نگاهی به اولین مراسم عزاداری حسینی

به گزارش پارس به نقل از باشگاه خبرنگاران، مراسم عزاداری امام حسین (ع) نخستین بار در روز یازدهم محرم سال ۶۱ هجری در کنار اجساد مطهر شهیدان توسط اهل بیت‏ علیه السلام برگزار شد.

پس از آن هنگام ورود کاروان اسیران به کوفه، امام زین ‏ العابدین و حضرت زینب و ام‏ کلثوم علیهم السلام برای مردم کوفه که برای تماشا آمده بودند، سخنرانی کردند. در پی این سخنرانی ها صدای ضجه و گریه از خانه‏ ها و مردم کوفه بلند شد. که به نوعی عزاداری برای شهدا و افشاگری امویان بود.

پس از ورود کاروان اسراء به شام و خطابه خوانی امام سجاد (ع) در شام، یزید به اهل بیت امام حسین اجازه داد که عزاداری کنند و اهل ‏ بیت ‏ به مدت سه روز به طور رسمی در شام عزاداری کردند. (۱) در پی آن خطابه و این عزاداری ها، انقلاب بزرگ فکری در شام پدید آمد و اکثر قریب به اتفاق مردم نسبت ‏ به دستگاه حاکمه بدبین شدند.

عزاداری بعدی در مدینه برپا شد. پس از ورود اهل بیت به مدینه عزای عمومی بر پا شد و تمامی مردم مدینه ناله و ضجه کردند. پس از آن حلقه‏ های عزاداری توسط اشخاص و افراد سرشناس بر پا شد. از جمله کسانی که در مدینه‏ مجلس‏ عزاداری بر پا کرد، حضرت زینب سلام الله علیها بود. این عزاداری مدینه را در آستانه انفجار و حرکت عمومی قرار داد و عمر بن سعد جریان را به یزید گزارش داد و اعلام کرد که" تحقیقا وجود زینب کبری (س) در مدینه اندیشه‏ ها را تحریک می‏ کند، زیرا او سخنور دانا و باهوش است. خود و کسانی که با او همراهی می‏ کنند، در نظر دارند برای خونخواهی حسین قیام کنند. " (۲) تا این که حضرت زینب به شام یا مصر تبعید و رحلت فرمود.

پس از شهادت امام حسین (ع) ائمه خود اقامه عزاداری می‏ کردند و شیعیان را به اقامه عزا و گریه و عزاداری تشویق می نمودند.

*نگاهی به عزاداری امام حسین (ع) در تاریخ

عزاداری برای امام حسین (ع) و شهدای کربلا، نخست در ایام محرم و ایام زیارتی امام حسین (ع) در کربلا و جاهای دیگر برگزار می‏ شد چون پانزدهم شعبان، روزعرفه، شب عید فطر و اول ماه رجب و غیره. (۳) اما از آغاز قرن سوم عزاداری وضعیت دیگری یافت که در تحقیق حاضر به تبیین آن می‏ پردازیم.

در قرن سوم و چهارم و پنجم و همزمان با تشکیل دولت های آل‏ بویه در عراق و حمدانیون در سوریه و فاطمیون در مصر مذهب شیعه گسترش یافت و مراسم عزاداری توسعه یافت و در بسیاری از شهرها روز عاشورا عزا و تعطیل عمومی اعلام شد.

در محرم سال ۲۵۲ - معزالدوله دیلمی دستور داد که مغازه‏ ها بسته و تعطیل عمومی اعلام گردد و مردم عزاداری کنند و مردم با حالت عزا و ماتم در خیابان ها حرکت کردند. (۴) اینگونه بود که عزای عمومی در میان شیعیان به صورت یک سنت در آمد. در این دوره، اشعار در قالب قصیده سروده می‏ شد. ستم های بنی‏ امیه و بنی‏ عباس در آن ذکر و مقام و منزلت اهل بیت علیه السلام ‏ بیان می‏ گردید. مردم در عزاداری ها و شعراء در قصیده‏ ها بیشترین توجه را به ولایت اهل بیت علیه السلام داشتند. و کتب مقتل در این زمان تالیف گردید.

*عزاداری در زمان بنی عباس و مغول

پس از انقراض سلسله بنی‏ عباس در بغداد و سلطه مغول ها بر بخش عظیمی از کشورهای اسلامی شکل و محتوای روضه به تدریج تغییر یافت. این تغییر شاید بدان جهت‏ بود که سلاطین بنی‏ عباس خود را خلیفه پیامبر می‏ دانستند و مدعی حکومت‏ بر مسلمین از جانب اسلام بودند و اطاعت ‏ خود را بر مردم واجب شرعی می‏ دانستند. مذاهب اهل سنت را، مذهب رسمی و قانونی و شرعی دانسته و از آن ها به طور کامل حمایت می‏ کردند. پیروی از مذهب شیعه ممنوع و در ادارات دولتی و مراجع قضایی رسمی نبود.

در مقابل این اندیشه، اندیشه تشیع بود که حکومت را حق اختصاصی و الهی ائمه می‏ دانستند شرایط و اندیشه‏ های بسیار والا برای حاکم اسلامی قایل بودند. براساس این دو اندیشه به طور طبیعی درگیری بین تشیع و حکومت پدید آمد. در مراسم عزاداری این اختلاف نظر و جهت‏ گیری سیاسی مطرح می‏ شد و قطعا حکومت ها از برگزاری مراسم وحشت داشتند. از این رو مراسم روضه از سیاست جدا نبود.

*عزاداری در دوران اخیر

در دوران اخیر عزاداری از نظر کمیت و کیفیت رشد کرده، در سالگرد رحلت پیامبر (ص) و امامان معصوم و حضرت زهرا علیهم السلام و… مراسم عزاداری بر پا می‏ شود که از جمله مشخصات مراسم عزاداری دوران جدید می توان به دقت تاریخی، تاریخ تحلیلی، بیان اهداف امام حسین (ع) ، توام شدن روضه با سیاست و تشکیل هیات های عزاداری اشاره کرد.

بدون شک قیام امام حسین (ع) و شهادت ایشان تلاش های برادر، پدر و جدش را در گذشته بارور و زمینه تلاش برای آیندگان را فراهم ساخت و سنت عزاداری عاشورا زمینه پاسداری از اندیشه شیعه را در آینده فراهم کرد به طوری که نوحه خوانی و عزاداری را هیچ کسی نمی‏ تواند منع کند و در سایه و پوشش عزاداری می‏ توان مفهوم عترت و اهداف امام حسین (ع) را تشریح کرد.

منبع:

۱- تاریخ طبری، ج‏ ۴، ص‏ ۳۵۳.

۲- ثورة الحسین فی الوجدان الشعبی، ص‏ ۲۶۵.

۳- همان.

۴- کامل، ج‏ ۸، ص‏ ۵۴۹