ظرفیت های قابل توجه در بخش گیاهان دارویی در کشور

گیاهان دارویی با توجه به تنوع و گستردگی و خواصی درمانی آن امروز در دنیا با استقبال خوبی مواجه شده اما در ایران برای این ظرفیت مهم هنوز راهبردی مشخص و عملیاتی تدوین نشده است.
به تاکید کارشناسان می توان با برنامه ریزی اصولی و سرمایه گذاری مناسب روند تولید گیاهان دارویی در کشور تقویت و استان سمنان را به عنوان یکی از قطب های تولید این گیاهان مطرح کرد.
ایران به عنوان یکی از 10 خاستگاه مهم گونه گیاهی در جهان مطرح است و 167 گونه از خانواده گیاهان آوندی شامل یکهزار و 215 جنس، حدود هشت هزار گونه، زیرگونه، واریته و یا دورگه در کشور وجود دارد و در مقایسه با سایر کشورها از نظر تعداد گونه های گیاهی در رتبه هشتم، از لحاظ گونه های انحصاری در رتبه پانزدهم و از نظر تنوع گونه ها در خاورمیانه بی نظیر است.
سه هزار گونه گیاهی در استان سمنان شناسایی شده که بیش از یکصد گونه این گیاهان از خواص دارویی برخوردار است که کاشت و افزایش سطح زیر کشت این گیاهان علاوه بر توسعه اقتصاد داخلی تاثیر بسزایی در افزایش صادرات غیرنفتی و رهایی از اقتصاد نفتی کشور دارد.
دست اندرکاران امر معتقدند اکنون سمنان با دارا بودن ظرفیت های قابل توجه در بخش گیاهان دارویی از نظر بهره وری از این گیاهان در درمان بیماری ها از جایگاه مناسبی برخوردار نیست که این مهم نیازمند شناسایی دقیق عرصه ها و راه اندازی واحدهای فرآوری و بسته بندی اینگونه محصولات فرعی است.
متخصصان بخش کشاورزی معتقدند کشت گیاهان دارویی در کاهش واردات این داروها و خروج ارز از کشور و توسعه اقتصادی و اشتغالزایی برای مردم جامعه را که از سیاست های مهم اقتصاد مقاومتی است را به همراه دارد.
علاوه بر این راه اندازی تعاونی های تولید گیاهان دارویی و راه اندازی واحدهای فرآوری و بسته بندی این محصولات از برنامه های اشتغال آفرین است.

**سمنان مجموعه ای از گیاهان دارویی کشور
مجری طرح توسعه گیاهان دارویی سازمان جنگل‌های کشور در گفت و گو با ایرنا با اشاره به شرایط اقلیمی متنوع استان سمنان، افزود: این استان با برخورداری از این قابلیت، مجموعه ای از تولید گیاهان دارویی کشور است.
فریبرز غیبی با اشاره به ظرفیت سمنان در تولید و پرورش گیاه باریجه، گفت: این استان می‌تواند مرکز تولید باریجه کشور شود و استان های خراسان رضوی و شمالی، مرکزی و استان‌های زاگرسی کشور پرورش‌دهنده گیاه باریجه هستند ولی کیفیت باریجه تولیدی در استان سمنان ویژه است.
وی ادامه داد: باریجه تولیدی استان سمنان کیفیت صادراتی دارد و به کشورهای خلیج فارس و کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه صادر می شود.
وی دیگر گیاهان تولیدشده با کیفیت قابل توجه در استان سمنان را کتیرا، درمنه و وشا دانست و افزود: استان سمنان به دلیل برخورداری از شرایط اقلیمی متنوع، این قابلیت را دارد که به تولیدکننده کلکسیون گیاهان دارویی تبدیل شود زیرا از نقاط بیابانی تا جنگل ابر، انواع گیاهان دارویی دارای خواص و ویژگی های درمانی در این استان قابل پرورش است.
