاورزی، فرونشست زمین اتفاق خواهد افتاد.
وی بیان کرد: سازمان جهاد کشاورزی استان برای مقابله با این وضعیت، مدیریت بهینه منابع آبی و تغییر الگوی کشت را طی برنامه ای راهبردی در دستور کار خود قرار داده است.
طلایی گفت: بررسی ها نشان می دهد در روش های آبیاری سنتی 60 درصد منابع آبی قبل از رسیدن به گیاه در اثر تبخیر و سایر موارد از بین می رود، به همین دلیل طی سه سال گذشته استفاده از روش های آبیاری نوین در سطح هشت هزار هکتار از زمین های زراعی استان با استفاده از اعتبارات ملی به مبلغ 600 میلیارد ریال صورت پذیرفت و کشاورزان در قالب وام های بلاعوض از تسهیلات دولتی برای اجرای این طرح بهره مند شدند.
وی با اشاره به این که نگاه سازمان جهاد کشاورزی قم افزایش سطح زیر کشت محصول های زراعی نیست، گفت: در طول سال های اخیر کشاورزان با محدودیت های آبی و اقلیمی استان به خوبی آشنا شده اند و می دانند افزایش سطح زیرکشت، استفاده از روش های آبیاری سنتی و کشت محصول های پر آب بر، دیگر قابل توجیه نیست.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی قم افزود: گسترش سطح زیر کشت گیاه گل محمدی به میزان 250 هکتار و باغات پسته به میزان 12 هزار هکتار از جمله اقدام هایی بود که در راستای اجرای سیاست تغییر الگوی کشت در استان قم به اجرا درآمد.
وی ادامه داد: گیاهان دارویی دارای تنوع بالایی هستند و اگر صنایع تبدیلی و تکمیلی در کنار مزارع این گیاهان احداث شود، می توانند فرصت های شغلی و درآمد زایی اقتصادی، قابل توجهی را برای استان قم ایجاد و از مهاجرت ساکنان روستاها به شهر جلوگیری کند.
طلایی گفت: همچنین می توان در بخش هایی از استان قم که خاک غیر حاصلخیز و آب بسیار شور دارد، گیاهان مقاوم همچون ساریکورینا و دانه گیاهی کینوا را کاشت که علاوه بر ایجاد پوشش گیاهی درآمد زایی اقتصادی نیز در پی دارد.
تغییر الگوی کشت و کشت گیاهان دارویی و کم آب بر به دلیل برخورداری از مزایای اقتصادی و هم به خاطر کم آب بَر بودن طی سال های گذشته در قم جدی گرفته شده و 300هکتار از زمین های کشاورزی استان برای کشت این گیاهان اختصاص یافته است.
گسترش سطح زیر کشت گیاه گل محمدی از اولویت های سازمان جهاد کشاورزی قم برای رشد اقتصادی بیشتر استان در بخش کشاورزی و اشتغالزایی مردم مناطق روستایی است.
حدود10 قلم گیاه دارویی در استان قم شامل نعنا فلفلی، نعنا معمولی، شوید، به لیمو، بابونه، زیره سبز، بید مشک، گل محمدی و زعفران کشت می‌شود.
وی درادامه با اشاره به آبیاری بیش از پنج هزار هکتار از مزارع روستایی قم به روش های نوین در سال گذشته، ادامه داد: کشاورزی شغل اصلی روستاییان قم است، به همین دلیل تلاش های بسیاری برای احیای زمین های زراعی آنان صورت گرفته است که از جمله آن می توان به توسعه شبکه آبیاری های نوین و اجرای طرح پهنه بندی زمین های کشاورزی در روستاهای استان اشاره کرد.
