پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- متعددی رقم می زند. حضور بیش از پنج میلیون دام در جنگل های شمال کشور یکی از عوامل اصلی تخریب جنگل است. دام های موجود در جنگل روزانه 12 میلیون اصله نهال را می خورند. براساس اعلام جامعه جنگل بانی ایران دام ها سالانه 400 میلیارد تومان به جنگل های شمال خسارت وارد می کنند.

با آن که طرح صیانت از جنگل ها و به تبع آن ساماندهی دام در این عرصه ها در سال 68 مطرح شد اما به دلایل مختلفی این طرح تا سال 82 رنگ اجرایی به خود ندید اما در دولت هشتم احیای مجدد طرح صیانت از جنگل های کشور با اولویت جنگل های شمال در دستور کار قرار گرفت. چرا که روند تخریبی در جنگل های شمال کشور به دلیل برداشت های بی رویه و وجود دام های زیاد و همچنین تغییرات اقلیمی با سرعت زیادی پیش می رفت، در دل این طرح هم طرح خروج دام از عرصه های جنگل تدوین شد طرحی که براساس آن قرار بود در یک دوره زمانی شش ساله خروج دام از جنگل های کشور با اولویت جنگل های شمال اجرایی شود که بازمانده جنگل های کهن هیرکانی بوده و قدمت چندین هزار ساله دارند اما اجرای آن تاکنون آن گونه که درطرح پیش بینی شده بود عملیاتی نشد.

دکتر محمد امینی رئیس جامعه جنگل بانی ایران در مازندران در این باره به خراسان گفت: در سال 1382 مصوبه ای با عنوان طرح صیانت از جنگل های شمال از سوی دولت اعلام و در این مصوبه دیده شد که دام ها باید از جنگل خارج شوند اما هیچ اتفاق خاصی براساس این مصوبه نیفتاد و در سال 92 مجدد دولت مصوبه ای را ارائه داد و در آن بر خروج دام تأکید داشت که آن هم انجام نشده است. وی افزود: بین حضور دام و پرورش جنگل تناقضی وجود دارد زیرا به هر شکل و شیوه ای که بخواهیم جنگل را حفظ و احیا کنیم چون دام از نهال ها وگیاهان موجود جنگل تغذیه می کند امکان پذیر نیست پس وجود دام برای جنگل مضر است و علاوه بر دام، دامدار هم برای تهیه علوفه و چوب به جنگل خسارت وارد می کند بنابراین اگر دام در جنگل وجود نداشته باشد سالانه می توانیم 600 هزار هکتار از جنگل های کشور را احیا کنیم. هم اکنون دو میلیون هکتار جنگل در شمال وجود دارد که فشار دام باعث شده که تجدید حیات در این عرصه طبیعی از بین برود. این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل و مرتع مازندران یادآور شد: هر دام در طول سال یک هکتار چرا می کند که اگر خوش بینانه فرض را بر این بگذاریم که حداقل سه میلیون دام در جنگل چرا می کنند،سالانه بیش از سه میلیون هکتار از جنگل ها توسط دام ها چرا و تخریب می شود. هم اکنون فقط 10 درصد جنگل های شمال که 200 هزار هکتار از جنگل های این خطه را تشکیل می دهد پایدار محسوب می شود و بقیه بر اثر صدمه، قدرت ترمیم را از دست داده است و در واقع روزانه 400 هکتار از جنگل های شمال دچارتخریبی کمی و کیفی می شود.

