صنعت نفت ۱۰۵ ساله شد

به گزارش پارس به نقل از مهر، ۱۰۵ سال از زمانی که برای نخستین بار نفت ایران در عمق ۳۳۸ متری سطح زمین از چاه شماره یک مسجد سلیمان فوران کرد و نقطه عطفی شد برای تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران می گذرد.

بر این اساس به دنبال واگذاری امتیاز استخراج و بهره برداری از نفت به" ویلیام ناکس دارسی" انگلیسی و پس از پنج سال جستجو، کشورمان و البته خاورمیانه در پنجم خرداد ۱۲۸۷ خورشیدی گرمی طلای سیاه را لمس کرد.

امتیاز استخراج، بهره برداری و لوله کشی نفت و قیر در سراسر ایران (به جز پنج استان آذربایجان، گیلان، مازندران، گرگان و خراسان) به مدت ۶۰ سال در سال ۱۲۸۰ میلادی و در دوره حکومت مظفرالدین شاه قاجار به دارسی داده و متعهد شده بود که از عواید حاصله ۱۶ درصد به عنوان حق الامتیاز و ۲۰ هزار لیره نیز به صورت نقد به عنوان سهم ایران، به دولت بپردازد.

پس از کشف نفت از این چاه که با وسایل ساده و ابتدایی آن زمان در سازند آسماری حفر شده بود، بهره برداری از آن از سال ۱۲۹۰ با تولید روزانه ۵۰۰ بشکه نفت آغاز شد. پس از آن نیز به ترتیب حوزه های نفتی هفتگل در سال ۱۳۰۶، آغاجاری (۱۳۱۵) ، گچساران و پازنان (۱۳۱۶) و نفت سفید (۱۳۱۷) کشف شد و به دنبال آن مخازن بسیار غنی و مهم دیگری نظیر میادین نفتی لالی (۱۳۲۷) ، اهواز (۱۳۳۷) ، بینک (۱۳۳۸) ، بی بی حکیمه (۱۳۴۰) ، مارون و کرنج (۱۳۴۲) ، پارسی و رگ سفید (۱۳۴۳) کشف و به بهره برداری رسیدند.

از سال‏ های اولیه تولید نفت ایران، چشم طمع بیگانگان به دنبال استثمار منابع زیرزمینی کشور بوده و آنان در هر فرصتی به گرفتن امتیازهای گوناگون نفتی اقدام می‏ کردند. پس از لغو امتیاز نفتی دارسی بین ایران و انگلستان، قرارداد الحاقی گس - گلشاییان به منظور کشف و استخراج نفت از سوی شرکت های نفتی انگلیسی منعقد شد. قراردادی که در مرحله ارائه به مجلس برای تصویب با مقاومت عده‏ ای از نمایندگان و علما به ویژه آیت‏ اللَّه کاشانی روبه رو و در نهایت پس از فراز و فرودهایی منجر به ملی شدن صنعت نفت ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ شد.

درحالی که تا زمان ملی شدن صنعت نفت تعداد کارمندان عالی رتبه ایرانی در تمام مناطق نفتخیز و ادارات شرکت نفت از ۳۰ نفر تجاوز نمی کرد، ملی شدن صنعت نفت نقطه آغاز برای بومی شدن این صنعت تخصصی شد. به طوری که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی شرکت ملی نفت ایران تنها کار توزیع و فروش فرآورده های نفتی و گاز طبیعی جهت مصارف داخلی و همچنین مسئولیت تامین، نگهداری و اداره خدمات پشتیبانی تولید را تحت عنوان" خدمات غیرصنعتی" به عهده داشت.

در این راستا میزان تولید نفت خام در دوره های مختلف بسیار متفاوت بوده است. درحالی که میزان تولید طلای سیاه در سال های پیش از انقلاب به بیش از ۶ میلیون بشکه در روز نیز رسیده بود، این رقم در سال های جنگ تحمیلی به کمتر از سه میلیون بشکه در روز رسید.

