راهکارهای ایران و اروپا برای حفظ و تداوم برجام

محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان یک هفته پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5، به منظور پیگیری و رایزنی با سایر شرکای برجام به چین، روسیه و بلژیک سفر کرد. وی پس از دیدار با همتایان خود در پکن و مسکو در مهمترین ایستگاه تور برجامی خود وارد بروکسل شد تا علاوه بر دیدارهای جداگانه با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزرای خارجه کشورهای فرانسه، انگلیس و آلمان، راهکارهای حفظ و تداوم برجام و همچنین تامین منافع کشورمان در شرایط جدید را مورد بحث و بررسی قرار دهد.

وزیر خارجه کشورمان در مسیر بازگشت به تهران پس از رایزنی‌های برجامی با مقامات اروپا، با بیان اینکه اروپایی‌ها فهرست اعمالی را که باید برای حفظ توافق هسته‌ای انجام دهند تهیه کرده‌اند، گفت که فعلاً شروع خوبی داشتیم و باید دید تعهدات سایر کشورها در قبال برجام بدون آمریکا چگونه انجام خواهد شد؟ آنها اکنون پیام سیاسی مهمی را ارسال کردند. هر چند که اروپا متحد آمریکا است و قرار نیست که روابط خود را با واشنگتن کنار بگذارند. بر هم خوردن روابط آمریکا با اروپا خیال‌بافی بوده و امکان‌پذیر نیست. ما هفته آینده قرار است کمیسیونی مشترک از سایر شرکای برجام بدون آمریکا تشکیل دهیم تا مکانیسم‌های مسیر از طریق این کمیسیون به جریان بیفتند.

تلاش اروپا برای تضمین به ایران

صحبت‌های رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان در حالی مطرح می‌شود که رسانه‌های غربی روز گذشته از چراغ سبز اروپا برای حفظ توافق هسته‌ای خبر داده و اعلام کردند که کشورهای غربی وعده دادند با حفظ جریان سرمایه‌گذاری و نفت، برجام را حفظ کنند. در همین رابطه رویترز گزارش داد که اروپایی‌ها ضمن تلاش برای حفظ توافق تصریح کرده‌اند که باید برای اعطای ضمانت به تهران تلاش کنند. با توجه به این مساله فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خاطرنشان کرده است که فعلاً برای یافتن راه‌حل‌هایی برای تداوم فروش نفت، سرمایه‌گذاری و حفظ معاملات بانکی توافق شده ولی در حال حاضر نمی‌توان درباره ضمانت‌های قانونی یا اقتصادی صحبت کرد.

در همین راستا کارشناسان معتقدند که در حال حاضر با توجه به مشکلاتی که تحریم‌های ثانویه آمریکا می‌تواند در تداوم اجرای برجام ایجاد کند، اما با توجه به جو به وجود آمده ترامپ نیز در موقعیتی قرار ندارد که بتواند اروپایی‌ها را متقاعد به خروج از توافق هسته‌ای ‌کند، بلکه اکنون سازوکارهای دیپلماتیک میان ایران و اروپا شکل گرفته است که با توجه به نحوه حرکت تهران می‌تواند خروجی تعامل‌سازی میان آنها داشته باشد. تاکنون نیز علاوه بر برخی اظهارنظرها از سوی مقامات اروپایی مبنی بر سخت شدن مسیر همکاری با ایران، شاهد هستیم که فعلاً اخبار موثقی از خروج یا قطع همکاری شرکت‌های تجاری اروپایی با ایران به گوش نمی‌رسد.

این تحلیل‌گران همچنین معتقدند تا زمانی‌که ایران قادر باشد نفت خود را به بازار عرضه کند، فشار آمریکایی‌ها تاثیر کوتاه مدتی نخواهد داشت، چرا که علاوه بر چین و هند که بزگترین خریداران نفت ایران هستند، سران اروپایی نیز بارها اعلام کرده‌اند که در صدد پیدا کردن راهکار‌هایی برای در امان ماندن از تحریم‌های آمریکا هستند.

خروجی نشست بروکسل

در خصوص راهکارهای ایران برای در امان ماندن از تحریم‌های ثانویه آمریکا که ترامپ بلافاصله پس از اعلام خروج از توافق هسته‌ای آنها را برگرداند، نکات و ریزه‌کاری‌هایی وجود دارد که در شرایط حساس کنونی توجه به آنها ضروری است. این در حالی است که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از نشست بروکسل با بیان اینکه تمام شرکت‌ کنندگان پذیرفتند که عادی سازی روابط اقتصادی با ایران و رفع تحریم ها بخش جدایی ناپذیر برجام است، تصریح کرد: مواردی همچون حفظ و تعمیق روابط اقتصادی با ایران، ادامه صادرات نفت و گاز و تولیدات پتروشیمی ایران، نقل و انتقال کارآمد بانکی با ایران، ادامه حمل و نقل هوایی، جاده ای، دریایی و ریلی با ایران، تمهیداتی برای ارائه اعتبار صادراتی و سایر خدمات مالی و بیمه ای به منظور تسهیل همکاری های مالی از جمله حمایت از سرمایه گذاری، قدم برداشتن در جهت توسعه دادن همکاری ها و یادداشت های تفاهم بین شرکت های ایرانی و اروپایی، سرمایه گذاری بیشتر در ایران با حمایت از منافع عملگرهای اروپایی و گسترش فضای شفاف تجارت و کسب و کار در ایران موارد مورد بررسی و اقدامِ مطرح شده در این نشست بود.