طلایی افزود: با تسهیلات مناسبی که در اختیار کشاورزان روستایی قرار می گیرد، آنان می توانند تنها با پرداخت 15 درصد هزینه های طرح، مزارع و باغهای خود را با استفاده از روش های نوین آبیاری کنند و پیش بینی می شود با ادامه این طرح در سال جاری، در آینده نزدیک همه مزارع و باغ ها در مناطق روستایی قم که قابلیت اجرای سیستم های نوین آبیاری را داشته باشند، از این روش استفاده کنند.
طلایی با اشاره به کیفیت بالای پسته تولید شده در روستاهای قم، بیان کرد: پسته، محصولی مقاوم و کم آب بر است و پیش بینی می شود با توسعه باغ های پسته در مناطق روستایی ، قم در آینده نزدیک به یکی از مهمترین قطب های تولید پسته کشور تبدیل شود.
وی ادامه داد: سطح زیر کشت این محصول به بیش از 12 هزار هکتار رسیده است که این نشان دهنده استقبال خوب روستاییان از این محصول راهبردی و اقتصادی است.
وی بیان کرد: درسال های گذشته بیش از 300 میلیارد ریال برای تجهیز زمین های کشاورزی به سیستم های آبیاری نوین هزینه و بسیاری از مزارع کلزا و همچنین باغ های استان برای نخستین بار در کشور با استفاده از این روش آبیاری شد.

**توسعه کشت گل محمدی در قم
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی قم نیز در بیان آخرین فعالیت های صورت گرفته برای اجرای سیاست های تغییرالگوی کشت گفت: در سال جاری 240 هکتار از سطح زمین های کشاورزی این استان به کشت گیاه گل محمدی اختصاص پیدا خواهد کرد.
مسلم ابراهیمی بیان کرد: گیاه گل محمدی به دلیل مقاومت در برابر شرایط متغیر آب و هوایی و کم آب بر بودن برای کشت در قم مناسبت است و هم اکنون بسیاری از زمین های کشاورزی استان از سطح دشت ها گرفته تا دامنه مناطق کوهستانی، محل تولید این گیاه شده است.
وی با اشاره به توجیه اقتصادی کاشت گل محمدی در قم، افزود: این گیاه در مدت زمان کوتاهی نسبت به سایر محصولات کشاورزی، رشد می کند و برای تولید آن احتیاج به مراقبت خاصی نیست، چرا که آفات کمی دارد.
وی با بیان این که گیاه گل محمدی عملکرد خوبی در واحد سطح دارد، ادامه داد: با رعایت استانداردهای مطرح در مباحث کشاورزی می توان از هر هکتار، پنج تن گیاه گل محمدی استخراج کرد که این مساله ارزش افزوده اقتصادی بالایی را برای کشاورزان به دنبال دارد.
ابراهیمی گفت: توسعه تولید گیاه گل محمدی در قم بر اساس سیاست های تغییر الگوی کشت در اولویت برنامه های سازمان جهاد کشاورزی قرار دارد و در همین رابطه از حضور بخش خصوصی برای ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی همچون کارخانه های اسانس گیری و سرمایه گذاری در این قسمت، حمایت می شود.
وی افزود: می توان از گیاه گل محمدی 120 فرآورده غذایی، دارویی و بهداشتی استخراج کرد که همین مساله لزوم ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی در کنار مزارع این گیاه را بیش از پیش به اثبات می رساند.
وی ادامه داد: ارائه تسهیلات ارزان قیمت به کشاورزان قمی برای توسعه کشت گل محمدی در سطح مزارع استان، از جمله اقدام هایی است که برای تحقق سیاست تغییر الگوی کشت به اجرا درمی آید.

**رئیس مرکز تحقیقات و آموزش جهاد کشاورزی و منابع طبیعی قم نیز در رابطه با مناسب بودن کشت گیاهان دارویی در این استان به ایرنا گفت: گیاهان دارویی به دلیل آستانه تحمل بالا در برابر تنش های محیطی و نیاز کم به منابع آبی، برای کشت در شرایط سخت اقلیمی قم مناسب اند.
