چگونگی حذف سه صفر از پول ایران

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، شیداله محسنی، استاد دانشگاه در مقاله ای که در اختیار قرار داده به تاریخچه حذف صفر در جهان و کشورهای موفق در این زمینه پرداخته و این شرایط را در کشور ما با توجه به اقتصاد ایران مورد بررسی قرار داده است.

محسنی در مقاله خود یادآور شده است که « تاکنون ۷۱ مورد حذف صفر از پول ملی در جهان طی نیم قرن گذشته صورت گرفته که این طرح اگر به طور صحیح و در چارچوب یک سلسله اصلاحات مهم اقتصادی انجام شود تورم را مهار می کند. لذا در صورت اجرای درست این عمل در ایران نیز تورم مهار می شود، اعتبار پول ملی افزایش می یابد، روحیه ملی ارتقاء پیدا می کند و سرمایه گذاری های خارجی در کشور افزایش می یابد ضمن آنکه حذف صفرها مانع از نفوذ ارزهای خارجی و بیگانه در اقتصاد خواهد شد» .

متن کامل مقاله به شرح زیر است:

" امروزه در اقتصاد کشور صحبت از حذف سه صفر از پول ملی است و عده ای بر این عقیده هستند که این عامل باعث کاهش تورم خواهد شد و عده ای نیز نظری مخالف با این عقیده دارند. طرح حذف سه صفر از پول ملی در مجمع عمومی بانک مرکزی در سال گذشته مطرح شده و اکنون مراحل کارشناسی و بررسی چهار روش مقابله با تورم گذرانده می شود. چهار روش به این صورت است؛ اولی وضع موجود با چاپ اسکناس درشت، دوم رعایت قانون کنونی پولی بانکی که در ماده یک هر یک ریال را معادل یکصدم گرم یا دقیقاً ۰۰۵۸۱.۰ گرم طلا می داند که ارزش واقعی آن حدود ۲۴۰ تومان است، گزینه سوم حذف سه صفر و گزینه چهارم حذف چهار صفر از پول ملی است. کارشناسان معتقدند که در خصوص حذف سه صفر و نقش آن در مهار تورم باید توجه داشت که این کار به معنای کنترل تورم در ایران نیست و هیچ تاثیری هم در کاهش آن ندارد. اگر امروزه بخواهیم حدف سه صفر از پول ما صورت بگیرد باید تجربه کشورهایی که قبلا این اقدام را انجام دادند را بررسی کنیم.

سوالی که اینجا مطرح می شود این است که هدف از اجرای چنین طرحی چیست؟ آیا دولت نمی توانست به جای حذف سه صفر از پول ملی اسکناس های درشت تری چاپ کند و در اختیار مردم قرار دهد» ، البته دولت کار چاپ اسکناس را هم دنبال می کند و اکنون چاپ اسکناس های ۵۰ هزار تومانی و ۱۰۰ هزارتومان در آینده را هم شاهد هستیم ولی این کارها پاسخگوی نیاز ما نیست. از سوی دیگر اسم چک پول هایی که در ایران چاپ و توزیع شده است و تقریبا یک اختراع خودساخته است که تنها حجم انتشار اسکناس را کم کرده ضمن آنکه انواع تقلبی آن هم به بازار آمد و باز هم مشکل جامعه، حل نشده باقی ماند. بنابراین ابزار چک پول هم پاسخگو نبود. درحال حاضر در اروپا قطعه پول بالای ۵۰۰ یورو نداریم و کمتر کسی هست که از این ابزار استفاده کند، بلکه دنیا به سمت استفاده از کارت های اعتباری حرکت کرده و پول نقد دست مردم کم است. اما آیا حذف سه صفر می تواند به اقتصاد لجام گسیخته ایران خدمتی کند؟

در زمان گذشته که سکه های یک لیری وجود داشت، کسی خم نمی شد تا آن را بردارد، اکنون همین مساله را در ایران می بینیم، به عنوان مثال بعضا در هنگام خرید اگر ۵۰ یا ۱۰۰ تومان اختلاف حساب به وجود آید، فروشنده یا خریدار در پاسخ می گوید مهم نیست. این یعنی ارزش پول ملی بسیار کاهش یافته است.

پیش از این نیز یکی دیگر از کارشناسان در خصوص حذف سه صفر و اینکه آیا نقش موثری در مهار تورم دارد، گفته بود« حذف سه صفر از واحد پول نه تنها راه حل مناسبی برای مهار تورم نیست بلکه باعث افزایش تورم نیز می شود» ، اما حذف صفرها به خودی خود نمی تواند در مهار تورم مفید باشد و این عمل باید در چارچوب یک سلسله اصلاحات مهم اقتصادی انجام شود.

