خدا را با این نام ها بخوانید/عکس
بندگان خداوند را با اسم خاصی که متناسب با نیاز و حاجت خود باشد، میخوانند؛ کسی که مریض است او را با اسم" یا شافی" صدا میزند، بندهی فقیر او را با نام…
به گزارش پارس به نقل از تبیان، در چهار آیه از قرآن عبارت" اسماء حسنی" آمده است. [۱] تعداد اسماء ذکر شده برای خداوند، در متون دینی متفاوت است؛ در قرآن کریم ۱۳۵ اسم، [۲] در روایات ۹۹ اسم، [۳] و در برخی دعاها مثل دعای جوشن کبیر، هزار اسم برای خداوند ذکر شده است. این تفاوت حاکی از تعارض نیست؛ بلکه دال بر توقیفی نبودن اسماء حُسناست؛ زیرا اسماء خدا حد، حصر و انتهایى ندارد. [۴]
برای نمونه می توان به تعدادی از اسماء وارده شده در آیات قرآن اشاره نمود:
« هُوَ اللَّهُ الَّذِى لَا إِلَاهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَیبِ وَالشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَانُ الرَّحِیمُ؛ هُوَ اللَّهُ الَّذِى لَا إِلَاهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِک الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکبرُِّ؛ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یشْرِکونَ؛ هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنىَ ، یسَبِّحُ لَهُ مَا فىِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الحَْکیمُ» [۵]
« او خدایى است که معبودى جز او نیست، داناى آشکار و نهان است، و او رحمان و رحیم است؛ و خدایى است که معبودى جز او نیست، حاکم و مالک اصلى اوست، از هر عیب منزّه است، به کسى ستم نمى کند، امنیت بخش است، مراقب همه چیز است، قدرتمندى شکست ناپذیر که با اراده ی نافذ خود هر امرى را اصلاح مى کند، و شایسته عظمت است؛ خداوند منزّه است از آنچه شریک براى او قرار مى دهند! او خداوندى است خالق، آفریننده اى بى سابقه، و صورتگرى (بى نظیر) براى او نامهاى نیک است، آنچه در آسمانها و زمین است تسبیح او مى گویند و او عزیز و حکیم است! »
اسماء خدا در یک مرتبه نیستند؛ بلکه اسمی که در مقام ذات باشد، بالاتر از اسمی است که در مقام فعل قرار دارد؛ همچنین بین خود این اسماء نیز رتبه بندی وجود دارد؛ برخی از اسماء وسیع هستند و برخی دیگر جزئی اند و این به لحاظ سعه و ضیق وجودی اسماء و نیز به جهت آثار آنها در عالم است. در بین اسماء از همه وسیع تر، اسم اعظم است که واجد همه ی اسماء حسنای دیگر بوده و تمام هستی به آن منتهی می شود
اسماء حسنی، مخصوص خداوند
در جهان بینی توحیدی یکی از چیزهایی که انسان به صورت فطری درک می کند، نیاز به غیر خود است؛ یعنی باید در عالم وجودی باشد که تمام نیازهای انسان را برطرف نموده و تمام امور به او برگردد:
« یأَیهَُّا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلىَ اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنىِ ُّ الْحَمِیدُ» [۶]
« اى مردم شما (همگى) نیازمند به خدائید؛ تنها خداوند است که بى نیاز و شایسته ی هرگونه حمد و ستایش است! »