عباس پورمیدانی افزود: در سال های اخیر، برداشت بی رویه آب از منابع زیر زمینی که موجب کاهش منابع آبی در دسترس کشاورزان شده است و همچنین تغییرات به وجود آمده در اقلیم قم؛ توجه کارشناسان بخش کشاورزی استان را به سمت استفاده از گیاهان کم آب بر و دارای ارزش افزوده جلب کرد.
وی با بیان این که اصلاح الگوی کشت در شرایط موجود برای پایدار ماندن کشاورزی قم مساله ای ضروری است، گفت: مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی قم تلاش کرد با بررسی وضعیت منابع آبی موجود و ارزیابی محصولات کشاورزی که در قم پرورش می یابند، الگو کشت مناسب را با تعیین گونه های کم آب بر به کشاورزان معرفی کند.
وی ادامه داد: ترویج الگوی کشت گیاهان دارویی در بخش کشاورزی استان قم باعث ارزش افزوده بیشتر برای کشاورزان می شود و آن ها می توانند با استفاده از منابع آبی کمتر و کاهش هزینه ها برای تولید محصول، درآمد بالاتری را بدست آورند.
پورمیدانی با اشاره به این که گیاهان دارویی نقش مهمی در تامین سلامت شهروندان دارند، بیان کرد: 15 گونه از گیاهان دارویی پس از انجام بررسی های میدانی با استفاده از سیستم های پیشرفته برای کشت در زمین های کشاورزی استان قم انتخاب شدند.
وی با بیان این که نقشه های پهنه بندی کشت گیاهان دارویی در مناطق مختلف قم تدوین شده است، ادامه داد: جلسات آموزشی لازم برای شناخت هرچه بیشتر کشاورزان با روش های کشت گیاهان دارویی در قم برگزار شده است و بهره برداران با مزیت های کشت این گیاهان آشنا شده اند.
وی افزود: اصلاح الگوی کشت و کاشت گیاهان دارویی می تواند با حفظ منابع آبی و خاکی باعث پایداری کشاورزی در منطقه گرمسیر استان قم شود و این موضوعی مهم برای ترویج هر چه بیشتر این الگوی کشت در میان کشاورزان استان است.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش جهاد کشاورزی و منابع طبیعی قم گفت: هم اکنون سطح وسیعی از زمین های مناطق کوهستانی استان برای کشت گیاهان دارویی همچون گل محمدی مورد استفاده قرار می گیرد.
وی بیان کرد: نکته قابل توجه در کشت گیاهان دارویی در قم این است که این گیاهان بیشتر به صورت دیم و یا با آبیاری محدود، تولید می شوند که این پدیده مزیت های اقتصادی مناسبی را در پی دارد.
وی ادامه داد: ترویج و توسعه کشت گیاهان دارویی به همراه احداث صنایع تکمیلی مرتبط با آن در بخش های روستایی استان قم، به خصوص در مناطق سردسیر می تواند فرصت های شغلی بسیاری را برای جوانان بومی فراهم کند.
مجموع کشت سبز استان شامل 20 هزار هکتار باغ و 42 هزار هکتار زراعت شامل 17 هزار و 531 هکتار کشت جو، پنج هزار و 675 هکتار کشت گندم آبی، 2 هزار و 346 هکتار کشت کلزا و بقیه سطح زیر کشت به محصولات یونجه، ذرت، پنبه و صیفی جات اختصاص یافته است.
میزان متوسط تولید بخش کشاورزی استان قم در سال برابر 745 هزار تن شامل 425 هزار تن محصولات زراعی و باغی، یک هزار و 208 تن آبزیان و 320 هزار تن محصولات دامی است.
طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395، قم دارای 127 روستا با جمعیت بالای 20 خانوار است؛ جمعیت ساکن مناطق روستایی این استان بیش از 55 هزار و 865 تن است که در قالب 17 هزار و 385 خانوار زندگی می کنند.
7405/ 6133/