فکر کنیم از فردا نفت نداریم

به گزارش پارس به نقل از اقتصادپرس، بهترین تعبیر از اوضاع اقتصاد ایران: نه میتوان گفت خیلی خوب و نه میتوان ادعا کرد اوضاع بد است… وضعیت خاکستری است، اما باید با یک برنامه ریزی منسجم دست به دست هم داد و اوضاع را بهتر کرد. به نظر میرسد تحریم های خارجی علیه ایران حالا حالاها ادامه داشته باشد، پس نمی توان دست روی دست گذاشت و گفت شاید آثار تحریم ها به زودی کاهش پیداکند. هرچه سریعتر باید برنامه ریزی را شروع کرد. بدین منظور به سراغ دکتر بیژن صفوی عضوهیات علمی دانشگاه و رئیس سابق پژوهشکده وزارت اقتصاد رفتیم و در گفتگویی برخی از مسایل روزاقتصاد ایران راازاو پرسیده ایم.

آقای دکتر، وضعیت اقتصاد ایران را در شرایط کنونی و آینده چگونه ارزیابی میکنید؟ فکر میکنید بزرگترین چالش اقتصاد ایران در برهه کنونی و ماههای آینده چیست؟

اگر بگویم وضعیت خوب است مقداری اغراق کرده ام و اگر بگویم اوضاع مقداری نگران کننده است سیاه نمایی کرده ام. فکر میکنم بهتر است بگویم اوضاع خاکستری است. نه خوب است و نه خیلی بد. اگرچه می تواند هم خیلی خوب شود و خیلی بد. شاید در ذهن خود بگویید اینها یعنی چه؟ یعنی چه که اوضاع میتواند هم خوب باشد و هم بد؟ من وضعیت را خاکستری میدانم و معتقدم آینده و تقریبا همه چیز به دست خودمان است و به خودمان بستگی دارد. اکنون که بنده دارم با شما حرف میزنم اقتصاد ایران با بدترین تحریمهای غرب مواجه است. تحریم های کنونی غرب به قدری ناجوانمردانه و خصمانه است که خود غربی ها پس از اعمال آن به این موضوع اذعان کرده اند. یعنی شدت تحریم قابل انکار نیست.

خود غرب هم این را میداند. ما هم این را میدانیم. برای اولین بار هم هست که مسولان ردبالای مملکتی به شدت تحریمها و اثرگذاری آن اذعان کرده اند. پس نمی توان شدت را انکار کرد. باید پذیرفت که ما تحریم هستیم و این تحریم ها خیلی وحشیانه است. اما نکته ای که باید برای آن برنامه ریزی کنیم ادامه دار بودن این تحریمها است. به احتمال فراوان این تحریمها به دلیل مواضع غیرانسانی غرب ادامه خواهد داشت و این مسله که تحریمها به زودی لغو و یا کاهش می یابد سطحی نگری و خیال بافی است. من چنین چیزی فکر نمیکنم.

تحریمها ادامه خواهد داشت، من کارشناس سیاسی و بین الملل نیستم که بتوانم آینده سیاسی را پیش بینی کنم. اما به این دلیل این حرفها را میزنم که ما باید حواسمان را جمع کنیم و نگذاریم زمان از دست برود. شاید در برهه ای امریکا و اروپا ناگزیر چند کشوررا از تحریمهای نفتی ایران معاف کنند اما باید به این نکته توجه کنید تمام اینها یک بازی است. اینها وقت تلف کنی آنهاست. آنها میخواهند وقت ایران را تلف کنند. ما باید حواسمان را جمع کنیم تا گول بازی آنها را نخوریم. باید به گونه ای برنامه ریزی کنیم که در کوتاه مدت خیلی به پول نفت وابسته نباشیم. از همین الان باید برنامه ریزی کنیم.

