چرا اجرای طرح "نکاشت" برای کشور خطرناک است؟

به گزارش «نسیم»، دریاچه ارومیه طی 13 سال گذشته مسیر خشک شدن را به سرعت طی کرده، کاهش سطح 6 متری این دریاچه به خوبی این حقیقت را آشکار می سازد. اما خشک شدن دریاچه ارومیه در یک سال اخیر حواشی زیادی را نیز برای بخش کشاورزی کشور به وجود آورده است. رسیدگی به وضع نابسامان دریاچه ارومیه در سال های اخیر با تدابیر مختلفی دنبال شد تا در نهایت نوبت به دولت یازدهم رسید تا در این خصوص وارد میدان شود.

دولت روحانی ستاد ویژه ای را برای احیای دریاچه ارومیه به ریاست عیسی کلانتری وزیر اسبق جهاد کشاورزی تشکیل داد و معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست و حمید چیت چیان وزیر نیرو نیز از سوی روحانی ماموریت رسیدگی فوری به وضعیت دریاچه ارومیه را پیدا کردند. بررسی های نخست دولت از اوضاع دریاچه ارومیه عامل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه را مصرف بی رویه حوزه های آبخیز اطراف این دریاچه دانست. اطراف دریاچه ارومیه حدود 450 هزار هکتار زمین زراعتی وجود دارد که به گفته مسئولین دولت یازدهم دولت های گذشته با اعطای مجوز احداث چاه برای زراعت در این مناطق وضعیت دریاچه ارومیه به سمت خشک شدن برده اند.

طرح نکاشت راه حل دولت برای دریاچه ارومیه

در نهایت راه حلی که ستاد احیای این دریاچه ارائه کرد، اجرا کردن طرح نکاشت در اراضی اطراف دریاچه ارومیه بود. کارشناسان حوزه کشاورزی پرداخت یارانه به کشاورزان در ازای نکاشتن محصول در زمین های کشاورزی برای حفظ منابع آبی زمین و همچنین تنفس در این زمین ها را به عنوان تعریف این طرح مطرح می کنند. این طرح در کشور ما طرحی جدید محسوب می شود و سابقه چندانی ندارد. نکاشت قبل از این در ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی نظیر فرانسه، آلمان و انگلستان به اجرا در آمده است. گفتنی است این طرح در ایالات متحده آمریکا با توجه به تاثیر گذاری این کشور بر تولید محصولات کشاورزی جهان به دلیل تنظیم بازارهای جهانی به اجرا در آمده است. در انگلستان هم این طرح هر سال براساس وضعیت محصولات کشاورزی و نیاز این کشور به مواد غذایی استراتژیک اجرا می شود. نظریه پردازان این طرح امیدوارند با اجرای این طرح در حاشیه دریاچه ارومیه این دریاچه را به نوعی احیا کنند و طی 3 تا 5 سال آینده این دریاچه به وضعیت قبل بازگردد.

بحران کم آبی و اجرای طرح نکاشت برای کل کشور

با آغاز سال 93 بحران کم آبی در کشور ابعاد جدیدی به خود گرفت. آمار منتشر شده در خصوص میزان مصرف آب در کشور حکایت از مصرف 92 درصدی آب در بخش کشاورزی داشت. آماری که جو شدیدی را بر علیه کشاورزی کشور ایجاد کرد و سودجویان عرصه واردات فرصت برای القای بازده پایین کشاورزی در کشور پیدا کردند. در نهایت بخشی از فعالان حوزه کشاورزی پیشنهاد اجرای طرح نکاشت برای بیشتر نقاط کشور را مطرح کردند. پیشنهادی که مخالفان و موافقان خاص خود را دارد. منتقدین اجرایی شدن طرح نکاشت معتقدند که اجرایی شدن این طرح نه تنها آینده کشاورزی کشور را به خطر می اندازد بلکه به ضرر امنیت غذایی کشور و بر خلاف اقتصاد مقاومتی تمام خواهد شد. آنها خطر حقوق بگیر شدن کشاورزان را یک هشدار جدی برای بخش کشاورزی کشور می دانند و سخن از ردپای سودجویان وارد کننده در مطرح شدن این طرح به میان می آورند.  

