توانایی نامتقارن ایران بر قدرت سخت در منطقه برتری دارد

ایران از زمان پذیرش برجام در سال 2015، منتظر لغو تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل متحد در اکتبر امسال بود. برچیده شدن تحریم تسلیحاتی می تواند امکان نوسازی برخی از تجهیزات نظامی متعارف ایران را فراهم آورد؛ برخی از این تجهیزات متعلق به پیش از انقلاب سال 1979 هستند. 

ایران پیشتر توانایی چشمگیری در توسعه سامانه ها نشان داده که این مساله به معنای کاهش نیاز به واردات گران قیمت است. پس از برچیده شدن تحریم ها، خریدهای ایران احتمالا تحت تاثیر محدودیت های اقتصادی و ژئوپلیتیک از جمله تاثیر تحریم های ایالات متحده، همه گیری ویروس کرونا و احتیاط از سوی تامین کنندگان بالقوه قرار خواهد داشت.

مقامات ایرانی به توانایی کشورشان در تدوین استراتژی نظامی برای دفاع از تمامیت ارضی ضمن حفظ نفوذ در منطقه از طریق بودجه ای بسیار پایین تر از بودجه دفاعی همسایگان عرب خود در حاشیه خلیج فارس افتخار می کند. براساس جدیدترین آمارها، ایران در سال گذشته هجدهمین بودجه بزرگ نظامی در جهان (برابر با 12.6 میلیارد دلار) را داشته است. ارائیل در مقام پانزدهم 20.5 میلیارد دلار، عربستان در مقام پنجم 61.9 میلیارد دلار و ایالات متحده در مقام اول 732 میلیارد دلار در بخش دفاع هزینه کرده اند. 

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در سال 2017 در مقاله ای در نیویورک تایمز نوشت فروش میلیارد ها دلار از آنچه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، «تجهیزات نظامی زیبا» می خواند، به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نه برای این کشورها امنیت بیشتری به ارمغان آورده است و نه برای منطقه. ایران در مقابل، بر ابزار نامتقارن به ویژه گروه های شبه نظامی در لبنان، عراق و سایر کشورها برای اعمال نفوذ و افزایش هزینه حمله احتمالی هر طرف متخاصمی استفاده کرده است. در این میان، اشتباهات استراتژیک مخالفان ایران و تحولات ناشی از بهار عربی در سال 2011 فرصت های بیشماری برای مداخله ایرانی ایجاد کرده و تبعیض علیه شیعه در جهان عرب و آسیای جنوبی و همچنین نبود فرصت های شغلی برای جوانان امکان به کارگیری نیروهای جدید را فراهم آورده است که طبق برخی گزارش ها، به تسلیحات ایرانی دسترسی پیدا کرده اند.

ایران همچنین در واکنش به حمله استاکس نت به زیرساخت های هسته ای خود، توانایی های سایبری قابل توجهی به دست آورده در زمینه ساخت موشک های بالستیک و کروز و پهپادها پیشرفت زیادی داشته است. دقت حملات با موشک های کروز و پهپادها به تاسیسات نفتی سعودی در سال گذشته که طبق گزارش اخیر سازمان ملل، با سلاح های ایرانی صورت گرفته، موجب شگفتی بسیاری از ناظران شد. حملات موشکی ایران به پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق در تلافی ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس ایران، توسط ایالات متحده نیز از جمله مواردی بود که توانایی های نظامی ایران را نشان می داد.

ایران در حقیق در زمینه سامانه های دفاع موشکی احساس کمبود می کند و این سامانه ها بخشی از تحریم ‌های سازمان ملل به شمار نمی روند. وضعیت ناخوشایند سامانه های زمینی دفاع هوایی ایران در حادثه دلخراش شلیک به هواپیمای غیرنظامی اوکراینی در ماه ژانویه نمایان شد. ایران احتمالا تمایل دارد سامانه های اس ۴۰۰ روسی را خریداری کند، اما در تامین بودجه با مشکلاتی مواجه است. روسیه هم احتمالا نمی خواهد با فروش چنین تجهیزات پیشرفته ای به ایران، روابط خود را با اسرائیل به خطر اندازد. 

سیروس عامریان، سخنران مهمان  در مرکز مطالعات امنیتی و دفاعی در دانشگاه ماسی نیوزلند، گفت ایران احتمالا در صدد خرید تنها برخی از اجزای سامانه اس ۴۰۰ بر خواهد آمد. مایکل آیزناشتاد، رئیس برنامه مطالعات امنیتی و نظامی در موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، می گوید ایران به دنبال یا قادر به سرمایه گذاری مجدد در تولیدات نظامی خود یا متحول کردن ارتش نخواهد بود و در صدد کسب تجهیزات و فناوری برای ارتقاء برنامه های موشک های بالستیک، موشک های کروز و پهپادهای خود بر خواهد آمد. عامریان معتقد است ایران جنگنده، هواپیمای لجستیکی و بالگرد از جت های جنگنده «سو-30 اس ام» روسی یا «جی اف-17» چینی می خواهد. عامریان می گوید با توجه به اینکه جنگنده چینی 10 میلیون دلار از جنگنده روسی ارزان تر است، احتمال خرید آن بیشتر است. آیزنشتاد می گوید ایران به خریداری فناوری اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی تمایل زیادی دارد چرا که بدین ترتیب، دیگر به مثابه عملیات در سوریه برای کمک به بشار اسد، نیازی به پشتیبانی روسی در این زمینه ها نخواهد داشت. اما آیزنشتاد همچنین باور دارد که فاصله خواسته های ایران با توانایی های آن زیاد است چرا که نوسازی نیروی هوایی می تواند برای ایران حدود 100 میلیارد دلار هزینه بردارد که این مبلغ کل ذخایر ارز سخت ایران در شرایط کنونی و تحت تحریم هاست.

در حال حاضر، اولویت برای ایران ساخت تجهیزات در داخل کشور است. فرزاد ندیمی، از اعضای موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن، ایران هواپیماهای سوخو ۲۲ عراقی را که در زمان جنگ ایران و عراق در خاک ایران فرود آمده، با کمک کارشناسان اوکراینی، بلاروسی و سوری ارتقا داده است. ندیمی در ادامه نوشته سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اخیرا اعلام کرده که این این هواپیماها را با موشک های کروز با برد ۱۵۰۰ کیلومتری تجهیز خواهد کرد که یعنی، این هواپیماها می ‌توانند اهدافی در دریای عربی و تنگه باب المندب را بزنند.

ایران ممکن است تصمیم بگیرد با فراهم آوردن دسترسی بیشتر روسیه به پایگاه های نظامی ایران، روسیه را به تامین تسلیحاتی ترغیب کند؛ اما این مساله اختلاف برانگیز خواهد بود و با مخالفت داخلی مواجه خواهد شد چرا که نقض قانون اساسی ایران به شمار می رود. افشاگری مسکو مبنی بر سوخت گیری هواپیماهای روسی در مسیر سوریه در پایگاه هوایی همدان در سال 2016 به انتقادهای گسترده در ایران انجامید و مجوز آن به طور ناگهانی باطل شد.

با این حال، بعید است که اعمال یک تحریم تسلیحات متعارف جدید علیه ایران در توازن قدرت در خلیج فارس تغییر قابل توجهی ایجاد کند. ایالات متحده و شرکای آن در حاشیه خلیج فارس از نظر قدرت سخت در منطقه برتری دارند، اما توانایی های نامتقارن ایران همچنان قدرتمندترین سلاح آن در آینده قابل پیش بینی خواهند بود.