تداوم کندی دولت یازدهم در حوزه مسکن/ آخرین وضعیت مسکن مهر/خانه رویایی یک رییس جمهور

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- محمد مهدی حاجی پروانه- «سومین چاله بزرگی که  از ابتدای دولت با آن مواجه بودیم و هنوز هم این چاله‌ها پر نشده‌اند، مسکن مهر است.» چاله ای که رئیس دولت یازدهم کمتر از یک‌سال پیش از آن سخن گفته بود و پر کردنش را اجباری از سر«ناچاری» برای دولتش خوانده بود، انگار حالا حالاها قصد پرشدن ندارد.

ماجرای مسکن مهر حالا چهارمین سال حضور در برنامه‌های دولت یازدهم را می گذراند. پروژه ای‌که حدود ده سال پیش و در دولت نهم، کلید خورد و حالا در دولت یازدهم هنوز به سرانجام نرسیده‌است. با این‌حال، آن‌طور که مسوولان وزارت راه و شهرسازی وعده داده‌اند، قرار است پرونده خبرساز این خانه‌ها امسال و چند ماه مانده به پایان کار دولت یازدهم، بالاخره بسته شود.

 هرچند دولت، قول پایان پروژه‌ها تا آخر سال جاری را داده‌است. اما طبق معمول، همیشه پای تبصره و استثنایی هم در میان است. تبصره‌ای که قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در مصاحبه با خبرگزاری «فارس» از آن این طور یاد کرده‌است:«پرونده مسکن مهر در سال 95 به استثناء پروژه‌های دارای معارض و واحدهایی که پرونده‌های قضایی برای آنها تشکیل شده بسته می‌شود هر چند باز هم می‌گویم که کار ساخت آنها به پایان می‌رسد و بحث خدمات آب و برق را نمی‌توان با قاطعیت سخن گفت.»

اما شاید مرور عمر 11 ساله طرحی به نام «مسکن مهر» بتواند روند رشد و دلایل پایان نیافتن آن در دولت یازدهم تا این لحظه  را مشخص کند.

خانه رویایی یک رییس جمهور

مسکن مهر را شاید بتوان یکی از برگ‌های برنده تبلیغاتی «محمود احمدی نژاد»  در انتخابات ریاست جمهوری دانست. طرحی که طبق آن قرار بود اقشار کم درآمد جامعه را صاحبخانه کند. آن هم با اجاره 99 ساله.

طرح مسکن مهر در ابتدا در قالب بند «د»  تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۳۸۶ آغاز شد و سپس بر مبنای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، به صورت پیوسته در دستور کار قرار گرفت. این طرح که در حقیقت شامل اجاره بلند مدت و 99 ساله زمین برای ساخت مسکن بود، در طرح جامع مسکن نیز پیشنهاد شده بود. اما حجم پیشنهاد شده در آن طرح بسیار کمتر بود که در طی زمان، از ۲۰ هزار واحد در سال به ۵/۱ میلیون واحد در سال افزایش یافت.

مبنای اصلی مسکن مهر بر این امر مبتنی بود که ارزش زمین، بخش قابل توجهی از هزینه تمام شده مسکن را به خود اختصاص می‌دهد. این سهم در کل کشور در دوره ۳۵ ساله برابر ۴۰ درصد و در دهه اخیر برابر ۴۵ درصد بوده است. همچنین در استان تهران این سهم به حدود ۶۰ درصد بالغ می‌شد. بنابراین با حذف یا کاهش ارزش زمین از هزینه تمام شده مسکن، می‌شد تا حدود زیادی هزینه مسکن را کاهش داد. 

ثبت نام از متقاضیان واجد شرایط خاص دریافت مسکن مهر، در دولت نهم آغاز شد و کار توافق با انبوه سازان ایرانی و خارجی برای ساخت این آپارتمانها سرعت گرفت. در پایتخت نیز شهرهای جدیدی همچون پردیس و پرند به عنوان قطب اصلی ساخت زمین و مسکن مهر، مشخص شد. به این ترتیب، تعاونی های کوچک متقاضیان رفته رفته شکل گرفت تا آنها به صورت مشارکتی، بقیه هزینه ها را تامین کنند. دولت هم در توافقی با بانک مرکزی، ابتدا وام 25 میلیونی و سپس وام 30 میلیون تومانی را برای ساخت مسکن مهر مقرر کرد تا کار ساخت و تحویل واحدها به متقاضیان سرعت بیشتری بگیرد.