آیات متعددی [۷] با زبان مختلف، اختصاص اسماء حسنی را به خدای متعال بیان می کند:
« وَ لِلَّهِ الْأَسمَْاءُ الحُْسْنىَ … » [۸] ؛ « و براى خدا، نامهاى نیک است؛… »
جمله ی « وَ لِلَّهِ الْأَسمَْاءُ الحُْسْنىَ » مفید حصر است؛ چون" للّه" خبر مقدّم و « الاسماء» که جمع محلّی به الف و لام و اسم مؤخر است، عمومیت را افاده می کند؛ یعنی هر اسم احسنی که در عالم وجود دارد، ازآن خداست و هیچ کس در آن شراکتی ندارد. [۹]
« اللَّهُ لَا إِلَه إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْمَاءُ الحُْسْنى » [۱۰] ؛ « او خداوندى است که معبودى جز او نیست و نام هاى نیکوتر از آن اوست. »
عدم توقیفی بودن اسماء الهی
مراد از توقیفی بودن اسماء این است که آیا جایز هست اسمی که در کتاب و سنّت بر خدا اطلاق نشده، آن را بر خدا اطلاق کرد؟ بیشتر اشاعره [۱۱] قائل به توقیفی بودن اسماء هستند و به آیاتی از جمله آیه ی ذیل استدلال کرده اند:
« وَ لِلَّهِ الْأَسمَْاءُ الحُْسْنىَ فَادْعُوهُ بهَِا وَ ذَرُواْ الَّذِینَ یلْحِدُونَ فىِ أَسْمَائهِ… » [۱۲] ؛ « و براى خدا، نامهاى نیک است؛ خدا را به آن (نامها) بخوانید! و کسانى را که در اسماء خدا تحریف مى کنند (و بر غیر او مى نهند، و شریک برایش قائل مى شوند) ، رها سازید! … »
اینها معتقدند الف و لام در" الاسماء" برای عهد هست که اشاره بر اسماء وارد شده در کتاب و سنت می کند؛ بنابراین نباید از اسماء ذکر شده در قرآن و روایات تجاوز کرد. علاوه بر آن می گویند: منظور از الحاد در اسماء خدا که در آیه ذکر شده، نام گذاری از پیش خود و تعدّی از اسمایی است که در قرآن و سنّت وارد شده است. [۱۳] ولی نظر صحیح توقیفی نبودن اسماء است و می توان هر اسمی را که دارای کمال وجودی است و در عین حال عاری از نقص و عیب باشد، بر خدا اطلاق نمود؛ [۱۴]
صفات ثبوتیه: صفاتی هستند که کمالی را برای موصوف ثابت می کنند و اشاره به واقعیتی در ذات آن موصوف دارند؛ مانند علم و قدرت. به این قسم، صفات جمالیه نیز اطلاق می شود
اقسام اسماء و صفات خدا:
برای اسماء و صفات خدا تقسیمات مختلفی ذکر شده که در اینجا به دو تقسیم مهم اشاره می کنیم:
الف. صفات ثبوتیه و سلبیه
۱. صفات ثبوتیه: صفاتی هستند که کمالی را برای موصوف ثابت می کنند و اشاره به واقعیتی در ذات آن موصوف دارند؛ مانند علم و قدرت. به این قسم، صفات جمالیه نیز اطلاق می شود.
۲. صفات سلبیه: صفاتی هستند که نقصی را از موصوف نفی می کنند و به تنزیه ذات از آن صفت اشاره دارند؛ مانند سبّوح و قدّوس. نام دیگر این قسم، صفات جلالیه است که در حقیقت صفات سلبیه به صفات ثبوتیه برمی گردند. [۱۵]
« تَبَارَک اسْمُ رَبِّک ذِى الجَْلَالِ وَ الْاکرَام » [۱۶]
« پربرکت و زوال ناپذیر است، نام پروردگار صاحب جلال و بزرگوار تو»
صفت" جلال" یعنی ذات خدا اجلّ و برتر است از اینکه به غیر تشبیه شود، و صفت" اکرام" یعنی ذات خدا با آن تکریم یافته و زیبا شده است. [۱۷]
ب. صفات ذاتیه و فعلیه
۱. صفات ذاتیه: صفاتی را گویند که تنها ذات برای انتزاع این صفات کافی باشد؛ مانند حیات و قدرت.
