ضریب‌هوشی مهم‌تر است یا هوش هیجانی؟ راز موفقیت در کدام است؟
ضریب‌هوشی (IQ) معیاری است که برای سنجش توانایی شخص در استدلال حل مسائل مختلف استفاده می‌شود. اندازه‌گیری ضریب هوشی مدتی است در حوزه روانشناسی بسیار داغ و بحث‌برانگیز شده است. نمرات این آزمون از طریق تست به‌دست می‌آید.
از زمانی‌که اولین تست‌های IQ طراحی شدند، هدف این بود که افراد با توجه به ضریب هوشی‌های مختلف طبقه‌بندی شوند. این تست‌ها با اندازه‌گیری حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت به ارزیابی این موضوع می‌پردازند.
اولین کسی که به این موضوع پرداخت و آزمون‌های مربوط به اندازه‌گیری هوش را مورد بررسی قرار داد، آلفرد بینه، دانشمند فرانسوی بود. بینه در اواخر قرن نوزدهم، به‌همراه یک دانشمند دیگر به‌نام تئودور سیمون، به تحقیق در رابطه با میزان بهره هوشی پرداخت.
لازم به ذکر است میان هوش و ضریب هوشی تفاوت‌هایی وجود دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
تفاوت هوش و ضریب هوشی (هوشبهر)
تعریف واحدی برای هوش وجود ندارد؛ اما در یک تعربف عمومی و رایج، می‌توان هوش را مجموعه‌ی توانایی‌ها و مهارت‌های شناختی در نظر گرفت که فرد را قادر به پردازش و به‌کارگیری اطلاعات می‌کند تا از آن برای یادگیری، تولید فکر و مفاهیم تازه، حل مسأله و ایجاد تغییر در محیط اطراف خود استفاده کند.
ذهن انسان برای پردازش اطلاعات از همین مهارت‌های شناختی استفاده می‌کند. درک مطلب و حل مسئله، محاسبه، قضاوت و ارزیابی، تفکر انتزاعی، تجزیه و تحلیل، برنامه‌ریزی و مهارت‌های کلامی و غیرکلامی، همه در حیطه همین مهارت‌های شناختی قرار می‌گیرند.
مهم‌ترین سوالی که از دیرباز ذهن بشر را به خود درگیر کرده این است که چرا بعضی افراد مسائل را به‌خوبی یاد می‌گیرند و ایده‌های عالی خلق می‌کنند، اما برخی دیگر نه؟ چرا سرعت یادگیری برخی افراد کند و برخی دیگر تند و سریع است؟
معمولا این توانایی را به ضریب هوشی مرتبط می‌دانند. از نخستین بار که ضریب هوشی اندازه‌گیری شد، بهره هوشی افراد را با عدد 100 به حالت نرمال تعریف می‌کنند. باتوجه به این‌که ضریب هوشی متوسط انسان 100 تعریف شده، هر مقداری بالاتر از این عدد باشد، بالاتر از حد متوسط و هر عددی از آن کم‌تر باشد، پایین‌تر از حد متوسط است.
میزان آی‌کیو پایین، ممکن است با نقص در توانایی‌های ذهنی در ارتباط باشد و عملکرد تحصیلی و شغلی افراد را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
در سال‌های گذشته، آی کیو زیر هفتاد، از نشانه‌های عقب‌ماندگی ذهنی محسوب می‌شد؛ اما امروزه معیارهای تشخصی این اختلال به عوامل زیر بستگی دارد:
- بروز علائمی از محدودیت‌های ذهنی، قبل از 18 سالگی
- محدودیت جدی در ایجاد ارتباط و توانایی‌های خود مراقبتی
- محدودیت در یادگیری و استدلال مسائل
- آی کیو 70 به پایین
هرچند IQ می‌تواند در مواردی مانند موفقیت تحصیلی و موفقیت‌ها‌ی دیگر موثر باشد، اما به این نکته بسیار مهم نیز باید توجه داشت که این عددها از تست به‌دست آمده و لزومی برای موفقیت یا عدم موفقیت قطعی افراد در زندگی ایجاد نمی‌کند. جه بسیار افرادی که ضریب هوشی بالایی دارند اما در زندگی آنقدر خوب عمل نمی‌کنند، در حالی‌که آن‌هایی که ضریب هوشی متوسطی دارند، ممکن است بیشتر پیشرفت کرده و موفق شوند.