اجرای طرح مسکن مهر، البته با تاکید ویژه و تذکرات همیشگی رهبر انقلاب نیز همراه بود. دوم شهریورماه 91، ایشان در دیدار با اعضای هیات دولت و در سال پایانی فعالیت کابینه محمود احمدی نژاد، با اشاره به اثرات این طرح بر نقدینگی فرمودند:«عوامل نقدینگی هم زیاد است. همین یارانه‌‌های نقدی که داده میشود - که برای قشرهائی کار مفیدی هم بوده - خودش افزایش نقدینگی ایجاد میکند. همین کارهای عمرانی که شما میکنید - که اینها دیربازده است - اینها بلاشک افزایش نقدینگی ایجاد میکند. همین مسئله‌‌ی مسکن مهر که صحبت شد، یا همین طرحهای نیمه‌‌تمام را که افزایش میدهید، این کاری که در دولت دارند میکنند - که کار خوبی هم هست و لازم هم هست - خود اینها ایجاد افزایش نقدینگی میکند. برای این مسئله باید راهکار پیدا کنید. شما افراد صاحب علمی هستید، صاحب تجربه هستید، دستتان در کار است؛ برای اینها راه پیدا کنید. این نقدینگىِ افزایش‌‌یافته را هدایت کنید به سمت مراکزی که کمک کند به گشایش کار مردم؛ مثل تولید.»

اما به هرحال، کار مسکن مهر در دولت دهم نیز تمام نشد تا میراث ناتمام دولت احمدی نژاد، به منتقد اصلی این طرح یعنی حسن روحانی و دولت یازدهم برسد. میراثی که به گفته مسوولان وقت، تا 70 درصد پیشرفت داشت و حدود 30 درصد تا بسته شدن پرونده مسکن مهر، باید در دولت یازدهم انجام می شد.

اختلاف آماری در دو دولت

با روی کار آمدن دولت یازدهم، یکی از محوری ترین شعارهای حسن روحانی در رقابت‌های انتخاباتی یعنی انتقادات شدید از «طرح غیر کارشناسی و بدون پشتوانه مسکن مهر» به یکی از چالش های او در دولت جدید تبدیل شد. او باید تمام کننده طرحی می بود که خودش، منتقد اصلی و مخالف سرسخت آن بود. موضوعی که البته با تاکید رهبر انقلاب بر انجام و اتمام کامل طرح، تکلیف دولت را مشخص کرد. موضوعی که البته در آغاز سال دوم دولت هم مورد تاکید مجدد رهبر انقلاب قرار گرفت.

شهریورماه ماه 93، وقتی اعضای هیات دولت در هفته دولت به دیدار رهبر انقلاب رفتند، ایشان توصیه‌های پانزده گانه را خطاب به اعضای دولت یازدهم بیان فرمودند که یکی از این توصیه ها درباره تکمیل طرح مسکن مهر بود. ایشان در این دیدار فرمودند:« اگر احتمالا با اصل طرح مسکن مهر و یا نحوه تزریق اعتبارهای بانکی به آن مخالفتی وجود دارد، اما این را هم بدانیم که اکنون چند میلیون نفر چشم انتظار تکمیل مسکن مهر هستند و باید این کار بطور جدی پیگیری شود و به اتمام برسد.»

اما عملکرد دولتهای دهم و یازدهم در مسکن مهر، با آمار و ارقام و نمودار، بیشتر قابل بیان است. آقای «علی نیکزاد» در آخرین روزهای کاری دولت دهم و در سخنرانی پیش از خطبه 21 تیر ماه 1392 نماز جمعه تهران  گفت:«در دولت نهم و دهم 2 میلیون و 180 هزار واحد مسکونی شروع شد که تا پایان دولت دهم، یک میلیون و 180 هزار واحد به مردم تحویل داده شده است که رشد 4 برابری را نشان می دهد. همچنین یک میلیون واحد دیگر با پیشرفت 70 درصد در آن سال در حال ساخت بود که می بایست تا پایان سال 92 به اتمام می رسید.»

