پرفسور حسابی؛ متفکر و پایه گذار علوم نوین

به گزارش پارس به نقل از ایرنا«اگر فرزندان ما، از بچگی یاد بگیرند، چگونه نگهدار گل و گلدان، پرنده و یا حیوان خانگیشان باشند، در فردای روزگار، دیگر، تنها خود را ندیده و با رفتاری نیک و پسندیده، پذیرای هموندانشان خواهند بود!» متن مورد نظر بخشی از سخنان پرفسور سیدمحمود حسابی پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران است.

وی در 1281 هجری خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود و چهار سال از دوره ی کودکی خویش را در ایران سپری کرد، پس از مدتی به همراه خانواده راهی شامات( منطقه ای که دربرگیرنده ی سوریه فعلی و لبنان است) شد و در هفت سالگی، تحصیلات ابتدایی را در بیروت ، در مدرسه کشیش های فرانسوی ، آغاز کرد و در کنار آن با آموزه های مادرش، متون دینی و ادبیات فارسی را فراگرفت و بااتکا به اندیشه های مادر، برای باقی ماندن در بستر تمدن اصیل اجدادی و غرق نشدن در فرهنگ بیگانه؛ دیوان حافظ شیرازی را از بر شد و بر گلستان و بوستان سعدی، شاهنامه ی فردوسی و منشآت قایم مقام تسلط کامل یافت.

او در 17 سالگی از رشته ی زبان و ادبیات فارسی فارغ التحصیل و با مطالعه در رشته های بسیاری پایه گذار علوم نوین شد. وی با تسلط کامل و شناخت دقیق مکتب های فلسفی، عرفانی و... به هنگام خواندن یا تفسیر غزلی از حافظ شیرازی؛ افکار و عقاید این شاعر پرآوازه را با قرآن کریم و دیگر مکتب های جهان مقایسه می کرد و با آنکه خود فیزیکدان بود، در راستای گرامیداشت هنر و هنرمند، همواره بیان می کرد: «هنر چاشنی زندگی است و شخصیت یک ملت را، ادبا و هنرمندان آن ملت می سازند.»

محمود حسابی به موسیقی اصیل ایرانی بسیار علاقه مند بود و در موسیقی دانش بالایی داشت. وی در کودکی نواختن نی را از مادر فراگرفت، ویولن را در پاریس نزد استادان فن و پیانو را خودش آموخت. او به خوبی با موسیقی کلاسیک غربی آشنا بود و این امر سبب شد تا در همان دوران با تحصیل در فرانسه برنده ی جایزه ی نخست مدرسه ی موسیقی کنسرواتور پاریس شود و با تشکیل بخش آکوستیک در دانشکده ی علوم، توانست به تعیین نت ها و اندازه گیری دقیق فواصل گام های بلند موسیقی ایران بپردازد.

این اندیشمند بنام در زمینه ی پژوهش های علمی؛ 25 مقاله ، رساله و کتاب ، از خویش برجای گذاشت و با موفقیت های بسیاری که از آن خویش ساخت توانست نشان های اوفیسیه دولا لژیون دونور، کوماندور دولا لژیون دونور از بزرگ ترین نشان های فرانسه را نصیب خود کند.

وی تنها شاگرد ایرانی پروفسور اینشتین محسوب می شود و در کنار آن با دانشمندان بزرگ جهان چون شرودینگر، بورن، فرمی ، دیراک، بوهر و نیز با فلاسفه و ادبایی مانند آندره ژید، برتراند راسل، ... تبادل نظر داشته است.

پدر علم فیزیک ایران به دلیل خدمات شایانی که ارایه کرد از طرف جامعه ی علمی جهان، به عنوان «مرد نخست علمی جهان» برگزیده و در کنگره 60 سال فیزیک ایران، لقب «پدر فیزیک ایران» به وی داده شد.

سرانجام پروفسور محمود حسابی پس از سال ها تلاش در راه اعتلای دانش این مرز و بوم در دوازدهم شهریور 1371هجری خورشیدی به دلیل بیماری قلبی در بیمارستان دانشگاه ژنو، رخ در نقاب خاک کشید. پیکر این دانشمند فقید بنا به خواسته ی او در شهر تفرش به خاک سپرده شد.

این فیزیکدان بزرگ با سه نسل کاری و تربیت هفت نسل استاد و دانشجو، تاثیرات ماندگاری را برجای گذاشت که در طول این سال ها به وسیله ی بنیاد پرفسور حسابی نه تنها مستدام مانده بلکه نتایج شایسته ای را به بار آورده است. امروز دانشگاه «متروپولیتن» لندن یکی از بزرگ ترین دانشگاه های اروپا محسوب می شود که بورس خود در مقطع کارشناسی ارشد را نه تنها در علوم پایه و مهندسی بلکه در علوم انسانی نیز به نام بورس محمود حسابی به دانشجویان ایرانی اختصاص می دهد.

**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت بزرگداشت پرفسور محمود حسابی با «ایرج حسابی» فرزند محمود حسابی و رییس هیات امنای بنیاد پرفسور حسابی به گفت و گو پرداخت.