تحریم نفت فرصت طلایی افزایش تولید گاز

به گزارش مهر، همزمان با ۱۰۵ ساله شدن صنعت نفت، تحریم های خصمانه و هوشمندانه غرب محدودیت های متعددی برای توسعه میادین و صادرات نفت و گاز ایران به وجود آورده است، برخی از تحریم های درونی هم به پاشنه آشیل توسعه تمام عیار لوکوموتیو توسعه اقتصاد کشور در بخش بالادستی تبدیل شده است.

در حال حاضر ایران دارای ۲۲ میدان مشترک نفت و گاز با کشورهای مختلف همسایه بوده به طوری که با عراق ۸ میدان، عربستان ۵ میدان، قطر ۳ میدان، امارات ۴ میدان و عمان و ترکمنستان هر کدام یک میدان مشترک وجود دارد که به استثنای ۳ تا ۴ میدان در سایر میادین مشترک نفت و گاز از رقبای عربی عقب مانده ایم.

اوج عقب ماندگی نفتی و گازی ایران در میادین مشترک به لایه نفت و گاز پارس جنوبی باز می گردد که با وجود برداشت چند برابری طرف قطری از نفت، گاز و میعانات گازی این میدان مشترک، ایران حتی با سرمایه گذاری ۴۶ میلیارد دلاری هم موفق به راه اندازی یک فاز جدید افزایش تولید گاز در پنج سال اخیر نشده است.

مطابق با اهداف برنامه پنجم توسعه باید ظرفیت تولید نفت به بیش از ۵ میلیون بشکه و تولید گاز به حدود ۱.۴ میلیارد مترمکعب در روز افزایش یابد که هم اکنون پیشرفت طرح های توسعه یا نفت و گاز طوری بوده که امکان تحقق این اهداف کلان هم وجود ندارد.

به اعتقاد کارشناسان تحریم های نفت اتحادیه اروپا بهترین فرصت برای بازسازی و احیای چاه های قدیمی نفت و تمرکز بیشتر فنی، مهندسی و لجستیکی برای افزایش تولید گاز بوده که مسئولان شرکت ملی نفت از این فرصت طلایی برای افزایش تولید گاز استفاده نکردند و حتی هم اکنون تولید گاز کشور روندی نزولی پیدا کرده است.

هم اکنون حجم ذخایر نفت قابل برداشت ایران بیش از ۱۵۷ میلیارد بشکه و ذخایر گاز به بیش از ۳۳.۷ تریلیون مترمکعب برآورد می شود و با وجود کاهش ذخایر نفت و گاز در اکثر کشورهای عضو اوپک، ایران دست کم بریا ۱۰۰ سال آینده نفت و ۲۰۰ سال آینده گاز در اختیار دارد.

ایران صاحب هوشمندترین شبکه گاز جهان

هر چند اجرای طرح های توسعه در بخش بالادست نفت و گاز کشور با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می کند اما در صنعت پالایش، انتقال و توزیع گاز ایران یکی از پیشرفته ترین زنجیره های گازی جهان را در اختیار دارد.

در ۱۰۵ سالگی صنعت نفت، وسعت شبکه انتقال گاز به مرز ۳۵ هزار کیلومتر، ظرفیت انتقال گاز به ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز، ظرفیت پالایش گاز به حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب در روز، وسعت شبکه توزیع و تغذیه گاز به حدود ۲۳۰ هزار کیلومتر افزایش یافته است و هم اکنون ساخت چندین شاه لوله جدید گاز به منظور افزایش پایداری شبکه انتقال در شمال، شمالغرب، غرب و جنوب شرق کشور در دستور کار قرار دارد.

در تجارت گاز هم بر خلاف تجارت نفت، ایران با وجود تمامی تحریم های بین المللی کارنامه قابل قبولی بر جای گذاشته است به طوری که سال گذشته با وجود عدم افزایش تولید گاز، تجارت این انرژی پاک کشور مثبت شد و در ازای واردات ۴.۵ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان حدود ۸.۵ میلیاردمترمکعب گاز به ترکیه، ارمنستان و جمهوری نخجوان صادر و سوآپ شد.

در حال حاضر عملیات ساخت خطوط انتقال گاز به پاکستان و عراق در حال انجام است و پیش بینی می شود از سال آینده حجم صادرات گاز ایران به مرز ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال افزایش یابد.