نگفتید بزرگترین چالش و یا تهدید اقتصاد ایران چیست؟

محدود شدن درآمدهای نفتی بزرگترین تهدید اقتصادایران است. بدون شک یادمان هست که ما یک اقتصاد تک محصولی هستیم. اقتصادمان هم به شدت به نفت و درآمد آن وابسته است. گرچه دولتها یکی پس از دیگری آمدند و سعی کردند سهم نفت را از بودجه کم کنند اما واقعیت این است که با توجه به تلاشی که در سالهای گذشته انجام دادند دراین زمینه خیلی هم موفق نبودند. حالا چرا؟ باید آسیب شناسی کرد. نمی توان الان به صورت مختصر جواب داد. ولی درهرحال موفق نبودند. خودشان هم این را میدانند. البته این نکته را هم بگویم که برخی از دولتهای ما خودشان هم باورشان نمیشد یک روزی اقتصاد ایران را بتوان بدون نفت اداره کرد، شاید یکی از دلایلی که ما امروز پس از ۳۴ سال از گذشت انقلاب و سردادان شعارهای خوب هنوز هم نفتی هستیم همین عامل باشد؛

یعنی باور نداشتن برخی ها به شعارهایی که خودشان تکرار کردند… درهرحال اکنون وضع تحریم های اقتصادی منجر به کاهش درآمدهای نفتی ایران شده و امکان استفاده از این منبع را برای دولت، جهت تأمین درآمدها، با مشکل روبه رو کرده است و تا زمانی که تحریم ها ادامه داشته باشد، امکان روند کاهشی در درآمدهای نفتی وجود دارد. این یک واقعیت برای اقتصاد کشور است و باید هرچه سریعتر آن را بپذیریم و برای مقابله بلندمدت با این پدیده برنامه ریزی جدی و اصولی داشته باشیم.

اقتصاد ایران که برای دهه ها به درآمدهای نفتی عادت کرده است، چگونه می تواند بدون درآمدهای نفتی به حیات خود ادامه دهد؛ در حالی که از یک سو منابع دیگر درآمدی دولت محدود است و سیستم مالیاتی کشور ضعیف است و از سوی دیگر، با وجود تحریم ها، اقتصاد نمی تواند با اقتصاد جهانی همراه شود و برای مبادلات کوچک ترین اقلام پولی نیز با مشکل مواجه است. لذا وضعیت درآمدهای نفتی و چگونگی تأمین هزینه های دولت از مهم ترین چالش های اقتصادی دولت آینده به شمار می روند که شاید مهم ترین راهکار در شرایط فوق این باشد که ابتدا روند کاهشی درآمدهای نفتی را متوقف کنیم و سپس برنامه ریزی کنیم که اگر حتی قرار است درآمد نفتی نداشته باشیم، مشکلی جهت تأمین هزینه های دولت به وجود نیاید. لذا سیاست گذاران دولت آینده باید به فکر احیای ابزارهای دیگر درآمدی برای دولت باشند. بهتر است فکر کنیم از فردانفت نداریم.

آقای دکتر چه طور می توان جایگزین مناسبی برای درآمدهای نفتی پیداکرد؟ سالهاست مدیران ما درپی طرح ریزی چنین مسله ای هستند، اما عملکرد چندان موفقی نداشتند.

من فکر میکنم، می شود؛اگر همت عالی دراین باره وجود داشته باشد. به نظر شما کشورهایی مانند چین، ترکیه، کره جنوبی و… چگونخ می توانند بدون نفت اقتصادشان را به این خوبی مدیریت کنند. مطمئنا شما میدانید این کشورهایی که نام بردم تا همین چند سال پیش وضع اقتصادی خوبی نداشتند. اما امروز با مدیریتی که در اقتصادشان اعمال کردند به خوبی می توانند خود را درمیان اقتصادهای بزرگ جهان ببینند. من معتقدم تنها جایگزین مناسب برای درآمدهای نفتی، گرفتن مالیات است. البته نه از این تولید. تولیدی که سر پا باشد. ما نمی توانیم از این تولید مالیات زیادی بگیریم. به اعتقاد من الویت باید رسیدگی جدی به تولید باشد. اگر تولید سرپا باشد میتوانیم از تولید شاداب مالیات هم بگیریم. افزایش تعرفه واردات و گرفتن مالیات سنگین از واردات می تواند در کنار حمایتهای مناسب از تولید، اوضاع تولید کشور را سر و سامان دهد. درهرحال اخذ مالیات بهترین راهکار است اما باید در گرفتن مالیات مراقب باشیم که حال تولید خوب باشد.