علی عبدالله ایوب، وزیر دفاع سوریه، و سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، 8 ژوئیه در دمشق توافقنامه ای برای گسترش چشمگیر همکاری های دو جانبه نظامی به ویژه در زمینه دفاع هوایی امضا کردند. ایران که یک نیاز دو جانبه برای مقابله با تهدیدهای هوایی علیه خود و متحدانش و در عین حال تضعیف حضور نظامی ائتلافی در خاورمیانه حس کرده، یک چشم انداز استراتژیک را توسعه داده که نیازمند محافظت مؤثر و (به موقع) قطع دسترسی به حریم هوایی است و به همین منظور، بارها تقویت سامانه های دفاع هوایی عراق، لبنان و حالا هم سوریه، و ادغام آنها در شبکه دفاع هوایی خود را پیشنهاد کرده است.

برای نمونه، ایران در سال 2019 پیشنهاد برقراری ارتباط بین پدافند هوایی خود با شبکه پدافند هوایی عراق و تشکیل پوسته مشترک علیه «دشمنان مشترک» را مطرح کرده بود. ایران همچنین در ماه ژوئیه امسال تمایل خود را به تامین تسلیحات دفاعی از جمله موشک های ضدهوایی برای لبنان اعلام کرده است.

باقری تنها چند روز پس از توافق با سوریه، آن را گامی دیگر در جهت وادار کردن آمریکا به عقب نشینی از منطقه توصیف کرد. در حقیقت، ایران از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011 حضور نظامی قابل توجهی در این کشور داشت و هنوز هم بسیاری نیروها در سمت های مشورتی و فرماندهی و کنترل در آنجا حضور دارند. به علاوه، ایران به سوریه به چشم مسیر تامین حزب الله در لبنان می نگرد.

اسرائیل، مانعی در مسیر برنامه های ایران

گسترش حوزه عملیاتی ایران و برخی از نیروهای متحد آن در سوریه، آنها را در برابر حملات هوایی و موشکی اسرائیل آسیب پذیر کرده و حوادث زیادی در ارتباط با آنها و سامانه های قدیمی دفاع هوایی سوریه رقم زده است. سامانه های دفاعی که روسیه در حین مداخله در سوریه به این کشور فرستاده اگرچه بسیار قابل اتکاست، اما هدف اصلی از استقرار آنها محافظت از پایگاه های روسی است و نه هدف قرار دادن هواپیماهای اسرائیلی. ایران تا اندازه زیادی در برابر خسارت های انسانی و مادی این حملات سکوت کرده است، اما با توجه به تعهد تهران برای ارتقای پدافند هوایی سوریه و تقویت «محور مقاومت»، به نظر می رسد که دوران سکوت به پایان رسیده است. به علاوه، شواهد موجود نشان می دهند که رهبران نظامی ایران به تطبیق پذیری و کارآیی سامانه های دفاع هوایی خود اعتماد بیشتری دارند.

محور دفاع هوایی

سرلشکر باقری از آخرین سفر خود به سوریه برای خدشه دار کردن حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه استفاده کرد و وعده داد که ایران از پیمان جدید دفاعی به عنوان ابزاری برای مقاومت در برابر «اخاذی آمریکایی» در منطقه استفاده خواهد کرد. ایران می تواند از این توافق دوجانبه برای طیف گسترده ای از همکاری ها در زمینه دفاع هوایی از جمله به روزرسانی سامانه های موجود در این کشور یا ادغام شبکه های دفاع هوایی دو کشور استفاده کند. 

به طور خاص تر، ایران می تواند سامانه دفاع موشکی کوتاه و دور برد سطح به هوا به سوریه ارائه دهد که توانایی رهگیری اهداف از فاصله 200 کیلومتری و در ارتفاعات تا 30 کیلومتری را داشته باشند. ایران همچنین می تواند سامانه های توسعه یافته داخلی همچون رعد و طبس را به سوریه ارسال یا حتی به این کشور در راه اندازی مراکز ساخت و توسعه سامانه های اینچنینی کمک کند. پیشرفته ترین سامانه دفاع هوایی ایران که «باور-373» نام دارد، هنوز در دست ساخت است و به سطح تولید کامل نرسیده. ایران اعلام کرده که این سامانه همسطح موشک های پاتریوت آمریکا و برتر از اس-300 روسیه است. به هر حال، در شرایط کنونی آنچه ایران در اختیار سوریه می گذارد، احتمالا نمونه ای برای اهداف آزمایش و ارزیابی در شرایط عملیاتی خواهد بود.

اینکه کدام یک از این موارد اتفاق افتد، به چگونگی تطبیق یافتن ایران با چالش های قابل توجه در این کشور و سوریه بستگی دارد. سران ایران به وضوح می خواهند قدرت بازدارندگی و عمق استراتژیک خود را فراتر از محدوده زرادخانه موشکی بالستیک و سامانه های دفاع هوایی داخلی گسترش دهند. با این حال، به نظر می رسد ایران به طور فزاینده از سوی مخاطرات خارجی و داخلی تهدید می شود که از نمونه آنها می توان به کارزار خرابکارانه اسرائیل علیه برنامه هسته ای و زیرساخت های صنعتی ایران اشاره کرد. واقعیت نظامی موجود نیز به نگرانی های ایران خواهد افزود: اسرائیل کاملا مصمم همه تلاش خود را برای ممانعت از انتقال سامانه های دفاعی جدید به سوریه به کار خواهد بست. البته این احتمال هم وجود دارد که انتقال این سامانه ها به سوریه شکاف دفاع هوایی کنونی ایران را بزرگ تر کند. 

در چنین شرایطی، بعید است که ایران دست کم در آینده نزدیک مقادیر قابل توجهی از تجهیزات نظامی را به سوریه منتقل کند. سوریه در بهترین حالت می تواند چشم انتظار یک جفت حباب دفاع هوایی باشد: یکی در پایگاه امام علی در نزدیکی گذرگاه مرزی بوکمال و دیگری در پایگاه هوایی «تی-4» یا در منطقه دمشق. اما چنین شرایطی با سناریوی ایده آل، دست کم دو جین باطری موشکی میان برد تا دور برد و رادار برای محافظت از پایگاه های مشترک از حملات اسرائیلی، فاصله زیادی دارد.

سناریوی یک: ایجاد یک جفت حباب دفاعی در بو کمال و پایگاه هوایی تی-4

سناریوی دو: ایجاد یک جفت حباب دفاعی در بو کمال و منطقه دمشق

سناریوی سه: (حالت ایده آل و غیرمحتمل) استفاده از دست کم دو جین باطری موشکی میان برد تا دور برد و رادار برای محافظت از پایگاه های مشترک از حملات اسرائیلی

 

ایران برنامه هسته ای سوریه عقب نشینی لبنان