تاکنون ۷۱ مورد حذف صفر از پول ملی در جهان در نیم قرن گذشته صورت گرفته که این طرح اگر به طور صحیح و در چارچوب یک سلسله اصلاحات مهم اقتصادی انجام شود تورم را مهار می کند. اما در صورت اجرای درست این عمل تورم مهار می شود، اعتبار پول ملی افزایش می یابد، روحیه ملی ارتقاء پیدا می کند و سرمایه گذاری های خارجی در کشور افزایش می یابد. حذف صفرها مانع از نفوذ ارزهای خارجی و بیگانه در اقتصاد خواهد شد. به عنوان مثال اگر مردم ترکیه نسبت به لیره جدید اعتماد کافی داشته باشند، دیگر از استفاده از یورو و دلار خودداری خواهند کرد.

معمولا حذف صفر از پول ملی پس از بحرانهای اقتصادی صورت می گیرد و دولت قصد دارد با این اقدام مردم را متقاعد کند که دوران تورم شدید به سر رسیده است. در برخی موارد این سیاست جواب می دهد و حذف صفر می تواند جلوی افزایش تورم را بگیرد ولی در برخی موارد نیز حذف صفر قادر به کاهش سریع تورم نیست. تورم اجتماعی یکی از موضوعات مهم در کشور ماست.

اگرچه با توجه به اینکه رشد تورم در سالهای اخیر بسیار زیاد بوده به گونه ای که قیمت ها در هر سال بسیار افزایش یافته و قدرت خرید مردم کم شده و رشد نقدینگی و افزایش عرضه پول نیز موجب رشد تورم می شود و دولت می تواند با حذف صفر از پول ملی، جلوی افزایش تورم را بگیرد، اما تعریف واحد پول جدید برای مردم خیلی مشکل است. حذف صفر از پول ملی مکانیسم مناسبی برای تعریف پول ملی جدید است. به عنوان مثال، وقتی دولت از مردم می خواهد تا پول های قدیمی را ظرف مدت کوتاهی با پول جدید معاوضه کنند، این احتمال وجود دارد که همه پولهای قدیمی با پولهای جدید معاوضه نشود.

تجربه کشورها در حذف صفر

در قرن نوزدهم دولتها وقتی با کمبود طلا و نقره روبرو می شدند، ارزش پول ملی خود را تعدیل می کردند. طی سالهای ۱۹۶۰ تاکنون بیش از ۷۰ مورد حذف صفر از پول ملی در کشورهای در حال توسعه انجام شده است. حذف صفر ها نیز ابعاد مختلفی داشته است. در این مدت از حذف یک صفر در ۱۴ مورد تا حذف شش صفر در ۹ مورد وجود داشته است. میانگین آن حذف سه صفر از پول ملی بوده است. ۱۹ کشور در این مدت یک بار اقدام به حذف صفر کرده اند و ۱۰ کشور نیز دو بار این کار را انجام دادند. آرژانتین چهار بار، یوگسلاوی سابق پنج بار و برزیل نیز شش بار صفر های پول ملی خود را حذف کردند.

در سال ۱۹۹۲ میلادی بحران های اقتصادی در آرژانتین موجب کاهش چشمگیر ارزش پول ملی این کشور و وقوع بحران دلار در این کشور شد. دولت آرژانتین نیز مجبور شد برای جلوگیری از افزایش شدید تورم، بسته اصلاحات اقتصادی را با اولویت حذف صفر از پول ملی اجرا کند. در برخی از کشورها مثل شیلی و کرواسی، سیاست حذف صفر پس از اجرای سیاستهای تثبیت اقتصادی انجام شده است.

در برخی از کشورها مثل آنگولا، جمهوری کنگو و نیکاراگوئه به رغم حذف صفر از پول ملی، تورم همچنان بالا است. بنابراین یکی از مسائلی که حذف صفر از پول ملی را ایجاب می کند، افزایش شدید تورم است. در آرژانتین طی سال ۱۹۶۰ میلادی، هر دلار آمریکا در برابر ۱۱۰۰ تا ۳۵۰۰ پزوی آرژانتین مبادله می شد. آرژانتین با حذف دو صفر از پول خود ارزش آن در برابر دلار را افزایش داد. در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی نیز هر دلار آمریکا در برابر ۱۸۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰۰ پزو داد و ستد می شد. دولت آرژانتین در سال ۱۹۸۳ چهار صفر از پول خود را حذف کرد.