ایرج حسابی نقش مادر محمود حسابی را در پرورش فرزندانش اینگونه توصیف کرد: مادر وی با نواختن نی این ساز ایرانی برای فرزندان خود، آنان را عاشق ایران زمین کرد. او خود را ملزم می دانست که کودکانش را به وسیله ی قرآن کریم و دیوان حافظ با اسلام و فرهنگ ایران آشنا کند تا با دانسته های خویش در مسیر پیشرفت کشور خود راهگشا باشند.

وی در ادامه ی سخنانش درباره ی جایگاه علمی محمود حسابی در ایران، اینچنین سخن گفت: او با وجود آنکه در اروپا و آمریکا زندگی می کرد و تمامی امکانات زندگی برایش فراهم بود، به دلیل علاقه به وطن، به کشورش بازگشت و در نخستین اقدام بنا به خواسته ی دولت وقت، نقشه ی سراسری راه بندر لنگه ی بوشهر- خلیج فارس را تهیه کرد. با توجه به اینکه در آن هنگامه، متر و کیلومتری وجود نداشت، این اندیشمند بزرگ با شواهد موجود، اندازه ها را تعیین کرد و در مسیر توسعه ی راه سازی، گام های موثری برداشت. 

وی در اقدام دیگری در محاسبه ای دقیق عرض جغرافیایی نقطه ی صفر دروازه دولاب یکی از قدیمی ترین دروازه های تهران را تعیین کرد و نامه ای را به رصدخانه سلطنتی گرینویچ در لندن فرستاد مبنی بر اینکه ما خواستار تهیه ی ساعت در ایران هستیم و این امر نیازمند یک تفاهم نامه بین المللی است. این رصدخانه برای تصویب ساعت ایران بر افق بین المللی، امضای 2 دانشمند را خواستار شد تا به این هدف بنیانگذار علوم نو جامه ی عمل بپوشاند و امروز سال ها از آن دوران می گذرد و کاش یادمانی را بر دروازه ی دولاب نصب می کردند تا مردم به شناخت کاملی از تاریخ خود دست یابند.

رییس هیات امنای بنیاد پرفسور حسابی مهم ترین اقدام علمی پدر را تاسیس دارالمعلمین دانست و یادآور شد: محمود حسابی برای تربیت و پرورش آموزگارانی خردمند در جامعه تصمیم گرفت تا دارالمعلمین را ایجاد کند بنابراین در گفت و گوهای بسیاری که با ذکاءالملک فروغی نخست وزیر وقت رژیم پهلوی، علی اصغر حکمت وزیر بازرگانی، پیشه و هنر و رضاخان داشت، سرانجام موفق شد تا آن مکان علمی را بنیان نهد و در گام دیگری بودجه ای برای تشکیل دانشگاه تهران دریافت کند و این گونه پایه ی برقراری علوم نوین در کشور گذاشته شد؛ باید گفت محمود حسابی علوم نوین را در رشته های مختلف به ایران آورد و شاگردانش را پس از دریافت مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد، برای فراگیری علوم نو و کسب مدرک دکترا به اروپا می فرستاد. وی همیشه تاکید می کرد که دانش پژوهان باید با بودجه ی دولت برای ادامه ی تحصیل به مملکت های توسعه یافته بروند و علوم نو را به ایران بیاورند.

ایرج حسابی، این بنیانگذار فیزیک دانشگاهی ایران را دارای روش های نوینی در آموزش علوم رایج آن زمان دانست و بیان کرد: وی با ایجاد کارگاه های آموزشی، گام های نخستین آموزش به دانش پژوهان دوره ی کارشناسی و کارشناسی ارشد را در مسیر تکمیل علوم نوین برداشت و در کنار آن آزمایشگاه هایی را راه اندازی کرد و دانشجو پذیرفت.

فرزند محمود حسابی درباره ی جایگاه علمی پدر در سطح جهان عنوان کرد: امسال هشتمین سالی است که دانشگاه متروپولیتن لندن بزرگ ترین دانشگاه اروپا، بورس دوره ی کارشناسی ارشد در علوم پایه و مهندسی را به نام بورس پرفسور حسابی نامگذاری کرده است. باید دلیل این نامگذاری را در وجود محمود حسابی جست و جو کرد که با دانسته های خویش انگیزه ی ادامه به تحصیل در دانش های گوناگون را در وجود دانش پژوهان برانگیخت. هنگامی که به دانشگاه آمریکایی بیروت و سوربن فرانسه وارد می شوید بر لوح برگزیدگان علمی، نام پرفسور حسابی در صدر نخستین اندیشمندان نقش بسته است. زمانی که محمود حسابی درگذشت، دانشگاهی در هندوستان به دلیل از دست دادن چنین بزرگمردی، به مدت سه روز پرچمش را نیمه افراشته کرد. بنابراین باید نتیجه گرفت که جایگاه علمی وی در تمامی دنیا بسیار بالا دانسته می شود به گونه ای که امروز در بزرگ ترین مرکزهای تحقیقاتی چون ناسا، مرکز تحقیقات کالیفرنیای جنوبی و دانشگاه پرینستون شاهد فعالیت شاگردهای برجسته ای هستیم که از آموزه های بسیار بالای محمود حسابی برخوردار شده اند.

