اصالت صلح در اندیشه و رفتار امام علی(ع)

متن زیر یادداشتی است که مصطفی دلشاد تهرانی، استاد دانشگاه در مورد صلح در اندیشه و رفتار امام علی(ع) نگاشته است؛

امیرمؤمنان علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر اصالت صلح در اندیشه خود را به خوبی تصویر نموده و با بیانِ استواری بر پیمان صلح با دشمن و وفای به قرارداد نشان داده است که تا چه اندازه صلح‌گرا و معتقد بدان بوده است: «وَ لاَ تَدْفَعَنَّ صُلْحًا دَعَاکَ إِلَیْهِ عَدُوُّکَ وَ لِلّهِ فِیهِ رِضًی. فَإِنَّ فِی الصُّلْحِ دَعَةً لِجُنُودِکَ، وَ رَاحَةً مِنْ هُمُومِکَ، وَ أَمْنًا لِبِلاَدِکَ؛ وَلکِنْ الْحَذَرَ کُلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّکَ بَعْدَ صُلْحِهِ، فَإِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِیَتَغَفَّلَ، فَخُذْ بِالْحَزْمِ، وَ اتَّهِمْ فِی ذلِکَ حُسْنَ الظَّنِّ.» (نهج البلاغه ، نامۀ ۵۳)

و از صلحی که دشمن تو را بدان خوانَد، و رضای خدا در آن بُود، روی متاب که صلح و آشتی، سربازان تو را آسایش رسانَد، و از اندوه‌هایت برهانَد، و شهرهایت ایمن مانَد. لیکن، زنهار! زنهار! از دشمن خود پس از صلح و آشتی بپرهیز، که بسا دشمن به نزدیکی گراید تا غفلتی یابد و کمین خود بگشاید پس دوراندیش شو! و به راه خوش‌گمانی مرو!

«وَ إِنْ عَقَدْتَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ عَدُوِّکَ عُقْدَةً، أَوْ أَلْبَسْتَهُ مِنْکَ ذِمَّةً، فَحُطْ عَهْدَکَ بِالْوَفَاءِ، وَ ارْعَ ذِمَّتَکَ بِالاَْمَانَةِ، وَ اجْعَلْ نَفْسَکَ جُنَّةً دُونَ مَا أَعْطَیْتَ.» (همان) و اگر با دشمنت پیمانی نهادی و در ذمّه خود او را امان دادی، به عهد خویش وفا کن و آن‌چه را بر ذمّه داری ادا کن. و خود را چون سپری برابر پیمانت برپا دار.

«فَلاَ تَغْدِرَنَّ بِذِمَّتِکَ، وَ لاَ تَخِیسَنَّ بِعَهْدِکَ، وَ لاَ تَخْتِلَنَّ عَدُوَّکَ، فَإِنَّهُ لاَ یَجْتَرِئُ عَلَی اللهِ إِلاَّ جَاهِلٌ شَقِیٌّ. وَ قَدْ جَعَلَ اللهُ عَهْدَهُ وَ ذِمَّتَهُ أَمْنًا أَفْضَاهُ بَیْنَ الْعِبَادِ بِرَحْمَتِهِ، وَ حَرِیمًا یَسْکُنُونَ إِلَی مَنَعَتِهِ، وَ یَسْتَفِیضُونَ إِلَی جِوَارِهِ، فَلاَ إِدْغَالَ وَ لاَ مُدَالَسَةَ، وَ لاَ خِدَاعَ فِیهِ.» (همان)

پس در آن‌چه بر عهده گرفته‌ای خیانت مکن، و پیمانی را که بسته‌ای مشکن، و دشمنت را که در پیمان توست مفریب که جز نادان بدبخت بر خدا دلیری نکند. و خدا پیمان و زینهار خود را امانی قرار داده، و از درِ رحمت به بندگان رعایت آن را بر عهده‌ی همگان نهاده، و چون حریمی استوارش ساخته تا در استواری آن بیارمند و رخت به پناه آن کشند. پس در پیمان نه خیانتی توان کرد، و نه فریبی داد، و نه مکری پیش آورد.

صلح‌گرایی و اصالت صلح در اندیشه‌ی علی(ع) چنان راسخ بود که آن حضرت در تمام مشکلات و در رویارویی با فتنه‌ها جز به اصلاح امور نمی‌اندیشید و تمام توان خود را در راه حفظ صلح و جلوگیری از جنگ و خون‌ریزی به کار گرفت و در این راه ایستادگی کرد و گستاخی فتنه‌گران و فشار مخالفان در برپا کردن جنگ و خون‌ریزی، و همراهی دوستان و اصرار یاران در مقابله به مثل، آن حضرت را از راه و رسم صلح‌گرایانه و اصلاح‌طلبانه‌اش دور نساخت ، مگر آن گاه که فتنه گران و جنگ افروزان با همه تلاش وی در پرهیز از جنگ، آن را تحمیل کردند و امام (ع) به دفاع برخاست.