البته اگر دولت تنها به حذف صفرهای پول ملی اکتفا کند و اصلاحات اقتصادی فراگیر و جامعی را اجرا نکند، سیاست حذف صفر به تنهایی کارساز نخواهد بود. بر اساس آمارهای موجود برخی از کشورهایی که با نرخ تورم بالا روبرو هستند، هنوز اقدامی برای حذف صفرهای پول ملی خود نداشته اند. کشورهایی مثل کامبوج، اکوادور، اندونزی، پاراگوئه در این مدت هیچ اقدامی برای کاهش تورم و افزایش ارزش پول ملی خود در برابر دلار و سایر ارزهای بین المللی انجام نداده اند. البته به کار بردن شاخص برابری پول ملی هر کشور نسبت به دلار برای توجیه حذف صفر از پول ملی هر کشور همیشه شاخص مناسبی نیست و باید آن را با نرخ تورم مقایسه کرد. به عنوان مثال، کره جنوبی از سال ۱۹۸۲ تا کنون با نرخ تورم یک رقمی روبرو است ولی نرخ برابری وون در برابر دلار از اواخر سال ۱۹۹۷ تا کنون چهار رقمی بوده است. در نتیجه سیاستگذاران اقتصادی کره در سال ۲۰۰۴ بحث حذف صفر از پول ملی این کشور را مطرح کردند. البته برای کشورهایی که حذف صفر از پول ملی را به عنوان یک استراتژی و آخرین مرحله اجرای اصلاحات اقتصادی در نظر می گیرند، اختلافاتی در زمان بندی اجرای این برنامه وجود دارد. به عنوان مثال لهستان طی سالهای ۱۹۸۹ و ۱۹۹۰ با شدید ترین تورم روبرو شد ولی حذف صفر از پول این کشور تا سال ۱۹۹۵ میلادی انجام نشد. رومانی نیز از اوایل تا اواسط دهه ۱۹۹۰ با فشارهای شدید تورمی روبرو بود حذف صفر از پول این کشور نیز در جولای ۲۰۰۵ اتفاق افتاد.

در کشورهایی که نرخ تورم شدید و بالا وجود دارد، دولتها برای کسب اعتماد مردم و اعتماد بازارهای بین المللی با چالشهای زیادی روبه رو هستند. بهترین راهکار برای مقابله با تورم فزاینده و اجرای برنامه تثبیت اقتصادی، استقلال بانک مرکزی از دولت و حذف سیاستهای اقتصادی مزاحم و دست و پاگیر است. حذف صفر پول از دو راه می تواند به کاهش تورم و اجرای برنامه های تثبیت اقتصادی کمک کند. نخست، حذف صفر پول ملی می تواند در انتهای برنامه تثبیت اقتصادی اجرا شود تا به مردم و بنگاههای خصوصی این اطمینان داده شود که دوران نرخ تورم بالا گذشته است. حذف صفر پول در این شرایط کاملا سمبلیک و نمادین است چرا که تورم به علت سایر عوامل افزایش یافته است و حذف صفر به تنهایی موجب کاهش تورم نخواهد شد. حدف صفر از پول ملی می تواند مستقیما در روند برنامه تثبیت اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد تا انتظارات تورمی مردم تغییر یابد.

استفاده از سیاست حذف صفر از پول ملی، نقش مهمی در ارتقای جایگاه اعتماد عمومی مردم نسبت به دولتها دارد. کاهش نرخ تورم تاثیر زیادی در عملکرد موفق اقتصادی دولتها دارد. علاوه بر این کاهش تورم موجب جلب اعتماد سرمایه گذاران خارجی و جذب بیشتر سرمایه های خارجی خواهد شد. جذب سرمایه گذاری های خارجی بیشتر موجب تسهیل روند رشد اقتصادی کشورها خواهد شد. اگر شهروندان یک کشور به سمت استفاده بیشتر از ارزهای خارجی برای مبادلات روزانه خود حرکت کنند و اعتماد عمومی نسبت به پول ملی در حال کاهش باشد، دولت باید بلافاصله حذف صفر از پول ملی را در دستور کار خود قرار دهد. بر اساس مدلهای آماری، تورم و نرخ ارز شاخص های تاثیر گذاری در حذف صفر های پول ملی به شمار می رود. در واقع ارتباط معنی داری بین نرخ تورم، نرخ ارز و حذف صفر از پول ملی وجود دارد و این مساله به خوبی در مدلهای اقتصاد سنجی و مدلهای آماری به چشم می خورد. نتیجه اینکه هر چقدر نظام سیاسی یک کشور دموکراتیک تر باشد، در برابر حذف صفر از پول ملی مقاومت کمتری می کند.

