درس هاي بنگلادش براي اقتصاد ايران/ دريچه اي براي عبور از فقر+ تصاوير

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- "صفيه روزي دو سنت مي گرفت. اين موضوع مرا شوکه کرده بود. در درس هاي دانشگاهي ام، در مورد جمع آوري ميليون ها دلار نظريه پردازي کرده بودم اما در جبرا جلوي چشمانم مرگ و زندگي افراد به چند پني بستگي داشت. از خود پرسيدم: چرا درس هاي دانشگاهي ام در واقعيت زندگي صفيه هيچ معنايي نداشت. عصباني بودم، از خودم، از دانشکده اقتصاد، و از هزاران پروفسور به ظاهر نابغه اي که براي حل مشکل امثال صفيه هيچ تلاشي نمي کردند"

شايد ديدار پروفسور محمد يونس با صفيه، زن مسلمان 21 ساله که در يکي از روستاهاي فقير بنگلادش کار مي کرد و زندگي خود و سه فرزندش را به سختي مي گذراند، نقطه آغازي بود براي عملياتي کردن يک طرح بزرگ براي فقرزدايي. صفيه که کارش بامبوبافي- ساقه نوعي گياه-بود، براي تهيه بامبو پول قرض مي گرفت و بعد از بافتن آنها مجبور بود حاصل کار خود را به همان قرض دهنده بفروشد با سودي حدود 2 سنت (حدود 700 تومان با نرخ فعلي دلار) در روز!محمد يونس مطمئن بود که با اين وضع صفيه هميشه فقير خواهد بود چرا که حاصل کارش را ديگران مي خورند. او در طي تحقيقات دانشگاهي خود نيز به اين نتيجه رسيده بود که عدم دسترسي مناسب به اعتبار يکي از مهمترين مشکلات فقرا براي پيشرفت اقتصادي است. نتيجه اي که با تحقيقات مختلف تاييد شده بود.

اما تا اينجا فقط مسئله روشن شده بود. اصلي ترين مشکل اين است که فقرا، مخصوصا روستائيان و زنان براي تامين وثيقه هاي کافي جهت دريافت وام از بانک مشکل دارند. خيلي از آنها حتي به گرفتن وام از بانک فکر هم نمي کنند چرا که مطمئن اند پاسخي دريافت نخواهند کرد.

اما پروفسور يونس به طرحي مي انديشيد که فقرا بدون وثيقه بتوانند وام دريافت کنند. لذا فعاليت هاي خود را از سال 1976 با قانع کردن بانک توسعه کشاورزي بنگلادش براي اينکه يک وام اوليه به او بدهد آغاز کرد. يونس با اين پول که خود ضمانت بازپرداخت آن را کرده بود بانک خود را با نام گرامين – به معني روستايي در زبان بنگالي- در سال 1983 به طور رسمي تاسيس کرد. گرامين به سرعت رشد کرد و در حال حاضر بيش از 2400 شعبه دارد که در 78 هزار روستا فعاليت مي کنند و حجم بالايي از منابع آن توسط سپرده ها تامين مي شود.

يونس در مصاحبه اي گفته بود: "يک وام کوچک" مي تواند دريچه اي براي کشف توانايي شخصي باشد. فقط کافي است اين مهارت را حمايت کنيد.

پرداخت وام بدون وثيقه!
يونس، بانک خود را به گونه اي طراحي کرد که افراد انگيزه هاي دروني و بيروني زيادي براي بازپرداخت وام ها داشته باشند. موفقيت طرح يونس مرهون چند عامل است که برخي از آن ها در زير شرح داده مي شود. بانک گرامين روند بانک داري سنتي را با کنارگذاشتن گروبرداري دگرگون و سيستمي بر پايه اعتماد دوسويه ايجاد کرده است. نکته مهم اين است که اعضا براي دريافت وام بايد در گروه هايي عضو شوند؛ اگر هر وام گيرنده بتواند وام خود را به موقع پرداخت کند مي تواند در سال بعد 10 درصد بيشتر وام بگيرد، از سوي ديگر اگر کل اعضاي گروه وام خود را به موقع پرداخت کنند تمام اعضا سال بعد از 5 درصد وام بيشتر بهره مند مي شوند. لذا هر فرد مي تواند سالانه 15 درصد سقف وام خود را افزايش دهد به شرط اينکه 1- اقساط وام خود را به موقع پرداخت کند 2- بر هم گروهي هاي خود فشار وارد کند- يا به آنها کمک کند- تا وام خود را به موقع پرداخت کنند. لذا علاوه بر انگيزه شخصي يک فشار از طرف گروه هم بر هر فرد وجود دارد تا خوش حساب تر باشد. لذا بدون هيچ وثيقه اي فقرا وام مي گيرند، کار راه مي اندازند و وام خود را هم پس مي دهند.البته قطعا تنها عامل موفقيت گرامين بانک طراحي گروهي به شکل فوق نبوده است. يکي ويژگي مهم ديگر گرامين بانک اين است که مرکز آن در شهر نيست. اين مجموعه فقط يک ساختمان مرکزي در پايتخت دارد و عمده تشکيلات در روستاها و نواحي نزديک واقع شده اند يا اينکه مسئولان بانک در روستاها حضور مي يابند و با مردم مستقيما ارتباط مي گيرند. واقعيت اين است که تنها مشکل روستائيان براي دريافت وام و خروج از فقر، وثيقه نيست. خيلي از روستائيان اصلا روحيه و اعتماد به نفس مراجعه به بانک و درخواست وام را ندارند – مخصوصا در شرايطي که بانک ها در نواحي شهري واقع شده باشند و داراي بوروکراسي شديد و غيرقابل تحمل براي مردم ساده روستايي نيز باشند- و علاوه بر اين در نحوه خرجکرد وام نيز فقرا نياز به آموزش دارند.يونس تمام اين مشکلات را در نظر گرفت و براي آن راه حل پيدا کرد. علاوه بر اينکه بانک ها به نواحي روستايي بسيار نزديک هستند و يا اينکه در خود روستا واقع شده اند و نيازي به مراجعه روستائيان به شهر نيست، مسئولان و کارشناسان بانک ها به روستاها مراجعه مي کنند و حتي در خانه فقرا را مي زنند و شرايط بانک را براي آن ها توضيح مي دهند و ترس اوليه را از آنها مي زدايند. بعد براي آن ها کلاس برگزار مي کنند و آموزش هايي در مورد نحوه خرجکرد وام و ايجاد شغل براي خود به آن ها مي دهند.

گرامين بانک دستاوردهاي ارزشمندي داشته است. طبق تحقيق محبوب حسين، نيمي از زناني که عضو اين بانک شدند قبل از عضويت شغل نداشتند و توانستند با همين وام هاي کوچک براي خود شغل ايجاد کنند. يونس و طرح او علاوه بر متحول کردن زندگي فقرا در بنگلادش، مورد تحقيق و تقليد بسياري قرار گرفت چنانچه طرح وي در ايالات متحده براي بي خانمان هاي گتو پيشنهاد شده است.در حالي که در بنگلادش منابع اندک مالي با يک طرح بومي به خوبي تجهيز شده اند در کشور ما سپرد ه هاي قابل توجه مردم به خوبي به توليد و اشتغال اختصاص داده نمي شود. شايد عزم يونس براي استفاده از دانش خود براي اثرگذاري بر جامعه و طراحي يک مدل خوب درس بزرگي براي دانشگاه ها و مسئولين ما داشته باشد.