به‌صورت کلی، می‌توان گفت ضریب هوشی در زمینه استدلال و تست‌های مربوط به آن در زمینه اندازه‌گیری توانایی استدلال افراد طراحی شده‌اند.
تست‌های ضریب هوش دارای سه فاکتور اصلی هستند:
- هوش سیال (Fluid intelligence)
- هوش متبلور (Crystallized intelligence)
- ضریب هوشی عملکرد (Performance IQ)
در ادامه به توضیح و بررسی کامل‌تر انواع تست هوش می‌پردازیم.
انواع تست هوش
از زمان پیدایش تست‌های هوش، این تست‌ها به دو روش نمره‌دهی شده‌اند:
- در روش اول، سن ذهنی افراد را بر سن تقویمی آن‌ها تقسیم کرده و سپس در صد ضرب می‌کنند.
- روش دوم شامل مقایسه نمره‌های افراد، با نمرات سایر افراد در همان گروه سنی است.
تست‌های هوش طوری طراحی شده‌اند که طیف وسیعی از مهارت‌های شناختی مانند منطق، استدلال و حل مسئله را در افراد شرکت‌کننده مورد ارزیابی قرار می‌دهند. افراد با کمک این مهارت‌ها باید به سوالات این تست‌ها پاسخ دهند.
تست‌های هوش برای اندازه‌گیری «هوش سیال» و «هوش اکتسابی» طراحی شده‌اند.
هوش سیال و هوش متبلور، باوجود ارتباط متقابلی که با هم در انجام بسیاری از وظایف دارند، بر سیستم‌های مغزی متمایزی متکی هستند.
هوش سیال با مهارت‌های اساسی مانند درک و یادگیری مسائل در ارتباط است و به ما این امکان را می‌دهد که روابط بین متغیرها را تحلیل و استنباط کنیم.
ظرفیت استدلال و تفکر سریع برای حل مسائل جدید بدون تکیه بر تجربیات گذشته نیز از دیگر وظایف هوش سیال است.
هوش متبلور حاصل دانش انباشته‌شده است و شامل اطلاعات و مهارت‌هایی که از قبل وجود داشته‌اند می‌شود؛ مانند نحوه دوچرخه‌سواری.
این نوع هوش با تجربه، تحصیلات و پیشینه فرهنگی در ارتباط است. به‌یاد آوردن وقایع و تاریخ‌ها، ساختن واژه‌ها، بازخوانی شعر و به‌خاطر سپردن آدرس‌ها نمونه‌هایی از استفاده از هوش متبلور است که در زندگی با آن سروکار داریم.
تست‌های هوش متنوع و متفاوتی وجود دارد؛ اما مهم‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:
- تست هوش ریون
- تست هوش کتل
- تست هوش کافمن
- تست هوش وکسلر
- تست هوش گاردنر
- تست هوش استنفورد بینه
- تست هوش تورستون
- تست هوش رنولدز
همانطور که گفته شد، همه‌ی این تست‌ها از جمله پرکاربردترین و مشهورترین تست‌ها در حوزه سنجش هوش هستند. بعضی از آن‌ها، مانند تست ریون، از شهرت و اعتبار بیشتری نسبت به دیگر انواع تست هوش برخوردارند. در ادامه به معرفی کامل تست ریون می‌پردازیم.
تست هوش ریون
تست هوش ماتریس‌های پیشرونده به شکلی است که تمام افراد، با هر سنی و از هر فرهنگی که باشند، قادر به انجام آن هستند.جان کارلیل ریون، روان‌شناس انگلیسی، در سال 1936 طراحی کرد.
این تست، که برای سنجش سطح پیشرفت فکری و تفکر منطقی است، می‌تواند ضریب هوشی را در افراد بین 9 تا 65 سال ( و به‌طور کل بزرسالان) بدون توجه به زبان و یا ملیت خاصی، مشخص کند.
