پلاسمای کوویدی نقطه امید دوران تاریک کرونا

از روزهای ابتدایی اسفند سال گذشته و همزمان با ورود کرونا به ایران، گروهی از محققان ایرانی کار بر روی درمان این بیماری به وسیله پلاسمای خون را آغاز کردند و امیدها برای نجات بیماران به کمک این روش درمانی قوت گرفت.

با وجود اینکه از حدود یک قرن پیش درمان با پلاسما برای بیماری های مختلف مورد توجه پزشکان قرار گرفته است، اما ایران دومین کشوری بود که بعد از چین این روش درمانی را برای کووید ۱۹ آغاز کرد و  پس از ایران، تعداد دیگری از کشورها نیز کار را بر روی این شیوه درمانی را آغاز کردند. 

در این طرح، پلاسمای خون بهبودیافتگان از کرونا که حاوی پادتن این ویروس است، به بیماران بد حال درگیر با این ویروس تزریق می‌شود. بهبود یافتگان از بیماری کرونا پس از ۲۸ روز بعد از بهبودی کامل می‌توانند نسبت به اهدای پلاسما اقدام کنند و هر بیمار بهبودیافته کرونا می‌تواند در طول شش ماه چندین نوبت برای اهدای پلاسما اقدام کند. با توجه به اینکه اهدای این بخش از خون هیچ ضرری برای اهداکننده ندارد، با هدیه پلاسما می‌توان جان بسیاری را از مرگ نجات داد.

در این روش درمانی، میزان اهدای پلاسمای بهبودیافتگان این بیماری کمک بزرگی برای عملیاتی کردن این برنامه است و اکنون که حدود ۶ ماه از ورود کرونا ویروس جدید در ایران می‌‎گذرد و این بیماری همچنان یکه تاز میدان است و قربانی می‌گیرد، نیاز به اهدای این مایه زردرنگ خون بهبودیافتگان از کرونا، همچنان بیش از پیش وجود دارد.

به تازگی مجید زینلی، مدیرکل انتقال خون استان اصفهان از بهبود یافتگان کرونا خواسته که برای اهدای پلاسما پیش قدم شوند و باتوجه به شیوع کرونا بر نیاز استان اصفهان به پلاسمای خون بهبودیافتگان از کرونا تاکید کرده است.

بنابر اعلام اداره کل انتقال خون استان اصفهان تاکنون بیش از ۳۰۰ واحد پلاسما اهدا شده، اما در شرایط کنونی ذخیره آن در استان به صفر رسیده است.

پلاسما درمانی چیست؟

درمان پلاسما اصطلاحی است که پزشکان برای توصیف پلاسمای خون شخصی که در اثر بیماری بهبود یافته است، استفاده می کنند. این مایع سپس به فرد مبتلا به بیماری منتقل می شود و از آنجایی که پلاسما از خون افرادی که از ویروس بهبود یافته اند، استخراج می شود، به آن «پلاسما بیدار» گفته می شود.

پلاسما بخش مایع خون است؛ هنگامی که تمام گلبول های قرمز و سفید و پلاکت ها از خون برداشته می شوند، چیزی که باقی می ماند، یک مایع شفاف است که به آن پلاسما گفته می شود.

۴۵ درصد خون، گلبول های قرمز و سفید و پلاکت ها هستند و بقیه خون پلاسما است که به رنگ زرد روشن است و از ۹۰ درصد آب تشکیل شده است.

پلاسما درمانی چگونه عمل می کند؟

هنگامی که بدن انسان در معرض پاتوژن خارجی قرار می گیرد، در پاسخ، آنتی بادی تولید می کند. آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که بدن برای مقابله با عفونت ها استفاده می کند. این آنتی بادی ها در پلاسما موجودند و هنگامی که یک فرد از ویروسی بهبود یافت، آنتی بادی ها برای مدت مشخصی در پلاسما باقی می مانند و در صورت بازگشت ویروس، آماده مبارزه هستند. با این حال، آنتی بادی های یک فرد می تواند برای مبارزه با ویروس برای افراد دیگر استفاده شود. از این رو پزشکان پلاسما را از فرد بهبود یافته استخراج و به شخص دیگری که با ویروس در حال نبرد است، انتقال می دهند.

ساحل جوانبخت-مسئول تولید محتوای علمی ستاد دانشجویی مقابله با کرونا در اصفهان در گفت و گو با ایسنا در خصوص پلاسما درمانی، اظهار کرد: پلاسما مایع زرد رنگ خون است که بخش اعظم (بیش از نیمی) خون انسان را تشکیل می دهد.