حامیان طرح نکاشت چه کسانی هستند؟

مشاهدات میدانی خبرنگار نسیم نشان میدهد، حامیان طرح نکاشت از فعالان قدیمی بخش کشاورزی کشور به شمار می روند که شامل بخشی از بدنه وزارت جهاد کشاورزی و خانه کشاورز می باشند. یکی از حامیان پر و پاقرص اجرای این طرح، عیسی کلانتری وزیر جهاد کشاورزی دولت سازندگی و دولت اصلاحات است که با ادغام وزارتخانه کشاورزی در دهه 80 با نهاد جهاد سازندگی، عطای حضور در عرصه وزارت را به لقایش بخشید. کلانتری در حال حاضر دبیرکل تشکلی سیاسی- اقتصادی به نام خانه کشاورز  را عهده دار است. خانه کشاورز از سال 79 و بعد از کنار رفتن کلانتری از وزارت جهاد کشاوررزی تشکیل شد. کلانتری نظریات خاصی در حوزه کشاورزی دارد و معتقد است که کشاورزی کشور در حال حاضر ظرفیت لازم برای خودکفایی در همه بخش ها را ندارد و باید در بسیاری از بخش های تامین محصولات غذایی به سمت واردات حرکت کرد. وی همچنین بارها خودکفایی در برخی از محصولات کشاورزی را خواب و خیال تصور کرده و به انتقاد از سیاست های وزارت جهاد کشاورزی در دوران بعد از خود به خصوص در دولت های نهم و دهم پرداخته است.

عنایت الله بیابانی قائم مقام کلانتری در خانه کشاورز از دیگر مدافعان طرح نکاشت است. او درباره پیامدهای مثبت اجرای طرح نکاشت به «نسیم» گفت: برداشت های ناصحیحی از اجرای طرح نکاشت می شود و این طرح در واقع جایگزین کردن محصولات دیگری به جای محصولات آب بر در زمین های کشاورزی است.

وی میگوید: مطرح کنندگان طرح نکاشت در واقع به دنبال اصلاح الگوی کشت در کشور هستند تا ذخایر آبی کشور حفظ شود.

قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز ادامه میدهد: برای مثال ما وقتی برنج را در استان گیلان و مازندران داریم طرحی باید جایگزین کشت برنج اصفهان وشیراز و خوزستان بشود تا مشکلات بی آبی در آنجا برطرف شود.

سید ابوالقاسم احمدی یکی دیگر از اعضای شورای مرکزی خانه کشاورز است که جز مدافعان اجرای طرح نکاشت محسوب میشود. او با دفاع از این طرح به نسیم میگوید: اجرایی شدن این طرح در واقع در بسیاری از بخش ها به سود کشاورزان است به شرطی که دولت خسارت کشاورزان را به موقع بپردازد تا در این خصوص متضرر نشوند.

ابوالقاسم سوزنچی عضو دیگر شورای مرکزی خانه کشاورز که جز مدافعان این طرح محسوب میشود با تاکید بر مشکلات کشاورزی کشور در سال های اخیر به نسیم میگوید: با توجه به تزریق ناقص بودجه در سال های اخیر کشاورزی کشور از قبل آسیب دیده است بنابراین اجرای طرح نکاشت برای کشاورزی کشور ضرری ندارد. وی می افزاید: نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که اجرای این طرح باید با نگاه برنامه محورانه صورت گیرد تا نتیجه بهتری را در بر داشته باشد.

عباس کشاورز معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی نیز یکی دیگر از حامیان اجرای این طرح به شمار می رود. وی با تاکید بر اجرای طرح نکاشت برای کاهش مصرف آب گفته است: بخشی از برنامه‌های ما این است که فصل کاشت برخی محصولات را تغییر دهیم، به عنوان مثال چغندر را به جای آنکه در فصل بهار بکاریم، در پائیز این محصول کاشت شود که مصرف آب را 40 تا 50 درصد کاهش می‌دهد و در سال جاری در 7 استان این برنامه را آغاز کردیم.

وی به برنامه دیگر این وزارتخانه در راستای کاهش مصرف آب کشاورزی اشاره کرده و گفته: بنا داریم تا ارقام ذرت، گندم و چند محصول دیگر را به گونه‌ای کشت کنیم که مدت رشد آنها کمتر باشد، این طرح از سال جاری آغاز شده و در سال آینده گسترش خواهد یافت.

اختلاف در خانه کشاورز برای اجرای طرح نکاشت

اما خانه کشاورز تفکر یکدستی را در خصوص اجرای طرح نکاشت ندارد و مخالفین این طرح در این تشکل کشاورزی نیز استدلال های خاص خود را دارند.

محمد کولیوند از اعضای شورای مرکزی خانه کشاورز که جز مخالفان اجرای طرح نکاشت است در خصوص دلایل مخالفتهایش به «نسیم» گفت: چگونه ممکن است که زراعت در 450 هزار هکتار از زمین های اطراف دریاچه ارومیه را تعطیل کرد و تضمینی برای تامین معیشت کشاورزان این منطقه داد.

وی با اشاره به خلف وعده های متعدد دولت در خصوص کشاورزی کشور میگوید: تا کنون دولت به وعده های خود در خصوص حمایت از کشاورزان عمل نکرده و کشاورزان در دریافت تسهیلات بانکی مورد نیاز خود با مشکل رو به رو هستند.

