به بهانه سالروز ملی شدن صنعت نفت/ چه کسی اولین بار برای ملی شدن صنعت نفت اقدام کرد؟!

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- مهدی مقدسی- یکی از موضوعاتی که درباره ملی شدن صنعت نفت ایران، همواره محل بحث طرفداران مصدق و کاشانی بوده، این است که چه کسی اولین بار، پیشنهاد ملی شدن نفت را مطرح کرد؟ آیا آنچنان که برخی روایت میکنند اولین بار آیت الله کاشانی بود که در مرداد (در خطبه عید فطر) و بهمن 1327 موضوع لغو قرارداد نفت ایران و انگلیس را مطرح کرد؟ یا بنا به قولی دیگر، دکتر حسین فاطمی و حائری زاده در 1328 برای اولین بار از ملی شدن نفت سخن گفتند؟ یا خود مصدق برای اولین بار پیش‌قدم این کار شد؟ آنجا که گفت: «یک پیرمرد نورانی به خواب من آمد و به من گفت نفت را ملی کن!».

 واقعیت این است که نه در سال 27 و 28، بلکه 5 سال قبل از آن، در 12 آذر 1323، غلامحسین رحیمیان نماینده مردم قوچان اولین کسی بود که برای ملی شدن نفت ایران اقدام کرد. او ضمن ارائه طرحی در مجلس چهاردهم، با بیان اینکه امتیاز نفت 1312 در دوره دیکتاتوری رضاشاهی به بریتانیا واگذار شده، خواستار لغو قرارداد نفت ایران و انگلیس شد.

رحیمیان در پایان نطق خود، از دکتر مصدق خواست که اولین کسی باشد که طرحش را امضا می کند. او بلافاصله پس از بیان این جمله، تریبون مجلس را ترک کرده و به سوی مصدق رفت و طرح را پیش روی او گذاشت. 

مصدق در اقدام بسیار بحث برانگیزی حاضر به امضای طرح رحیمیان نشد. او با بیان اینکه «نمی توانیم قرارداد را یکطرفه فسخ کنیم» عملا طرح رحیمیان را در نطفه خفه کرد. تا آن حد که بعد از این واکنش مصدق هیچ نماینده ای حاضر به امضای طرح رحیمیان نشد.

چند روز بعد، دکتر مصدق در مجلس در توجیه اقدامش گفت: «نظر به اینکه هر قراردادی دو طرف دارد و به ایجاب و قبول طرفین منعقد می شود، تا طرفین رضایت به الغا ندهند، ملغی نمی شود».  استدلالی که خود او، بعدا آن را نقض کرد؛ البته شش سال دیرتر. 

شاید آنچنان که برخی معتقدند، مصدق تا قبل از 1329 اصلا با ملی شدن نفت موافق نبود.