۶۵درصد درآمد دولت وابسته به نفت است

به گزارش پارس ، داوود دانش جعفری در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم با بیان این که اقتصاد مقاومتی می تواند کشور را از وضعیت وابستگی به درآمدهای نفتی و آسیب پذیری در برابر تحریم ها نجات دهد تصریح کرد تحریم مشکل اصلی اقتصاد ایران نیست. به عقیده وی اگر دولتمردان در مدیریت اقتصادی و سیاست گذاری به درستی عمل نمایند، می توانند آثار تحریم ها را به حداقل برسانند.

مشروح دیدگاه های وزیر اقتصاد دولت نهم و مشاور عالی وزیر بهداشت در دولت یازدهم در رابطه با اقتصاد مقاومتی، وابستگی به درآمد نفتی و تحریم ها را در ادامه می خوانید:

در سیاست های اقتصادی داخلی، ما با مشکلات زیادی مواجه هستیم که نیازمند اتخاذ تصمیمات درست اقتصادی توسط مسئولان اجرایی کشور دارد و ربطی به تحریم ها ندارد. به طور مثال وابستگی مواد غذایی به واردات، وابستگی دارو به واردات، وابستگی تولید کالای داخلی به واردات، بالا بودن مخارج دولت، بدهی دولت به پیمانکاران و ... همگی از جمله مسائلی است که به دلیل عدم درایت درست اقتصادی سبب اثرگذاری هر چه بیشتر تحریم ها شده است.

*تسنیم: طبق آمارهای رسمی، وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی هرساله افزایش یافته است. این در حالی است که مسئولان در طول سال های گذشته تلاش کرده اند تا این وابستگی را کاهش دهند ولی در عمل محقق نشده است. به نظر شما چرا هنوز این رخداد در اقتصاد کشور رخ نداده است. شما دلیل اصلی این موضوع را چه مسئله ای می دانید؟

دانش جعفری: آمارها به خوبی نشان می دهد که در سال های بعد از جنگ بودجه عمومی کشور در حدود 65 درصد به درآمدهای نفتی وابسته بوده است. متاسفانه به دلیل سهل الوصول بودن درآمدهای نفتی، دولت ها عمدتا اقتصاد را بر مبنای درآمدهای نفتی پایه ریزی کرده اند و از مالیات و باالطبع تولید ملی غافل شده اند. دولت ها هر چه از درآمدهای نفتی به دست آورده اند همه را خرج کرده اند در صورتی که اگر در صندوق ذخیره ارزی پس انداز می شد با مشکلات کنونی مواجه نبودیم. در سال های اخیر همواره سهم نفت در اقتصاد بالا بوده است. دولت ها عادت کرده اند که همه درآمدهای حاصل از فروش نفت را در اقتصاد هزینه کنند. هر زمانی که قیمت نفت افزایش یافته، درآمدها نیز بالا رفته لذا گشایش های بیشتری در اقتصاد به وجود آمده و هزینه های دولت نیز افزایش یافته است.

*تسنیم: در شرایط حال حاضر که اقتصاد به شدت به نفت وابسته است،مسلما هرگونه نوسانی در قیمت نفت همچون زمان کنونی که قیمت به 50 دلار رسیده است، می تواند مشکلات اساسی برای اقتصاد کشور پدید آورد. همانگونه که در شرایط حاضر پدید آورده است. به نظر شما اگر به طور کامل امکان صادرات نفت از بین برود، در این صورت چه چالش های اساسی گریبانگیر اقتصاد کشور خواهد شد و چه بخش هایی آسیب بیشتری خواهند دید؟

دانش جعفری: متاسفانه یکی از آسیب های جدی اقتصاد ایران، وابستگی درآمد دولت به نفت است. بیش از 65 درصد درآمدهای دولت به صادرات نفت وابسته است و هرگونه تحریم خرید نفت ایران و یا کاهش قیمت جهانی نفت، موجب آسیب دیدن درآمدهای دولت می شود. لذا اگر درآمدهای نفتی به هر دلیلی کاهش یابد که فرض مذکور در سوال یکی از این علت ها است، اولین چالش گریبانگیر دولت خواهد شد. مسلما در چنین شرایطی دولت نمی تواند هزینه های خود را تامین کند و با کسری مواجه خواهد شد. عدم توانایی دولت در تامین مخارج جاری از جمله دستمزد و حقوق می تواند مسائل امنیتی نیز به همراه داشته باشد. یکی دیگر از چالش های اقتصاد ایران وابستگی واردات به نفت است. درآمدهای نفتی در اقتصاد دو کارکرد دارد. اول تامین کننده بخش عمده درآمد دولت است. و دوم تامین کننده بخش عمده ارز مورد نیاز واردات کشور است. لذا در صورت قطع درآمدهای نفتی واردات کشور که بخشی از آن مربوط به کالاهای سرمایه ای و واسطه ای است با مشکل روبرو خواهد شد.