برخی کارشناسان منابع طبیعی به حذف بند ج ماده 148 قانون برنامه پنجم که اشاره به ساماندهی جنگل ها و حمایت از تولید دام به روشی صنعتی داردودرواقع خروج دام ازجنگل رامطرح می کند معترض بودند اما معاون سازمان جنگل های کشور در این خصوص به خراسان گفت: این بند از ماده 148 قانون برنامه پنجم توسعه که طرح خروج دام از جنگل را مطرح می کند حذف نشده است بلکه فرایندی در نحوه اجرای طرح را بیان می کند .وی افزود: اگر اعتبار این طرح به موقع تخصیص یابد روند طرح در شرایط بهبود قرار می گیرد. در کارگروه این طرح تاکنون حدود 27 هزار هکتار عرصه برای احیا و بازسازی مورد توجه قرار گرفته است و به ازای این میزان عرصه که در جنگل برای فرایند احیا و بازسازی قرار گرفتند حدود 3600 هکتار اراضی واگذار شد. مهندس بهزاد انگورج یادآور شد: با آن که عملکرد طرح خروج دام تاکنون مثبت بوده اما نگرش های اصلاحی یا ارتقا برای اقدام لازم است و هم اکنون دستورالعمل در مرحله اصلاح قرار گرفته و اهداف راهبردی آن بیشتر متمرکز بر این است که ساکنان جنگل بیش از گذشته بهره مند شوند. وی به میزان تخریب جنگل توسط دام اشاره کرد و گفت: اگر هر دام در روز یک نهال بخورد فرض را بر این بگذارید که حدود چهار میلیون دام در جنگل چرا می کنند، که سالانه چهار میلیون عرصه نهال از بین می رود. باید این واقعیت را بپذیریم که چون دام در جنگل حرکت می کند قطعاً بیش از یک نهال می خورد و شایدهر دام صد نهال را هم بخورد که برآورد روش های خسارت و تخریب دام در جنگل متفاوت است و هیچ گاه به آن رقم واقعی دست پیدا نمی کنیم. وی اظهار داشت: حضور دام در عرصه های جنگل سازگار با رویکرد علمی و تخصصی نیست و باید با توانمندسازی جوامع محلی و افزایش مشارکت های مردمی در برنامه ریزی ها نواقصی را که در این طرح وجود دارد برطرف کرد. توانمندسازی جوامع محلی از مهم ترین موضوعات در این حوزه است بنابراین در این طرح براساس برنامه ها و توانمندسازی مردم می توان گام های موثری برای رفع نقاط ضعف طرح خروج دام از جنگل برداریم و سال گذشته یکی از مهم ترین موضوعات که در سازمان به طور جدی پیگیری شد موضوع توانمندسازی جوامع محلی بود چرا که در صورت توانمندسازی آن ها می توان انتظار داشت بسیاری از ضعف های خروج دام از جنگل برطرف شود. این مقام مسئول معتقد است آمار موجود خروج دام و ساکنان جنگل چندان مطلوب و مناسب نیست زیرا مقرر شده بود که 70 درصد طرح تا پایان برنامه چهارم توسعه یعنی سال 88 اجرایی شود در حالی که این کار تاکنون نیز محقق نشده که دلیل آن فقط نبود اعتبار کافی بوده است. عبادی کارشناس محیط زیست نیز تعداد دام هایی را که در جنگل ها به نسبت میزان واحد سطح منابع در حال چرا هستند پنج برابر میانگین جهانی بیان کردوبه خراسان گفت: دام ها با چرای بیش از حد باعث برهنگی خاک می شوند و از طرفی با لگد کوب کردن خاک نرم و مرطوب آن را سفت و از نفوذ آب و هوا به خاک جلوگیری می کنند که کم کم آن مناطق به بیابان تبدیل می شود.

سامان دهی جنگل ها در قانون برنامه پنجم توسعه

بر اساس ماده ۱۴۸ قانون برنامه پنجم توسعه، بهره برداری از جنگل ها فقط در چارچوب مصوبات هیئت وزیران ممکن است و بهره برداری از مراتع و زیستگاه های طبیعی فقط بر مبنای توان اکولوژیک و ضرورت حفظ آن ها مجاز و مازاد بر آن ممنوع است. در این ماده به ساماندهی جنگل ها و حمایت از تولید دام به روش صنعتی اشاره شده است.

تخصیص نیافتن به موقع اعتبار

معاون سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: با اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل که از سال ۶۸ آغاز شده است تا سال ۹۲ کمتر از ۸۰ میلیارد تومان به طرح سامان دهی خروج دام از جنگل تخصیص یافت. بهزاد انگورج تقوی به خراسان گفت: بنابراین اگر این اعتبار به موقع تخصیص داده می شد، فرایند اجرای خروج دام از جنگل را با حاشیه ها مواجه نمی کرد و قطعا شرایط بهتری نسبت به اکنون داشتیم و مشکل دام و جنگل می توانست به شکل مطلوب تری حل شود.