ضعف ساختاری پاشنه آشیل ضربه پذیری از تحریم‌ها

در همین رابطه و در راستای اقدام مشترک ایران و اروپا برای حفظ و تداوم توافق هسته‌ای و راهکارهایی که در این خصوص وجود دارد، حسن صادقی پژوهشگر اقتصاد در اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاست گذاری دانشگاه شریف به «ابتکار» گفت: با بررسی روند تحریم‌ها در ساختار جهانی متوجه می‌شویم که این استراتژی موفقیت‌آمیز نبوده چرا که از 100 درصد تحریم‌های اقتصادی انجام شده تنها 26 درصد آنها به نتیجه رسیده و در کل دو کشور آفریقای جنوبی و زیمباوه بودند که در زیر بار این تحریم‌ها به طور کامل شکست خوردند.

در این میان آنچه تحریم‌ها می‌تواند روی آنها تاثیرگذار باشد، ساختار اقتصادی نادرست یک کشور، بحث روانی و سرمایه اجتماعی است که سبب آسیب‌پذیر شدن می‌شود. به طور کلی در ایران ساختار ارزی، چیدمان شرکای تجاری، سرویس‌های حمل و نقل و تحریم‌های تجاری و پولی- بانکی اثرگذارترین تحریم‌ها بر علیه ایران خواهد بود. این امر با توجه به ضعف پیمان‌های پولی، عدم وجود شرکای تجاری استراتژیک، ضعف در فاینانس و عدم پیوند عمیق با نظام بانکی بین‌المللی، بنا به تجربیات پیشین ما می‌تواند در این شرایط برای کشور ایجاد چالش کند.

وی معتقد است در این شرایط اقداماتی که اروپایی‌ها می‌توانند صورت دهند به این شرح خواهد بود. نخست اینکه ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را کاهش دهند. این امر می‌تواند از دو جهت محقق شود؛ 1- بحث‌های مالی که اروپا بتواند چرخه‌های جدیدی را مستقل از چرخه‌های مالی آمریکا ایجاد کند و 2- در نظر گرفتن مشوق‌هایی که سرمایه‌گذاری‌های سنگین در کشور هدف را با توجه به ارائه تسهیلات ارزان و مالیاتی توجیه پذیر سازد.

تجربه روسیه برای فرار از تحریم‌های غرب

این پژوهشگر مسائل اقتصادی در خصوص شرایط ایران اظهار داشت: همانطور که درباره ضعف‌های ساختاری توضیح دادم، مساله بعدی اثرگذار، بحث‌های روانی است. در همین رابطه حاکمیت می‌تواند با افزایش سرمایه‌های اجتماعی تا حدود زیادی در مقابل این تحریم‌ها تاثیرگذار باشد. این آرامش می‌تواند از چند جهت مورد توجه و تاکید قرار بگیرد. نخست، ثبات بازار ارز. دوم، آرامش در بازارهای سرمایه و سوم بحث کالاهای اساسی مانند شکر، دانه‌های روغنی و ... که بتواند در این خصوص شرکای تجاری جدیدی را پیدا کند به طوری که فشار تقاضا در بخش‌ کالاهای اساسی نداشته باشیم. در همین راستا، سیاست تجاری ایران باید به سمت کشورهای دیگر مانند آمریکای لاتین و آسیای شرقی تغییر کند. این امر تجربه موفق روسیه در دوران تحریم‌های همه‌جانبه غرب در سال 2014 میلادی است که توانست فارغ از اینکه ساختار قاچاق در این کشور تشدید شود، این استراتژی را به انجام برساند.

روس‌ها در این خصوص چند اقدام را صورت دادند. اول اینکه دست به یکسری از اقدامات پیش‌دستانه زدند به طوری که قبل از تحریم‌های اروپا، مسکو ممنوعیت واردات مواد غذایی از کشورهای اروپایی را به مدت یک سال وضع کرد. دوم اینکه آنها با جایگزین کردن کشورهای همسو مانند آمریکای لاتین توانستند در زمینه برخی از کالاهای اساسی از فشار این تحریم‌ها کم کنند.

به طور مثال در همان سال وزیر کشور برزیل پس از اعلام ممنوعیت‌ها علیه روسیه اعلام کرد، 90 درصد تولیدکنندگان دامی برای صادرات گوشت به روسیه آمادگی دارند. آنها همچنین توانستند علاوه بر افزایش واردات مواد غذایی از آسیای مرکزی، ایران، چین، پرو و آرژانتین، رویه‌هایی مانند ممنوعیت استفاده از حریم هوایی و تهدید به ممنوعیت واردات منسوجات و اتومبیل را نیز علیه اروپایی‌ها به مرحله اجرا بگذارند. از سوی دیگر مسکو همزمان با اجرای سیاست چرخش به سوی آمریکای لاتین، توانست در همان زمان یک قرارداد 400 میلیون دلاری میان گاز‌پروم و شرکت ملی نفت چین منعقد کنند و با ایجاد پیمان‌های پولی دو جانبه با برخی کشورها، تشکیل صندوق حمایت از بنگاه‌های آسیب دیده را از محل مازاد بودجه دولتی برای کاستن از فشار تحریم‌ها ایجاد کند. بنابراین با توجه به این نکات و تجریباتی که ما در طول سال‌های تحریم کسب کرده‌ایم، این ضعف‌های ساختاری یک کشور است که اثر تحریم‌ها را به شدت تشدید می‌کند و باید در شرایط فعلی به این نکته مهم توجه مضاعف صورت بگیرد.

انتهای پیام/