مجری طرح توسعه گیاهان دارویی سازمان جنگل‌های کشور به چشم انداز سند ملی گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: بر اساس این سند تا سال 1404 در قالب برنامه ششم توسعه، کشت گیاهان دارویی توسط بهره‌برداران یعنی مردم باید 155 تا 170 هزار هکتار و در مزارع کشور 500 هزار هکتار افزایش یابد و سطح احیا و رویشگاه های طبیعی گیاهان دارویی نیز 550 هزار هکتار افزایش یابد.
غیبی با بیان این که 9.6 میلیون هکتار از عرصه های مراتع کشور در این چشم انداز با مشارکت مردم به صورت چندمنظوره باید به احیا و رویشگاه گیاهان دارویی تبدیل شود، ادامه داد: تحقق این هدفگذاری‌ها به آموزش تخصصی جوامع محلی بستگی دارد.
وی به برنامه سازمان جنگل ها در بخش گیاهان دارویی با احیای رویشگاه ها، کار در مراکز تحقیقاتی بر روی گونه های مختلف، کشت و اهلی‌کردن گونه های دارویی اشاره و اضافه کرد: دنیا اکنون به دلیل ویژگی سلامت کامل و نبود هیچ گونه عوارض جانبی به گیاهان دارویی برای بهره‌گیری در حوزه های علمی مختلف روی آورده است و ایران قابلیت تامین نیاز در این زمینه را دارد.
مجری طرح توسعه گیاهان دارویی سازمان جنگل‌های کشور گفت: زنجیره اقتصادی تولیدی گیاهان دارویی در کشور باید کامل شود که این امر نیازمند هم افزایی همه جانبه اعضای ستاد گیاهان دارویی کشور است.

کارشناسان برخورداری کشور ایران 11 اقلیم از 13 اقلیم جهان را یکی از ویژگی های شاخص و عامل وجود تنوع زیاد گیاهان دارویی در کشور می دانند.
آنان بر ضرورت تحقیقات همه جانبه در حوزه گیاهان دارویی و بهره برداری صحیح از این ظرفیت تاکید کردند.
این کارشناسان نبود اطلاعات کافی در زمینه دانش فنی در زمینه کشت و تولید گیاهان دارویی، نبود استانداردهای لازم در زمینه تولید و فرآوری را از دیگر چالش های سر راه توسعه گیاهان دارویی برشمردند.
در استان سمنان 83 بهره بردار گیاهان زراعی مانند زعفران ،فلفل، گل محمدی، خاکشیر و زیره سبز با سطح زیر کشت بیش از یک هکتار شناسایی شده است.

**توسعه کشت گیاهان دارویی از حرف تا عمل
رییس انجمن علمی گیاهان دارویی استان سمنان در گفت و گو با ایرنا، شناخت ظرفیت گیاهان دارویی در قالب کار های تحقیقاتی را مهمترین عامل موثر در توسعه کشت این گیاهان برشمرد و گفت: نتایج یافته های تحقیقاتی به دانشگاه علوم پزشکی معرفی و به تولید دارو منجر می شود.
کاظم طاهریان با اشاره به اهمیت نقش دانش بومی اهالی محلی در شناخت گیاهان دارویی، افزود: براساس طرح تحقیقاتی شناسایی گیاهان دارویی که 6 سال طول کشید بیش از 130 گونه دارویی در استان شناسایی شده است. طاهریان با بیان این که هر منطقه از استان اقلیم خاص و متفاوت دارد، تصریح کرد: گیاهان دارویی زیادی وجود دارد که ارزش اقتصادی آن ها کمتر از باریجه نیست و می توان برای توسعه کشت روی آن سرمایه گذاری کرد.
وی اضافه کرد: با توجه به تنوع زیاد گونه های گیاهان دارویی در استان توسعه کشت گیاهان دارویی بومی که سازگار با محیط هستند موفقیت در طرح را افزایش می دهد.