۲. صفات فعلیه: صفاتی است که در انتزاع آن، علاوه بر ذات به امر دیگری نیز نیاز باشد و آن فعل الهی است؛ مانند خلق و رزق. [۱۸]
در مورد نسبت صفات و اسماء با ذات بین فِرَق مذهبی اختلافات زیادی وجود دارد. اشاعره صفات را زائد بر ذات می دانند؛ [۱۹] در مقابل، معتزله برای فرار از تجسیم، تمامی صفات حتی صفات ثبوتیه را از خدا نفی می کنند و این صفات را به صفات سلبیه برمی گردانند؛ [۲۰] امّا شیعه معتقد است صفات ذاتیه با ذات خدا و با صفات دیگر از نظر مصداق متحدند، هر چند مفهوماً متغایرند؛ [۲۱] ولی صفات فعلیه زائد بر ذات می باشند. [۲۲]
مراتب اسماء حسنی
اسماء خدا در یک مرتبه نیستند؛ بلکه اسمی که در مقام ذات باشد، بالاتر از اسمی است که در مقام فعل قرار دارد؛ همچنین بین خود این اسماء نیز رتبه بندی وجود دارد؛ برخی از اسماء وسیع هستند و برخی دیگر جزئی اند و این به لحاظ سعه و ضیق وجودی اسماء و نیز به جهت آثار آنها در عالم است. در بین اسماء از همه وسیع تر، اسم اعظم است که واجد همه ی اسماء حسنای دیگر بوده و تمام هستی به آن منتهی می شود. باید توجّه داشت که این رتبه بندی به معنای مغایرت اسماء با یکدیگر و همچنین مرکّب بودن خداوند از اسماء و صفات متعددی نیست، بلکه اسماء و صفات خدا عین ذات خداوند هستند و هر اسمی عین اسم دیگر است. [۲۳]
برخی معتقدند تمامی اسماء به غیر از سه اسم" احد، واحد و حق" تحت دو اسم" قادر و علیم" قرار دارند و این دو اسم زمانی که با غیر خدا لحاظ شوند؛ یعنی از بُعد صفات فعلی در نظر گرفته شوند، تحت اسم" قیوم" قرار می گیرند و اگر بدون لحاظ غیر در نظر گرفته شوند؛ یعنی به عنوان صفات ذات لحاظ شوند، تحت اسم" حی" قرار می گیرند؛ بنابراین تمام اسماء ثبوتی تحت سیطره ی دو اسم حی و قیوم هستند:
« اللَّهُ لَا إِلَه إِلَّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیومُ» [۲۴] ؛ « هیچ معبودى نیست جز خداوند یگانه ی زنده، که قائم به ذات خویش است، و موجودات دیگر، قائم به او هستند»
تاثیر اسم اعظم در عالم به خاطر حقایق هستی است؛ این بدان معناست که مؤثر حقیقی، خداى تعالى است که هر چیزى را به یکى از صفات کریمه اش که در قالب اسمى مناسب با آن چیز است، ایجاد مى کند؛ نه اینکه لفظ خالى یا معناى ذهنی آن اسم و یا حقیقت دیگرى غیر ذات متعالى چنین تاثیرى را داشته باشد
این آیه با توجّه به اینکه بیان گر توحید است، شامل همه ی اسماء ثبوتی می شود؛ لذا از پیامبر گرامی اسلام نقل شده که سوره ی بقره سرور قرآن و آیةالکرسی سرور بقره است. [۲۵]
از سویی تمامی اسماء سلبی تحت اسم قدّوس قرار دارند؛ که در نهایت همه ی اسماء ثبوتی و سلبی و همچنین اسماء ذاتی و فعلی را اسم « ذوالجلال و الاکرام» در خود جمع کرده است: « تَبَارَک اسْمُ رَبِّک ذِى الجَْلَالِ وَ الْاکرَام » [۲۶] ؛ « پربرکت و زوال ناپذیر است، نام پروردگار صاحب جلال و بزرگوار تو»
" ذی الجلال" اشاره به اسماء سلبی است و" الاکرام" به اسماء ثبوتی نظر دارد. [۲۷]
ارتباط اسماء حسنی با هستی
بندگان خداوند را با اسم خاصی که متناسب با نیاز و حاجت خود باشد، می خوانند؛ کسی که مریض است او را با اسم" یا شافی" صدا می زند، بنده ی فقیر او را با نام" یا غنی" می خواند و… از اینجا معلوم می شود که اسماء و صفات خدا واسطه بین او و مخلوقاتش هستند؛ پس همه ی صفات موجود در وجود انسان ها در سایه ی اسماء خدا تجلّی یافته اند؛ به عنوان مثال: علم موجود در انسان بواسطه ی صفت عالمیت خدا حاصل شده و قدرت انسان در سایه ی قادر بودن خدا پدید آمده است. [۲۸] سرّ اینکه در پایان سوره ی" الرحمان" [۲۹] پس از بیان نعمتهای مادی و معنوی به اسم و صفات الهی اشاره شده، این است که اسماء و صفات الهی در نزول نعمتها دخیل اند و بدون تردید این اثر تنها از اسماء لفظی نیست؛ بلکه مسمّا و حقایق اسماست که مؤثرند. [۳۰] آثار مربوط به اسم اعظم نیز از همین باب است؛ یعنی تاثیر حقیقی که در روایات برای اسم اعظم ذکر شده مربوط به الفاظ (لفظ اسم) نیست؛ زیرا محال است وجود تمام اشیاء تحت سیطره ی الفاظی باشند که ما از طریق حنجره ایجاد می کنیم، بلکه تاثیر اسم اعظم در عالم به خاطر حقایق هستی است؛ این بدان معناست که مؤثر حقیقی، خداى تعالى است که هر چیزى را به یکى از صفات کریمه اش که در قالب اسمى مناسب با آن چیز است، ایجاد مى کند؛ نه اینکه لفظ خالى یا معناى ذهنی آن اسم و یا حقیقت دیگرى غیر ذات متعالى چنین تاثیرى را داشته باشد؛ بنابراین بندگان بواسطه ی اسماء حسنی با ذات خدا ارتباط پیدا می کنند.