وی افزود: پلاسمای خون علاوه بر آب و آنزیم ها و برخی یون ها و نمک ها، مواد مهم دیگری همچون آنتی بادی ها، فاکتورهای انعقادی و پروتئین های مهم را دارد. از این رو پلاسما از سال ها پیش جزء محصولات مهم خونی بوده و در شرایط مختلفی به کار می رفته است.

این پزشک با بیان اینکه طیف گسترده استفاده از پلاسما، شرایط اورژانسی پزشکی تا کارهای زیبایی را شامل می شود، گفت: درمان با پلاسما و مشتقات آن در قرن ۱۹ برای اولین بار توسط Emil von Behring فیزیولوژیست و Kitasato Shibasaburou باکتریولوژیست مطرح شد و در درمان های مختلف مانند درمان دیفتری به کار گرفته شد که جایزه نوبل را به همراه داشت و تاکنون جایگاه خود را حفظ کرده است.

جوانبخت درخصوص درمان بیماران مبتلا به کووید ۱۹ با پلاسما، تصریح کرد: اخیرا و با شیوع کووید ۱۹، این مایع ارزشمند برای درمان بیماری به کار گرفته شد، چراکه پلاسما آنتی بادی هایی دارد که با ویروس وارد مبارزه می شوند تا بیماری را بهبود بخشند.

وی ادامه داد: پلاسما درمانی همچنین همانند تزریق سایر فراورده های خونی ممکن است، عوارضی مانند واکنش های آلرژیک را به دنبال داشته باشد.

مسئول تولید محتوای علمی ستاد دانشجویی مقابله با کرونا در اصفهان در مورد استفاده از این روش در دیگر کشورهای جهان، گفت: این درمان در ۵۷ موسسه آمریکا به کار می رود، در اروپا هم در حدود ۲۰ کشور استفاده شده و یا در دستور کار درمانی قرار دارد. طبق گزارش وزارت بهداشت نیز ایران پیشتاز در مطالعات پلاسماتراپی بیماران مبتلا به کووید-۱۹ و دومین کشور دارای طرح پلاسما درمانی کووید-۱۹ در دنیا است.

جوانبخت به مقاله ای که در ووهان چین ارائه شده اشاره کرد و افزود: استفاده از پلاسماتراپی افرادی که مبتلا شده اند با توجه به تجربه های قبلی که برای بیماری های آنفلوانزا و SARS به دست آمده بود با توجه به دارا بودن دو نوع آنتی بادی(IgM و IgG) در هفته های دوم و چهارم پس از ابتلا توصیه شده است.

وی اضافه کرد: این درمان بیشتر برای بیماران مبتلا به بیماری شدید به کار گرفته شده است و نتایج مطلوبی داشته، اما نقش درمانی پلاسما همچنان واضح نیست، چرا که همزمان با سایر درمان ها صورت می گیرد و تاثیر آن به تنهایی قابل تفکیک نیست. برخی مقالات از این نظریه که پلاسمادرمانی پیش تر از بروز علائم شدید استفاده شود، حمایت می کند.

مسئول تولید محتوای علمی ستاد دانشجویی مقابله با کرونا در اصفهان یادآور شد: در کل این درمان که در بسیاری مناطق جهان به کار می رود، همچنان شک برانگیز است و بررسی های بیشتری را می طلبد. اما تا به اینجای کار، درمان با پلاسمای حاوی آنتی بادی افراد بهبود یافته هم برای بیماران بدحال و هم برای بیماران در مراحل اولیه بیماری استفاده می شود و تحقیقات لازم بر روی بیماران در حال انجام است.

وی با تاکید براینکه اهدای پلاسما هیچ ضرری برای اهداکننده ندارد و ایمن است، توصیه کرد: بیماران بهبود یافته پس از گذشت زمان لازم می توانند به مراکز تعیین شده جهت اهدای پلاسمای خون خود اقدام کنند.

آمار اهدای پلاسما در اصفهان از شش واحد به بیش از ۱۰ واحد افزایش یافته، اما آمار ابتلاء به کرونا و نیاز به پلاسمای کوویدی در استان اصفهان رو به افزایش است. با توجه به اینکه هنوز درمان قطعی و واکسن مشخصی برای کووید ۱۹ کشف نشده، پلاسمادرمانی را می‌توان امیدی پررنگ در زندگی مبتلایان به این بیماری دانست و ضرورت اهدای این مایع خون بهبودیافتگان را ناجی زندگی دیگر بیماران مبتلا به کووید ۱۹ دانست.