4 میلیون دام و تخریب جنگل ها

‏رئیس جامعه جنگل‌بانی ایران به خراسان گفت: حدود ۱۴ میلیون هکتار از مساحت کشور را جنگل ها پوشانده‌اندکه دو میلیون هکتارازآن جنگل های شمال است. متأسفانه روند تخریب به این عرصه طبیعی وجود دارد و روز‌به‌روز شاهد کاهش این میزان جنگل هستیم. وجود حدود ۴ میلیون دام باعث شد که روند تخریب جنگل ها سرعت بگیرد. مهندس نصرتی یادآور شد: طی ۵۰ سال گذشته فقط توانسته‌ایم ۳۰۰‌هکتار نهال کاری‌کنیم و اگر بخواهیم جنگل ها و مراتع مدیریت شود باید حفاظت آن در اولویت باشد.

ترویج دامداری صنعتی در دیگر کشورها

رئیس جامعه جنگل بانی ایران در مازندران گفت: کشورهایی نظیر آلمان،فرانسه، اسپانیا، ژاپن، چین و حتی حاشیه جنوب شرقی مانند مالزی به محض این که احساس کردند حضور دام ها در جنگل باعث نابودی جنگل ها می شود خروج دام را در   دستور کار خود قرار دادند تا از این طریق زیست بوم طبیعی منطقه را حفظ کنند. آن ها به محض اجرای این کار تغییر شیوه دامداری از سنتی به صنعتی را در دستور کار خود قرار دادند و متناسب با الگوی بومی و محلی خود به این تغییرات رو آوردند.

چرای دام از عوامل مهم تخریب جنگل های شمال

مهندس بهزاد انگورج تقوی(معاون سازمان جنگل ها)- مطالعات طرح ساماندهی خروج دام از جنگل سال 65 آغاز و بر این اساس سال 68 اعلام شد که در جنگل های شمال حدود چهار میلیون و 300 هزار واحد دام وجود دارد. علاوه بر آن 78 هزار و 390 هزار خانوار ساکن در جنگل شناسایی شدند. از سال 68 تاکنون یک میلیون و 398 هزار واحد دام از جنگل ها خارج شدند و در راستای واگذاری عرصه به دامداران مشمول طرح حدود سه هزار و 600 هکتار زمین به آن ها واگذار شد و از اجرای طرح تاکنون 13 هزار خانوار مشمول طرح خروج دام و ساماندهی ساکنان جنگل شدند.

چرای دام یکی از عوامل مهم تخریب جنگل های شمال است و دام به خودی خود باعث تخریب طبیعت می شود بنابراین خروج دام از جنگل و ساماندهی ساکنان جنگل از مهم ترین طرح های حفظ جنگل های هیرکانی در شمال کشور است که امروزه اجرا می شود. ورود دام به عرصه های جنگل مغایر با رویکرد علمی و تخصصی است و باید با توانمندسازی جوامع محلی و افزایش مشارکت های مردمی در برنامه ریزی ها نواقصی را که در این طرح وجود دارد برطرف کرد. اجرای طرح خروج دام از جنگل در سه مرحله پیش بینی شده است: در مرحله نخست سامان دهی دامداران در یک منطقه و در مرحله دوم حقوق «ارتفاقی» بدین معنا که حق مالکیت با دولت اما بهره برداری با دامداران باشد و هم چنین مرحله سوم پرداخت وجه و دادن زمین به دامداران بود. از این رو براساس این طرح بسیاری از خانوارهایی که دامداری به عنوان شغل دوم آن ها محسوب می شد از جنگل خارج شدند اما باید گفت هنوز هم دام ها در برخی از مناطقی که طرح های جنگل داری در حال اجراست حضور دارند.

بنابراین در راستای طرح خروج دام از عرصه های جنگل نیز باید مطالعات اقتصادی و اجتماعی بسط و گسترش یابد تا مردم معیشتی را که خود می پسندند و در نتیجه تاثیر کمتری بر جنگل ها دارد، انتخاب کنند.