*تسنیم: به طور قطع بایستی کشور به سمت تحقق اقتصاد بدون وابستگی به نفت حرکت کند. به نظر شما راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت برای عملیاتی شدن این مهم چیست؟ آیا اصلا چنین اقدام اساسی در شرایط کنونی امکان پذیر است؟

دانش جعفری: جهت مقاوم سازی اقتصاد کشور باید هر چه سریعتر اقدامات لازم را انجام دهیم. بایستی کارکردهای درآمدهای نفتی در تامین بودجه دولت و تامین ارز مورد نیاز واردات تغییر کند. از یک طرف بایستی پتانسیل های بالقوه و بالفعل درآمد مالیاتی را در کشور تقویت کنیم تا جایگزین درآمدهای نفتی شود. در حال حاضر میزان سهم درآمد مالیاتی در مجموع 35 درصد بودجه عمومی دولت است. از این 35 درصد، حدود 24 درصد متعلق به مالیات مستقیم، 3.5 درصد مالیات بر مصرف کالا و خدمات و مابقی مالیات بر واردات است. از طرف دیگر بایستی میزان وابستگی کشور به واردات را کاهش دهیم و همچنین صادرات غیرنفتی را تقویت کنیم. میزان واردات کالاهای صنعتی آماده مصرف کشور در سال 2011 نسبت به واردات کل حدود 83 درصد بوده است. با تکیه بر شرکت های دانش بنیان می توان نیاز صنعت به کالاهای خارجی را کاهش داد و تولیدات داخل را جایگزین کرد.

*تسنیم: یکی از موضوعات و مسائل اصلی که دولت ها در سال های گذشته می توانستند با اهتمام ورزیدن به آن، سهم نفت در بودجه را کاهش دهند، درآمدهای مالیاتی است. در حال حاضر نیز غالب کارشناسان معتقدند باید سهم مالیات را در بودجه های سالانه افزایش داد به گونه ای که سهم مالیات در بودجه ارقام بیشتری را به خود اختصاص دهد. به نظر حضرتعالی چگونه میتوان سهم مالیات و موارد دیگر را در بودجه افزایش داد؟

دانش جعفری: افزایش مالیات با فعال شدن اقتصاد به ویژه فعال شدن بخش خصوصی در اقتصاد و بهبود زندگی مردم امکان پذیر است. در کوتاه مدت در صورتی که امکان افزایش درآمد مالیاتی وجود نداشته باشد، باید از هزینه جاری بی رویه دولت کاسته شود. از بین مالیات هایی که در ایران زمینه فعال سازی آن وجود دارد، مالیات بر مصرف(ارزش افزوده) را می توان مطرح کرد که در مقایسه با برخی کشورها مثلا ترکیه سهم این نوع مالیات، در میان مجموع درآمدهای مالیاتی دولت بسیار پایین است.

 *تسنیم: کشورهایی مانند کره جنوبی، ژاپن و چین و حتی "نروژ".... بدون نفت چگونه توانسته اند به قدرت های بزرگ اقتصادی جهان تبدیل شوند و چرا هنوز کشور ما نتوانسته است؟

دانش جعفری: به طور کلی برای آنکه اقتصاد نیاز به منابع طبیعی نداشته باشد، لازم است اقتصاد در سایر زمینه ها مثل صنعت، خدمات و زمینه هایی که اقتصاد دارای مزیت نسبی است، درآمدزایی کند. در واقع اقتصاد هر جا که مزیت نسبی دارد، فعال می شود. با فعال شدن اقتصاد درآمد و رفاه مردم افزایش می یابد. بنابراین مسئله اصلی این است که اقتصاد را در چه زمینه هایی می توان فعال سازی کرد. ممکن است کشوری در ابتدا در زمینه خاصی مزیت نداشته باشد، ولی می تواند با برنامه ریزی و بسترسازی لازم، خلق مزیت کند. اگر تولیدات به اندازه کافی مرغوب و قابل رقابت باشد قطعا می توان این تولیدات را صادر کرد و از محل درآمد ارزی به دست آمده از صادرات، می توان واردات ضروری مورد نیاز کشور را تامین مالی کرد. لذا از این طریق اقتصاد فعال می شود.