الگوهای تست هوش ریون به شکل ماتریس‌های 2*2، 4*4 یا 6*6 است و به همین دلیل به «ماتریس‌های پیشرونده ریون» نیز شهرت دارد.
تست هوش ریون شامل مجموعه تست‌های غیرزبانی (Verbal) است و معمولا در زمینه‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از دلایل محبوبیت آزمون ماتریس‌های پیشرونده می‌توان به سادگی و منعطف بودن آن اشاره کرد. در سال 1942 ارتش بریتانیا در آزمون‌های گزینش خود از این آزمون استفاده کرد. از آن زمان تا امروز، بسیاری از کشورها برای گزینش افراد در ارتش خود از این تست استفاده کرده‌اند.
سوالات تست هوش ریون به سطح تحصیلی یا تجربه فردی بستگی ندارد و طراحی آن به شکلی است که هماهنگی خاصی باهم دارند.
سهولت انجام و سرعت قابل‌قبول در ارائه نتایج، از دیگر دلایل محبوبیت این تست است و طی این سال‌ها، توسط بسیاری از روان‌شناسان مورد استفاده قرار گرفته است.
مزایای تست هوش ریون
- از نظر هزینه بسیار مقرون به صرفه است.
- به‌واسطه نوع طراحی آن تمام افراد با هر ملیت و هر سطحی از تحصیلات می‌توانند از آن استفاده کنند.
- علاوه‌بر اطلاعاتی که درباره میزان هوش می‌دهد، برای آزمون‌دهندگان سرگرم‌کننده و جالب نیز هست.
با وجود اهمیت انواع تست هوش، در سال‌های بعد، هوش هیجانی در میان مردم محبوبیت بیشتری پیدا کرد و از نقطه نظرهای مختلفی مورد بررسی قرار گرفت که در ادامه مطلب به بررسی آن می‌پردازیم.
هوش هیجانی
بعد از کاهش اهمیت ضریب هوشی، هوش هیجانی (Intelligence Emotional) در میان مردم اهمیت بیشتری پیدا کرد.
اصطلاح «هوش هیجانی» توسط دو محقق به نام‌های پیتر سالاووی و جان مایر در مجله‌ی «تخیل، شناخت و شخصیت» در سال 1990 مطرح شد. بعدها در سال 1995 توسط دن گولمن، نویسنده کتاب هوش هیجانی، بیشتر شناخته شد.
طبق بررسی‌های علمی، این نکته ثابت شده که احساسات بر تفکر مقدم هستند. هنگامی‌که احساسات از تفکر پیشی می‌گیرند، نحوه عملکرد مغز تغییر پیدا می‌کند. به شکلی که توانایی‌های شناختی، مهارت‌های فردی و قدرت تصمیم‌گیری کاهش پیدا می‌کند.
هوش هیجانی به مدیرت احساسات و هیجانات و شناسایی آن اشاره دارد و به هر شخصی کمک می‌کند تا در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود موفق‌تر عمل کند. توانایی مهار احساسات و همچنین به‌کار بردن احساسات صحیح، در مواردی مانند حل یک مسئله، از جمله این موارد هستند.
در همین راستا و به‌منظور بررسی کنترل این احساسات، روش‌های متفاوتی ایجاد شد که به تست‌های EQ یا تست هوش هیجانی معروف هستند.
برخی تست‌ها، تنها هوش هیجانی کلی را می‌سنجند؛ مانند هوش هیجانی برادبری و گریوز و برخی دیگر، مانند تست هوش هیجانی بارآن (BAR-ON) مولفه‌های هوش هیجانی را به‌صورت جداگانه مورد یررسی قرار می‌دهند.
تست هوش هیجانی بار آن، در بسیاری از مجامع بین‌المللی مورد بررسی و تحلیل قراره گرفته و از نظر اعتبار، در سطح قابل‌قبولی قرار دارد.
سخن پایانی
همانطور که گفته شد این تست‌ها، نمی‌توانند بیان‌کننده موفقیت یا عدم موفقیت باشند و ممکن است در تجزیه و تحلیل نتایج آن خطایی رخ بدهد؛ با این‌حال برای دانستن ضریب هوشی خود، حتما سراغ آزمون‌های معتبر و شناخته‌شده بروید.
ارسال نظر