عرصه های جنگل که تحت مدیریت طرح جنگل داری نیستند بیشتر در نتیجه ورود دام صدمه دیده اند اما جنگل هایی که طرح جنگل داری دارند تعداد دام و میزان دامداری از گذشته تاکنون در این عرصه ها کاهش پیدا کرده است.براساس مطالعات انجام شده با اجرای طرح ساماندهی خروج دام از سال 68 که حدود چهار میلیون و 300 واحد دام در جنگل ها بود در نتیجه اجرای طرح 1398 واحد دام خارج شده اند و هم اکنون 2971 واحد دام در عرصه های جنگل وجود دارد.

افزایش دام ها در عرصه های جنگلی

هروی زاده – کارشناسان براساس مشاهدات خود گزارش می دهندکه در بسیاری از عرصه های جنگلی بر تعداد دام افزوده شده است و بیشتر دام هایی هستند که از روستا به جنگل می آیند. دکتر محمد امینی رئیس جامعه جنگل بانی ایران در مازندران ضمن بیان این مطلب به خراسان گفت: بنیان گذار علم جنگل بانی که مرحوم ساعی بود از دهه 1320 تا 1330 برای خروج دام تلاش کرد اما طرح خروج دام از جنگل ها و ساماندهی از 60 سال پیش برای حفاظت از جنگل ها مطرح شد و از دهه 1347 به بعد بر موضوع طرح های جنگل داری تأکید و سپس به برنامه تبدیل شد. وی افزود: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم برخی اقدامات عملیاتی با عنوان «سامان دهی دام و دامداری» برای خروج دام از جنگل برنامه ریزی و آغاز شد و در کنار آن هم طرحی با عنوان "ساماندهی جنگل نشینان"مطرح شد زیرا دام بدون دامدار مفهومی ندارد از این رو در طرح ساماندهی ساکنان جنگل روستاهایی که زیر 20 خانوار جمعیت داشتند باید در مکانی متمرکز شوند که دولت بتواند به آن ها خدمات بدهد. وی افزود: دامداری در جنگل های شمال به دو صورت است: دامی که به شکل ییلاق و قشلاق در جنگل ها چرا می کند که به سهم خود تخریب و خسارت جبران ناپذیری را وارد می کند و دیگری که به نام دام "کتول "معروف است و به طور یقین از دام ییلاق و قشلاق مخرب تر است زیرا این دام مربوط به روستاهای اطراف جنگل است که صبح وارد جنگل می شود و با چرای خود جنگل را تخریب می کند و غروب به روستا باز می گردد و در شمال کشور به طور متوسط هر 6 کیلومتر یک آبادی و روستا است و بیشتر ساکنان آن به دامداری مشغول هستند این ساکنان هم در زیست بوم جنگل دخالت می کنند و صدمات سنگینی به آن می زنند. دکتر امینی یادآور شد: براساس آمارگیری سراسری سازمان جنگل ها در سال 64 حدود پنج و نیم میلیون دام به طور دقیق در جنگل ها وجود داشت و از آن زمان به بعد آمار دقیقی از دام موجود در جنگل وجود ندارد زیرا آمارگیری ها جامع نبود و بیشتر آمارگیری ها به صورت محلی بود در نتیجه بیشتر این آمار را که اعلام می کنند قابل استناد نیست و پراکنده است . زیرا در 30 سال گذشته آمار برداری ها به صورت پراکنده انجام شده است. وی اظهار داشت: کارشناسان براساس مشاهدات خود گزارش می دهندکه در بسیاری از عرصه های جنگلی تعداد دام اضافه شده است و بیشتر دام هایی هستند که از روستا به جنگل می آیند که این دام ها ثابت هستند و نسبت به دام متحرک برای جنگل مخرب تر به شمار می روند. وی گفت: براساس مصوبه سال 82 و 92 دولت باید سوخت خانوارهای روستاییان را تامین می کرد که دیگر آن ها از چوب جنگل استفاده نکنند اما طبق آمار رسمی 3.5 میلیون مترمکعب درسال ساکنان جنگل و روستاییان حاشیه جنگل برای سوخت از جنگل استفاده می کنند درحالی که بسیاری از گونه های جنگلی ایران در دنیا نادر است.

آب و هوا جامعه جنگل قانون برنامه پنجم توسعه معاون