*تسنیم: با توجه به موضوعی که اشاره کردید، اقتصاد مقاومتی چه نسبتی با این موضوع دارد؟ آیا شما هم موافقید که اقتصاد مقاومتی تنها راه حل موثر برای به سامان کردن اقتصاد کشور است؟

دانش جعفری: بله یقینا همین طور است

*تسنیم: برای تحقق اقتصاد مقاومتی چه باید کرد؟ به بیان دیگر به نظر حضرتعالی برای عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی چه راهبردهایی را اتخاذ کرد؟

دانش جعفری: در ادبیات اقتصاد مقاومتی یا مقاومت اقتصادی، مقاومت اشاره به استعداد بازیابی و بازگشت به وضعیت اولیه پس از مواجهه با شوک دارد. اقتصاد مقاومتی میزان توانایی اقتصاد برای بازگشت به کارکرد عادی خود پس از مواجهه با شوک وارده را مورد بررسی قرار می دهد. شوک وارده به اقتصاد می تواند ناشی از عوامل بیرونی و یا ضعف های درونی اقتصاد باشد. در تحلیل اقتصاد مقاومتی دو رویکرد کلی وجود دارد: رویکرد مدیریت ریسک و رویکرد مهندسی مقاومت. عوامل متعددی در شکل گیری مقاومت نقش دارد: ساختار اقتصاد به ویژه سطح سرمایه سازمانی و وجود صنایع پیشرو در اقتصاد، میزان انعطاف پذیری و پیش بینی تدابی لازم برای مواجهه با شوک ناگهانی، تنوع در صادرات، درس گرفتن از تجارب گذشته، حکمرانی موثر، اجرای سیاست های مناسب، افزایش مشارکت در مواقع بحران، ایجاد ذخایر استراتژیک برای آمادگی مواجهه با شوک ناگهانی، داشتن زیربنای مناسب، آموزش مقاومت فردی در سطح جامعه، طراحی شبکه سیستم برای جلوگیری از کارافتادن یک جز از سیستم از جمله این عوامل هستند. به طور کل مفهوم اجرایی اقتصاد مقاومتی عبارت است از ایجاد نهاد مناسب که خطرپذیری اقتصاد ایران را در برابر تکانه ها و اختلال های آسیب زننده داخلی و خارجی به ویژه تحریم های بین المللی به حداقل رسانیده و زمینه را برای دستیابی ایران به پیشرفت پایدار اقتصادی فراهم نماید. در قلمرو اقتصاد مقاومتی در ایران نیازمند شناسایی حوزه های خطرپذیر اقتصاد ایران، پیدا کردن راه کارهای کاهش خطرپذیری ها و همچنین کنترل و مدیریت آن، خروج از حوزه هایی که میزان خطرپذیری و احتمال آسیب در آن بالاست، مقاوم سازی اقتصاد در برابر خطرپذیری های موجود است.

*تسنیم: با توجه به جنس تحریم ها و اثرات مختلفی که هرکدام بر اقتصاد کشور گذاشته است به نظر شما مهمترین اصلاحات ساختاری داخلی در جهت خنثی سازی تحریم ها و مقاوم سازی اقتصاد چه اصلاحاتی باید باشد؟

دانش جعفری: اقتصاد کشور با مشکلات ساختاری مختلفی همراه است که ربطی به تحریم ها ندارد. بلکه رویه های غلط گذشته باعث شده آسیب های مختلفی اقتصاد ایران را تهدید کند. وابستگی بودجه و واردات به درآمدهای نفتی، محدود بودن شرکای خارجی کشور در تجارت خارجی، رشد بالای نقدینگی و تورم، کاهش اشتغال، افزایش نرخ ارز از جمله این آسیب ها است. لذا اگر به دنبال خنثی سازی تحریم ها هستیم بایستی اصلاحات ساختاری و نهادی در رفع این آسیب ها انجام دهیم. به طور مثال در بخش محدود بودن شرکای خارجی کشور در مقوله تجارت خارجی بایستی، در بخش واردات و صادرات تنوع کشور مبدا و مقصد را ایجاد کنیم تا وابسته به چند کشور محدود نباشیم.

*تسنیم: اینکه برخی در دولت بر این عقیده اند که تحریم ها دلیل اصلی مشکلات اقتصاد کشور است، چقدر محلی از اعراب دارد. به بیان دیگر آیا می توان مشکلات اصلی اقتصاد کشور را بر گردن تحریم ها انداخت؟ و اینکه کاهش و یا لغو تحریم ها چه میزان از مشکلات اقتصادی کشور را مرتفع خواهد کرد؟

دانش جعفری: همان طور که اشاره شد تحریم مشکل اصلی اقتصاد ایران نیست. اگر دولتمردان در مدیریت اقتصادی و سیاست گذاری به درستی عمل نمایند، می توانستند آثار تحریم ها را به حداقل برسانند. در سیاست های اقتصادی داخلی، ما با مشکلات زیادی مواجه هستیم که نیازمند اتخاذ تصمیمات درست اقتصادی توسط مسئولان اجرایی کشور دارد و ربطی به تحریم ها ندارد. به طور مثال وابستگی مواد غذایی به واردات، وابستگی دارو به واردات، وابستگی تولید کالای داخلی به واردات، بالا بودن مخارج دولت، بدهی دولت به پیمانکاران و ... همگی از جمله مسائلی است که به دلیل عدم درایت درست اقتصادی سبب اثرگذاری هر چه بیشتر تحریم ها شده است.