پیش از اقدام برای حذف صفر از پول ملی باید کلیه شرایط اقتصادی یک کشور بررسی شود و به این سوال پاسخ داده شود که چرا برخی کشورها اقدام به حذف صفر می کنند ولی برخی کشورها دست به این اقدام نمی زنند. به عنوان مثال، چرا کره جنوبی، برزیل و آرژانتین پیش از این صفر را از پول ملی خود حذف کرده اند. بنابراین حذف صفرها به خودی خود، اقدام بدی نیست ولی مساله این است که این اقدام چه زمانی و به چه علت و به چه روشی در اقتصاد یک کشور اجرا می شود؟

قبل از حذف صفرها افکار عمومی آماده شود

کره جنوبی از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ د ر خصوص آثار و تبعات اقتصادی حذف صفرها از پول ملی خود تحقیق و بررسی کرد. ژاپن نیز در سال ۲۰۰۲ میلادی تصمیم به حذف صفر از ین گرفت ولی کویزومی نخست وزیر وقت این کشور با این مساله مخالفت کرد. کره جنوبی جولای ۲۰۰۷ را برای جایگزینی پول ملی جدید به جای پول قدیمی انتخاب کرد و این در حالی بود که این اقدام با پشتوانه سه سال تحقیقات دقیق اقتصادی همراه بود. دولت کره پیش از آنکه اقدام به طرح موضوع در پارلمان این کشور نماید، افکار عمومی مردم را طی دسامبر ۲۰۰۶ نسبت به این موضوع و تبعات آن، آگاه ساخت. در واقع دولت ها باید پیش از اقدام برای حذف صفر از پول ملی، مردم را نسبت به این موضوع و آثار مختلف اقتصادی آن به خوبی آگاه و مطلع کنند. بی اعتمادی و نااطمینانی مردم نسبت به حذف صفر از پول ملی می تواند آثار مخربی بر اقتصاد هر کشوری داشته باشد. مردم باید به خوبی نسبت به اقدامات اقتصادی دولت مطلع باشند. دولتها باید برای موفقیت در اجرای این برنامه، عملکردی کاملا شفاف داشته باشند و بانک مرکزی نیز باید به سوی استقلال کامل از دولت حرکت کند.

نقش مهم رسانه ها در آماده کردن زمینه برای حذف صفرها

نکته قابل ذکر دیگر نقش مهم رسانه ها در آگاهی دادن به مردم و آماده کردن زمینه لازم برای حذف صفر از پول ملی است. دولت به تنهایی قادر به آماده کردن بستر لازم برای حذف صفر نیست و در این بین نباید از نقش کلیدی رسانه ها در افزایش آگاهی مردم نسبت به این موضوع غافل شد.

حذف صفرها در کره جنوبی ۴۷۰ میلیون دلار هزینه داشت. کره با جمعیت ۴۸.۸ میلیون نفر و اقتصاد ۸۱۱ میلیارد دلاری و صنایع پیشرفته ای مثل الکترونیک، کشتی سازی و خودروسازی، بیش از ۴۷۰ میلیون دلار برای اجرای طرح حذف صفر از وون هزینه کرد. این هزینه ها شامل چاپ و انتشار اسکناسهای جدید، سکه های جدید و جایگزینی دستگاههای خودپرداز پیشرفته است. بانک مرکزی غنا باید هر چه زودتر مردم را نسبت به هزینه های اجرای طرح حذف صفر از پول ملی این کشور، آگاه سازد. باید به مردم برای تطبیق با شرایط و پول جدید فرصت داده شود.

کره جنوبی موارد امنیتی زیادی را برای چاپ و انتشار اسکناسهای وون جدید به کار برد. اسکناسهای جدید این کشور به راحتی قابل جعل و انتشار غیر قانونی نیست. بر اساس تجربه کشورهای مختلف جهان، نظرات کارشناسان و محققان اقتصادی و تجربه کشورهایی مثل برزیل و آرژانتین که تاکنون پنج تا شش بار اقدام به حذف صفر از پول ملی خود نمودند، به این نتیجه می رسیم که بهترین راه برای موفقیت حذف صفر از پول، شفافیت و فرصت دادن به مردم برای تطبیق با شرایط و پول جدید است. دولت باید از هر اقدامی که موجب بی اعتمادی مردم به پول جدید شود خودداری کند چرا که این مساله به افزایش فشارهای تورمی دامن خواهد زد و موجب گسترش نفوذ ارزهای خارجی مثل دلار در اقتصاد ملی خواهد شد. "