نیکزاد البته چند هفته پیش از ارائه این آمار و در ابتدای خرداد ۱۳۹۲ گفته بود:« از ابتدای دولت نهم بالغ بر ۴٬۴۰۰٬۰۰۰ واحد مسکن مهر در شهرها و روستاها شروع به ساخت شده‌اند. نیمی از این تعداد در روستاها بوده‌اند که تعداد ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ از این تعداد تا خرداد ۱۳۹۲ تحویل شده و مابقی مسکن‌های روستایی می‌بایست تا پایان دولت دهم تحویل داده شوند. در حوزه مسکن مهر شهری حدود ۱٬۲۰۰٬۰۰۰ واحد تا زمان درج گزارش تکمیل شده و مابقی همچنان در دست ساخت هستند که تکمیل و تحویل آنها به دولت یازدهم کشیده می‌شود.»

اما این آمار، در دولت یازدهم کاملا روی دیگری نشان داد. چرا که آقای «احمد اصغری مهرآبادی»  قائم مقام وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم در 23 فروردین امسال، گزارشی از پیشرفت مسکن مهر در این دولت داد که کاملا با آمار نیکزاد متفاوت بود. او گفت:« یک میلیون و ۸۷۵ هزار واحد مسکن مهر تا پایان سال ۹۴ به اتمام رسید که سهم دولت یازدهم از این آمار 695 هزار واحد بود.»

یک محاسبه ساده نشان خواهد داد که طبق اظهارات آقای  قائم مقام، پیشرفت فیزیکی طرح مسکن مهر در دولت تدبیر و امید تا پایان سال 94، تنها 6 درصد معادل ماهانه نیم درصد شده است. 

شیب نزولی نامهربان

اما عمر مسکن مهر، گویا امسال هم قرار نیست به سرانجام برسد. چرا که قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در گفت و گو با خبرگزاری فارس، پایان کار مسکن مهر تا پایان امسال را هم به طور ضمنی رد کرد. آقای «ایرج مهرآبادی» گفته بود:« پرونده مسکن مهر در سال 95 به استثناء پروژه‌های دارای معارض و واحدهایی که پرونده‌های قضایی برای آنها تشکیل شده بسته می‌شود هر چند باز هم می‌گویم که کار ساخت آنها به پایان می‌رسد و بحث خدمات آب و برق را نمی‌توان با قاطعیت سخن گفت.»

کمتر از یک‌ماه پس از این اظهارات آقای قائم مقام، وزیر راه و شهرسازی به ساختمان هرمی شکل بهارستان رفت تا در آخرین روزهای کاری مجلس نهم پاسخگوی نمایندگان درباره تاخیر در روند اجرایی مسکن مهر باشد. آقای «عباس آخوندی» که در جمع نمایندگان کمیسیون عمران حضور یافته بود در خصوص علت وضعیت ناگوار مسکن مهر و تأخیر های متعدد این طرح و بلا تکلیفی مردم در تکمیل واحدهای نیمه تمام گفته بود: «دولت قبل 50 هزار میلیارد تومان متعهد شده بود، اما آقای روحانی می‌گفت حداکثر مبلغی که می‌تواند اختصاص یابد 45 هزار میلیارد تومان است. یعنی 5 هزار میلیارد تومان کسری داشتیم به اضافه ساخت فضاها و ساختمان‌های روبنایی و تأسیسات زیربنایی.اما طبق مصوبه شورای پول اعتبار در دولت قبل میزان سقف تسهیلات جمعی مسکن مهر 50 هزار میلیارد تومان بوده است که 45 هزار میلیارد تومان آن از محل منابع بانک مرکزی و 5 هزار میلیارد تومان از محل بازگشت اقساط مسکن مهرهای تحویل شده بوده است و همچنین در دولت فعلی با تصویب شورای پول و اعتبار سقف تسهیلات جمعی مسکن مهر 5 هزار میلیارد تومان دیگر از محل بازگشت اقساط افزایش یافت و به 55 هزار میلیارد تومان رسید و بانک مرکزی با استمهال 10 ساله بازگشت منابع بانک مرکزی عملا مسیر و بستر لازم برای تخصیص منابع مالی به مسکن مهر برداشته شده است.»

اظهاراتی که البته واکنش‌های بعدی به آن، نشان داد چندان مقبول نمایندگان و مسوولان نیفتاده و آنان را قانع نکرده است.