طاهریان با اشاره به وجود بیش از 45 هزار هکتار رویشگاه طبیعی سمنان که صرفه اقتصادی بالا دارد، خاطرنشان کرد: در صورت بارش کافی یکی از گونه های گیاهی مناسب در بحث توسعه کشت گیاهان دارویی است.
وی با بیان این که گونه های در معرض خطر انقراض نباید دستکاری شوند، تاکید کرد: اولویت بندی برای توسعه کشت گیاهان دارویی باید براساس مساحت رویشگاه طبیعی که هر گونه به خود اختصاص داده است تعیین شود.
طاهریان تبلیغ و ترویج ناصحیح گیاهان دارویی و بهره برداری ناصحیح افراد از عرصه های طبیعی و برداشت بی رویه و نادرست از گیاهان دارویی را چالش های مهم و عامل ازبین بردن زیستگاه طبیعی و انقراض گیاهان دارویی برشمرد.
وی هدایت و حمایت از بهره برداران به سمت زراعی کردن گیاهان دارویی را از راهکارهای حفظ طبیعت و توسعه کشت گیاهان دارویی برشمرد و گفت: با توجه به نوسان قیمت گیاهان دارویی در بازار باید برای جذب بهره برداران اعتماد سازی صورت گیرد.
طاهریان با تاکید بر آموزش همراه با فعالیت به بهره بردار برای افزایش بازده اقتصادی و موفقیت در اجرای طرح ، اضافه کرد: نتایج بررسی مناسب ترین روش بهره برداری در قالب کارهای تحقیقاتی در مرکز تحقیقات ارایه شده است و بهره بردار می تواند از نتایج این تحقیقات از مناسب ترین روش ها در جهت در کشت گیاهان دارویی و تکثیر، تولید و آماده سازی گیاهان دارویی برای کاهش خسارت وافزایش بازدهی استفاده کند.
وی پهناور بودن و کم جمعیت بودن سمنان نسبت به مساحت آن را 2 عامل مهم و تاثیرگذار در پویا بودن استان برشمرد و گفت : وجود 850 گونه گیاهی و بیش از یکصد گونه دارویی و صنعتی شناخته شده در استان نشان دهنده ظرفیت بالای استان برای توسعه کشت گیاهان دارویی است.
رییس انجمن علمی گیاهان دارویی استان سمنان توسعه کشت باریجه را گامی موثر در جهت تحقق شعار اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال برشمرد وافزود : توسعه کشت گیاهان دارویی حرکتی ارزشمند و سرمایه گذاری پایدار در جهت ارزآوری،اشتغال و حفظ آب و خاک است.
وی وقفه زمانی طولانی بین مطالعات و اجرای طرح را مهمترین چالش در پیشروی توسعه کشت گیاهان دارویی اعلام کرد و گفت : تغییر اقلیم به دلیل گذشت زمان طولانی بین تحقیقات و اجرای طرح در عمل مطالعات انجام شده را بی فایده می کند.
طاهریان با اشاره به اهمیت و نقش مشارکت مردمی در اجرای موفقیت آمیز طرح بزرگ باریجه کاری ، تصریح کرد: در سال اول بیش از 90 درصد طرح در استان اجرا شد و آمار نشان دهنده پیشرو بودن استان در کشور است.
وی نبود صنایع تبدیلی را دیگر مشکلات اساسی فرآروی تولیدکنندگان گیاهان دارویی استان سمنان برشمرد و تصریح کرد: باید برای ایجاد این واحدهای تولیدی تدابیر اتخاذ کرد زیرا با فراوری این محصولات می توان آن را با چندین برابر قیمت کنونی در بازارهای خارجی بفروش رساند.