پای بنزین اروپایی به سبد سوخت باز شد

به گزارش مهر، در شرایط فعلی یکی از مهمترین چالش های پیش روی صنعت نفت عدم وجود توازن برای توسعه بخش بالادستی، میان دستی و پایین دستی این صنعت استراتژیک است به طوری که با وجود تاخیرهای گسترده در بخش بالادست در صنایع میان دست صنعت نفت و گاز کشور پیشرفت های قابل توجه ای حاصل شده است.

افزایش ظرفیت پالایش نفت به مرز دو میلیون بشکه در روز، ارتقای ظرفیت ذخیره سازی سوخت مایع به ۱۴ میلیارد لیتر، نصب و راه اندازی سامانه هوشمند سوخت، بهبود کیفیت تولید فرآورده های نفتی به ویژه بنزین و گازوئیل با استاندارد یورو ۴ و ۵ اتحادیه اروپا، راه اندازی واحدهای پتروپالایشگاهی، تولید فرآورده های ویژه نفتی همچون انواع بنزین بالگرد، جت و هواپیماها و حضور در تجارت منطقه ای محصولات نفتی را باید از برگ برنده های صنعت پالایش در ۱۰۵ سالگی صنعت نفت کشور عنوان کرد.

با این وجود تاخیر در ساخت و راه اندازی هفت پالایشگاه جدید نفت و میعانات گازی که می توانست در شرایط تحریم به جای صادرات نفت خام، ایران را به صادرکننده بزرگ محصولات نفتی تبدیل کند هم از مهمترین مشکلات پیش روی در صنعت پالایش نفت کشور است.

در بخش توزیع فرآورده های نفتی هر چند استاندارد بنزین و گازوئیل عرضه شده به ناوگان حمل و نقل ارتقا یافته اما کمبود جایگاه، پایین بودن ضریب رفاهی، خدماتی و بهداشتی مبادی عرضه سوخت و توقف توسعه صنعت CNG را هم باید به عنوان دیگر چالش های پیش روی این صنعت کار آفرین کشور اعلام کرد.

ماموریت های پتروشیمی برای مقابله با تحریم نفت

هر چند عمر صنعت نفت ایران فردا به ۱۰۵ سال می رسد اما صنعت پتروشیمی با وجود عمری حدود ۵۰ ساله از نظر کمی و کیفی رشد قابل توجه ای داشته است به طوری که سالانه ظرفیتی برای صادرات ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلار انواع محصولات پتروشیمی و فرآورده های پلیمری ایران به بیش از ۶۵ کشور جهان وجود دارد.

در حال حاضر ظرفیت تولید پتروشیمی کشور به مرز ۵۹ میلیون تن رسیده که پیش بینی می شود این ظرفیت تا پایان سالجاری با راه اندازی هشت تا ۱۰ طرح جدید به ۶۸ تا ۷۰ میلیون تن در سال افزایش یابد.

با این وجود در دو سال گذشته ایران طولانی ترین خط لوله انتقال اتیلن جهان، بزرگترین مجتمع تولید اتیلن جهان و بزرگترین زنجیره تولید PVC جهان را در شرایط تحریم در مدار بهره بردایر قرار داده است و رقابتی نزدیک با عربستان سعودی برای تبدیل به بزرگترین تولیدکننده پتروشیمی خاورمیانه را آغاز کرده است.

در بخش طراحی و تولید کاتالیست و مواد شیمیایی هم ایران گام های بلندی برای مقابله با تحریم شرکت های اروپای برداشته است به طوری که با وجود محدودیت های همه جانبه ۱۰۰ کاتالیست پرمصرف در صنعت پتروشیمی تولید بومی و ملی شده است و به دلیل کمبود کاتایست حتی یک خط تولید پتروشیمی در کشور متوقف نشده است.

مهمترین چالش پیش روی صنعت پتروشیمی در شرایط کنونی خوراک و قیمت خوراک است و با وجود در اختیار داشتن پشتوانه ۳۳ تریلیون مترمکعبی گاز، اما این حامل انرژی به صورت قطره چکانی در اختیار پتروشیمی ها کشور قرار داده می شود.