صحبت‌های آخوندی در حالی بیان می شد که او 29 اردیبهشت 95 هم درباره پروژه های مسکن مهر، گفته بود: «کار واگذاری بیش از ۱ میلیون و ۸۵۰ هزار واحد مسکن مهر تمام شده و حدود ۳۵۰ هزار واحد باقی مانده که در حال اتمام است.»

به همه این‌ها می توان نامه وزیر راه و شهرسازی به رئیس قوه قضائیه را هم اضافه کرد. نامه ای که مهم‌ترین نکته آن درخواست آخوندی از آیت الله آملی لاریجانی برای تشکیل شعب ویژه رسیدگی به اختلافات مردم و سازندگان مسکن مهر بود. نکته ای که نشان از تشدید اختلافات و موانع بر سر ساخت واحدهای باقیمانده مسکن مهر دارد.

اما خردادماه امسال، بحث مسکن مهر داغ‌تر از همیشه شده است. نمونه اش را می توان در دو گفتگوی ویژه خبری خردادماه امسال دید. اولی در سوم خرداد ماه 95 که طی آن نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس نهم، دولت را به دادن اطلاعات غیرواقعی دربخش مسکن متهم کرد. آقای «محمدرضا رضایی کوچی» با بیان این که تاکنون سیاست شفاف در حوزه مسکن دیده نشده است، گفته بود:« در سال پایانی دولت هستیم و این دولت می گوید هنوز با مشکلات مسکن مهر روبرو است؛ این درحالی است که از روز نخست روی کار آمدن نیز این مسئله را مطرح می کرد.»

رضایی کوچی این را هم گفته بود که: «دولت می گوید همه اعتبارات وزارت راه و شهر سازی خرج مسکن مهر شده است در حالی که این درست نیست .»

اظهاراتی که البته با واکنش مشاور وزیر راه و شهرسازی در همان برنامه مواجه شد. آقای «حسین عبده تبریزی» که مهمان دیگر گفتگوی ویژه خبری بود در این برنامه با اشاره به این که  طرح مسکن مهر همه اعتبارات را هزینه خود کرده است،چنین گفته بود:«دولت بودجه مسکن اجتماعی را که ازابتدا آن را مطرح کرد خرج اتمام طرح مسکن مهر می کند .اکنون 273 هزار واحد مسکن مهر فقط نیازمند انشعابات آب  وبرق هستند. به دلیل انتخاب مکان نامناسب مسکن های مهر در دولت گذشته این دولت هر چه بودجه داشته برای ایجاد زیرساخت های این مناطق هزینه کرده و مجبور است بقیه را از پول مردم هزینه کند.»

عبده تبریزی این را هم گفته بود که: «نیاز سالانه کشور به 650 هزار واحد است و با توجه به حدود 3 میلیون مسکنی که از سال های گذشته نیاز کشور بوده است باید تا 7 سال آینده سالی 700 تا 800 هزار واحد در سال مسکن ساخته شود.

چند روز پس از آن هم رییس مجلس نهم و البته دهم نیز نقبیه به مسکن مهر زد . آقای «علی لاریجانی» با اشاره به اشکالات برخی طرح ها در دولت نهم و دهم گفت:« تصور می شد طرح بنگاه های زودبازده خیلی مهم است اما مقداری از منابع بانک ها را بلعید و خروجی خاصی نداشت که این اشکال بود همچنین برخی کارها سریع و بدون مطالعه دقیق انجام شد برای مثال مسکن مهر که اصل فکر بر مبنای درآمدن زمین از بورس و نزول قیمت آن برای ارزانی مسکن فلسفه درستی بود اما نحوه و سرعت اجرا آنقدر بی حساب بود که منابع بانکی به آن دادند و بعد که منابع تمام شد کار خلاف کردند که نقدینگی افزایش یابد و همین باعث تضرر مسکن ساز هم شد لذا نحوه اجرا مهم است.»

به نظر می‌رسد با روند کندی که در تکمیل پروژه های مسکن مهر وجود دارد، تکمیل و بسته شدن پرونده آن را باید در روزهای پایانی دولت یازدهم در سال 96 جستجو کرد. روزهایی که شاید پر کردن چهارساله چاله بزرگ مورد اشاره آقای رییس جمهور، به عنوان یکی از دستاوردهای این دولت در رقابت های انتخاباتی  ریاست جمهوری دوازدهم مطرح شود.