**سمنان واحد فرآوری گیاهان دارویی ندارد
بهره بردار گیاهان دارویی و عضو هیات علمی دانشگاه سمنان در گفت وگو با ایرنا با بیان این که خانواده وی از سال 59 تا امروز در مرتعی با وسعت یکهزار و 100هکتار و در ارتفاع 2 هزار و 800 متری از سطح دریا مشغول به فعالیت دامداری بوده است، گفت: در این منطقه به دلیل سرمای شدید و برودت هوا امکان کاشت هیچ گونه درختی وجود نداشت.
قاسم پروری نژاد با بیان این که اکنون این منطقه ییلاقی برای درآمد زایی و حفظ تعادل بین دام و مرتع باریجه کاری انجام شده است، افزود: در زمان حاضر در حدود 650 هکتار از این مرتع باریجه کاری انجام شده و توسعه کشت در برنامه است.
وی هزینه بالای مراقبت و کشت باریجه در مراتع زیر کشت ، صعب العبور بودن مرتع را مانع استقبال نیروی انسانی برای فعالیت و مشکلات کاشت در این منطقه برشمرد و گفت : با وجود مشکلات کاشت و فاصله چند ساله بین کاشت تا برداشت محصول گیاه باریجه که حدودا بعد از 6 سال آماده برداشت است ولی آینده اقصادی خوبی را برای استان و بهره بردار خواهد داشت.
وی ادامه داد : می توان از گیاه باریجه به عنوان یک گیاه راهبردی در ایران نام برد و براساس منابع خارجی و تارنماهای فرانسوی گیاه باریجه با نام ایران شناخته می شود.
پروری نژاد با بیان این که 80 درصد باریجه مورد نیاز دنیا در ایران و 20 درصد در شمال افغانستان و مدیترانه تولید می شود، اظهار داشت:می توان با توسعه کشت باریجه اقتصاد بدون نفت ایجاد کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه سمنان تصریح کرد : اقدامات ارزشمندی در جهت توسعه کشت گیاهان دارویی با مشارکت مردمی در 2 سال گذشته انجام شده است و باید کاشت گیاهان دارویی از زمان زودتر شروع می شد تا اکنون از اقتصاد بدون نفت بهره می بردیم.
پروری نژاد انجام تحقیقات بنیادی هم سو با کشور های خواهان باریجه را در کنار سرمایه گذاری در توسعه کشت گیاهان دارویی را ضروری و عامل موفقیت در اجرای طرح توسعه کشت گیاهان دارویی برشمرد.
وی افزود : باریجه در پنج سال گذشته در تهیه چسب کاربرد داشته و در زمان حاضر کاربرد باریجه تغییر کرده است و همچون گذشته در صنعت چسب نقش ندارد و انجام مطالعات و پژوهش های کشور هم سو با کشورهای خواهان باریجه نیست و همین امر ممکن است در آینده برای بهره بردار در زمینه بهره برداری و درآمد زایی چالش ایجاد کند.
پروری نژاد برداشت از معادن و تخریب عرصه های طبیعی را عامل گرد و غبار و آلودگی هوا برشمرد و افزود: می توان به جای برداشت از معدن و تخریب عرصه های طبیعی که آلودگی هوا و افزایش بیماری را به همراه دارد، توسعه کشت گیاهان دارویی را در اولویت قرار داد.

**تنوع اقلیم سمنان چالش نیست
کارشناس مسوول بهره برداری محصولات فرعی، مرتعی و دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان در گفت وگو با ایرنا گفت: وجود 50 هزار هکتار از اراضی جنگلی مستعد استان سمنان در افزایش اشتغال زایی در روستاها بسیار تاثیرگذار است که تولید گیاه باریجه به صورت انبوه، می تواند زمینه صادرات گیاهان دارویی به خارج از کشور را فراهم کرد.
علی اصغر سمنانی افزود: 35 سامانه شناسایی و ثبت گیاهان دارویی در استان سمنان فعال است و 10 هزار هکتار گیاه دارویی در منطقه شناسایی شده است.