جواد کاظم نسب عضو دیگر شورای مرکزی خانه کشاورز نیز درباره دلایل مخالفتش به «نسیم» میگوید: اجرای طرح نکاشت با توجه به بدهکاری کشاورزان به بانک ها بابت دریافت تسهیلات به نوعی حکم اعدام آن ها به حساب می آید.

خلیل روشن ابرقویی عضو شورای مرکزی خانه کشاورز نیز  که جز مخالفان اجرای طرح نکاشت است با انتقاد از اجرای طرح نکاشت به «نسیم» میگوید: در آمریکا و اروپا با اجرایی کردن طرح نکاشت به کشاورز پول پرداخت می‎شود اما در ایران تضمینی برای این مسئله وجود ندارد.

وی با تاکید بر لزوم جلوگیری از پدیده کشاورزی هراسی خاطرنشان میکند: در حال حاضر همه جای کشور با مشکل کم آبی رو به رو است و نباید شرایطی را فراهم کرد که با مشکل کشاورزی هراسی در کشور مواجه شویم.

اختلاف نظر کارشناسان در اجرای طرح نکاشت

در میان کارشناسان حوزه کشاورزی نیز اختلاف نظرهای فراوانی در خصوص اجرای این طرح وجود دارد.

دکتر محسن صمدی کارشناس اقتصاد کشاورزی در گفتگو با «نسیم» با تاکید بر مشکل کم آبی در کشور معتقد است: با توجه به مشکل کم آبی در کشور ایجاد یک الگوی کشت مناسب بیش از گذشته احساس می شود و طرح نکاشت می تواند یک الگوی کشت مناسب ایجاد کند.

دکتر عبدالمجید شیخی یکی دیگر از کارشناسان حوزه کشاورزی و مشاور وزیر اسبق کشاورزی نیز در گفتگو با «نسیم» با انتقاد از اجرای این طرح میگوید: این طرح منفعلانه به ضرر کشاورزی کشور است و مسئولان کشاورزی کشور به جای درمان بیماری کشاورزی باید به دنبال پیشگیری باشند.

وی حقوق بگیر کردن کشاورزان را از ثمرات این طرح میداند و معتقد است: اجرای این طرح در نهایت به حقوق بگیر کردن کشاورزان و به خطر افتادن امنیت غذایی و می انجامد.

نظر دولت در خصوص طرح نکاشت چیست؟

اما سیاست های دولت در بخش کشاورزی ارتباط مستقیمی با اجرای این طرح دارد. بخشی از این سیاست ها را در حضور سال گذشته رئیس جمهور در خانه کشاورز می توان جستجو کرد. کنگره خانه کشاورز هر 4 سال یکبار با حضور یک سوم منتخبین همان سال برگزار می شود. 6 آبان سال 92 موعد کنگره چهارم اعلام شد و این کنگره یک میهمان ویژه داشت. حجت الاسلام والمسلمین روحانی تنها 3 ماه بعد از حضور در مسند ریاست جمهوری در این کنگره شرکت کرد. روحانی در این کنگره آشکارا از مشاوره گرفتن از عیسی کلانتری در سیاست های کشاورزی کشور سخن گفت:

رئیس‌جمهور با بیان این مطلب که دولت در زمانی که مسئولیت را به عهده گرفت با آمار و ارقام دهشتناکی مواجه شد، گفت: «شاید اولین عزیزی که با او آمار را مرور کردیم، همین آقای دکتر کلانتری بود. او که زحمات زیادی برای این بخش کشیده و می‌کشد، امیدوارم زحمت هم بکشد در ادامه؛ بعد هم همین آقایی دکتر کشاورزی که در ابتدا ناز هم می‌کرد و دیگران را معرفی می‌کرد. از همان روزهای اولیه آمارها، آمارهای نگران کننده‌ای بود.»

«گرچه ما شرایط مان به گونه‌ای نیست که هنوز همه نیازمندی‌ها را تأمین کنیم، آمار به ما می‌گوید از 100 درصد نیاز، کمتر از 50 درصد، یا 44 درصد را ما داریم تأمین می‌کنیم و بقیه را از واردات استفاده می‌کنیم البته نمی‌خواهم بگویم در تمام محصولات باید 100 درصد خودکفا باشیم و هیچ چیز وارد نکنیم، اینها بستگی به شرایط اقلیمی و برنامه واردات و صادرات دارد.»

این همسویی نشان می دهد که طرح نکاشت بخشی از سیاست های اصلی دولت در حوزه کشاورزی به شمار می رود و نمی توان این طرح را تنها نسخه ای نجات بخش برای دریاچه ارومیه و یا زاینده رود دانست.