رییس هیات امنای بنیاد پرفسور حسابی درباره ی خدمات شایان محمود حسابی در علم فیزیک گفت: او هنگامی که به ایران آمد، تنها دارالفنون به عنوان نخستین مدرسه ای بود که به ابتکار میرزا تقی خان امیرکبیر در زمان ناصرالدین شاه قاجار برای آموزش علوم و فنون جدید در تهران تأسیس شده بود و در آن مکان علم حقوق، پیشرفت های نظامی و پزشکی آموزش داده می شد. بنابراین محمود حسابی به دلیل نبود علم شیمی و فیزیک در کشور نزد اعتمادالدوله قره گزلو وزیر فرهنگ رفت و با صدور مجوزی از طرف وی رشته ای را با عنوان فیزیک-شیمی در دارالمعلمین عالی ایجاد کرد. در واقع پایه گذاری علوم پایه در ایران با ایجاد رشته ی فیزیک در دانشکده ی فنی در 1309 هجری خورشیدی آغاز شد.

ایرج حسابی، پدر علم فیزیک ایران را دارای نظریه هایی در دانش فیزیک دانست و مطرح کرد: حساسیت سلول های فوتوالکتریک که از روی آن سیستم های فوتولتاییک را تولید می کنند یکی از نظریه هایی است که وی در علم فیزیک ارایه کرده است. او موفق شد در این نظریه حساسیت مورد استفاده در برق را اختراع کند، به صورتی که در این اختراع به هنگام خروج از در آپارتمان چراغ به صورت خودکار روشن می شود. وی نظریه های ارزنده ی دیگری را برای پیشرفت علم فیزیک ارایه کرده است و امروز از آن نظریه ها استفاده ی شایانی در جهت توسعه ی علوم می شود.

فرزند محمود حسابی در ادامه ی سخنانش افزود: نخستین رشته ای که وی در آن به تحصیل پرداخت، ادبیات و پس از آن بیولوژی(زیست شناسی) در مقطع کارشناسی بود. او در گام بعدی مهندسی راه و ساختمان را انتخاب کرد و در این رشته به موفقیت های بسیاری دست یافت و پس از آن به تهیه نقشه های راه سازی در سوریه، لبنان، عربستان و کشورهای دیگر پرداخت و مسیر بعدی آموزش خویش را در مهندسی معدن یافت و در معادن فرانسه، سوریه، لبنان و... آغاز به کار کرد. محمود حسابی با حضور در پاریس برای آموزش مهندسی برق وارد دانشگاه شد و پس از آن در راه آهن برقی فرانسه به فعالیت خویش در این زمینه ادامه داد. او پس از چند سال با مطالعه ی ریاضیات عمومی، ریاضیات محض را نیز فرا گرفت و اندکی بعد با آموختن دانش پزشکی به مدت 2 سال در بیمارستان به صورت حرفه ی به امر طباطبت همت گماشت و در پایان با انتخاب رشته ی فیزیک در دانشگاه، آخرین مسیر دانش پژوهی خود را برای خدمت به دانسته های بشر کامل کرد. این اندیشمند در طول این سال ها بر زبان های بسیاری چون ترکی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، سوئدی، ایتالیایی، یونانی، سانسکریت و... تسلط یافت.

وی خدمات پرفسور محمود حسابی را بسیار ارزشمند دانست و عنوان کرد: باید گفت که پایه گذاری علم فیزیک به وسیله ی وی صورت گرفته است. از خدمات شایسته ی وی می توان به مطرح کردن بحث های مقاومت مصالح در مهندسی، برق در دانشکده فنی، الکترونیک در دانشگاه علوم و راه اندازی کارگاه هایی چون لنزسازی، شیشه سازی و عدسی سازی، تهیه ی قانون بهره برداری از معادن ایران و قانون استقلال قضات ایران درحقوق، پژوهش به مدت 40 سال بردیوان حافظ و تحقیق به مدت 70 سال برای حفظ زبان علمی روز ایران در ادبیات و نیز وارد کردن واژه هایی چون تک پانک، پرتو، دانشجو، دانشگاه، دانشکده و... در زمینه ی زبان فارسی، تاسیس بیمارستان گوهرشاد و طبابت، راه سازی مسیر تهران به لواسانات، شمشک، راه الموت به قزوین، راه سراسری خلیج فارس، رگه شناسی معدن در معادن فرانسه و ارایه معادن بزرگ در ایران، ایجاد تصفیه خانه در پاریس و... اشاره کرد.

ایرج حسابی در پایان سخنانش تصریح کرد: محمود حسابی همواره بر این باور بود که آدمی تا هنگامه ی 60 سالگی باید علوم رایج دنیا را بیآموزد و پس از آن آموزه هایش را به دیگران انتقال دهد و تا زمانی که زنده است به مملکت خود خدمت کند.