وی با بیان این که در 10هزار هکتار زمین های جنگلی می توان 540تن گیاه باریجه برداشت کرد خاطر نشان کرد: هر کیلو باریجه در بازار یک میلیون ریال قیمت دارد که می توان درجهت رونق اقتصادی در حوزه روستایی و شهری مؤثر باشد.
سمنانی افزود: 130گونه از گیاهان دارویی در جنگل های استان به ثبت رسیده است و برای کاشت و کپه کاری گیاه باریجه در هر هکتار به 2 کارگر احتیاج است و اجرای کامل طرح در 10هزار هکتار به 20هزار کارگر احتیاج دارد که می تواند بخش زیادی از بیکاری جوانان را برطرف کند.
وی خاطر نشان کرد: برای کاشت گیاه باریجه در یک هکتار از مراتع جنگلی استان سمنان به سه کیلو بذر احتیاج است و می توان در 10هکتار کشت، برای 333 نفر ساعت اشتغال ایجاد کرد.
سمنانی اضافه کرد: وسعت و تنوع اقلیمی استان سمنان زمینه رشد گونه های مختلف گیاهی و جنگلی را فراهم کرده است که می توان با توسعه و ساماندهی مراتع جنگلی، در رونق اقتصادی استان گام های عملیاتی برداشت.

**کشت گیاهان دارویی نیازمند فرهنگ سازی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان در گفت وگو با ایرنا افزود: در تولید گیاهان دارویی ظرفیت های زیادی در استان سمنان وجود دارد که باید از آن ها به خوبی استفاده کرد.
علینقی حیدریان افزود: کشت گیاهان دارویی در10 هزار هکتار از اراضی این استان یکی از برنامه های اقتصاد مقاومتی است که در 33 سامانه برنامه ریزی برای توسعه و احیا آن در 2 سال گذشته اقدام شده است.
وی اظهارداشت: با کمک نهادهای مسوول ، آموزش به روستاییان و ترویج فرهنگ صنایع تبدیلی، پرورش گیاهان دارویی و ترویج طب سنتی در اولویت کاری این اداره کل در سال جاری است.
وی ادامه داد: در استان سمنان 120 گونه گیاهان دارویی وجود دارد و چند قلم از آن ها می تواند در ارز آوری و افزایش اشتغال در استان تاثیرگذار باشند.
حیدریان اضافه کرد: درباره اهمیت گیاه هان دارویی گفت: سمنان مستعد توسعه کشت گیاهان دارویی است و بسیاری از این اراضی جنگلی و مرتعی، می تواند به بستر کشت گیاهان دارویی تبدیل شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان گفت: توسعه کشت گیاهان دارویی با مشارکت مردم و با هدف کاهش مصرف آب و بهره وری تولید مطلوب از اهداف اصلی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگلهاست.
وی با اشاره به قیمت یک میلیون 500 هزارریالی گیاه باریجه در کشور گفت: با کاشت این گیاه در 10هزار متر مربع می توان برای 40 نفر شغل ایجاد کرد.
حیدریان خاطر نشان کرد: ارتقای دانش و سرمایه فکری، استفاده موثر از منابع، حفظ منابع طبیعی می تواند در رشد و توسعه گیاهان دارویی در استان ملاک قرار گیرد.
وی با اشاره به این که روستایی ها در بخش های مختلف صنایع دستی، لبنیات، پرورش گیاهان دارویی و گردشگری دارای تولیدات متنوعی هستند، ادامه داد: یکی از برنامه های این سازمان ایجاد تنوع شغلی در بین عشایر و افزایش میزان اشتغال آنان است.
به گزارش ایرنا، از 9.7 میلیون هکتار وسعت استان سمنان، 55 درصد نواحی بیابان و خشک، 38.5 درصد مراتع، 2 درصد اراضی کشاورزی و 3.6 درصد جنگل است.
6026/7339