پی نوشت ها:
[۱] . اعراف/۱۸۰، اسراء/۱۱۰، طه/ ۸ و حشر/ ۲۴.
[۲] . سبحانی، جعفر؛ مفاهیم القرآن، ج، ص۱۰۹.
[۳] . عن النبی (ص) : إن لله تبارک و تعالى تسعة و تسعین اسما- مائة إلا واحدا من أحصاها دخل الجنة. صدوق، ابی جعفر محمد بن علی بن حسین؛ توحید، بیروت، دارالمعرفة، ص۱۹۴.
[۴] . مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش ، چاپ اول، ج ۷، ص۲۸ و ابن عاشور، محمدبن طاهر؛ التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ، ۱۴۲۰ق، چاپ اول، ج ۸، ص۳۶۲.
[۵] . حشر/۲۲-۲۴.
[۶] . فاطر/۱۵.
[۷] . « وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ وَ هُوَ الْحَکیمُ الْخَبیرُ» (انعام/۱۸) ، « إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتینُ» (ذاریات/۵۸) و آیات دیگر.
[۸] . اعراف/۱۸۰.
[۹] . جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم (توحید در قرآن) ، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش، چاپ اول، ج۲، ص۲۴۲.
[۱۰] . طه/۸.
[۱۱] . ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر، ج ۸، ص۳۶۳.
[۱۲] . اعراف/۱۸۰.
[۱۳] . طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۵۸.
[۱۴] . طباطبایی (علامه) ، سیدمحمدحسین؛ الرسائل التوحیدیه، بیروت، مؤسسة النعمان، ۱۴۱۹ق، ص۵۰.
[۱۵] . طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ نهایة الحکمه، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، ۱۴۱۶ق، چاپ سیزدهم، ص۲۸۴.
[۱۶] . الرحمان/۷۸.
[۱۷] . شیرازی (ملاصدرا) ، محمد صدرالدین؛ الحکمة المتعالیه، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، ۱۴۱۰ق، چاپ چهارم، ج۶، ص۱۱۸.
[۱۸] . سبحانی، جعفر؛ الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، قم، مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۱ق، چاپ سوم، ج۱، ص۸۲.
[۱۹] . قرطبى، محمد بن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن ؛ تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش، چاپ اول، ج ۲، ص۳۰۱ و شهرستانی، محمد بن عبدالکریم؛ الملل و النحل، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق، چاپ اول، ج۱، ص۸۲.
[۲۰] . شهرستانی، محمد بن عبدالکریم؛ الملل و النحل، ج۱، ص۳۸.
[۲۱] . سبحانی، جعفر؛ مفاهیم القرآن، ج۶، ص۶۳.
[۲۲] . طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ نهایة الحکمه، ص۲۸۷.
[۲۳] . جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج۲، ص۲۴۴.
[۲۴] . بقره/۲۵۵.
[۲۵] . عن النبی (ص) : … و سیدُ الکلام القرآن و سیدُ القرآن البقرة و سیدُ البقرة آیة الکرسی… طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش، چاپ سوم، ج ۲، ص۶۲۶.
[۲۶] . الرحمان/۷۸.
[۲۷] . طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ الرسائل التوحیدیه، ص۴۳.
[۲۸] . طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۵۳.
[۲۹] . الرحمان/۷۸.
[۳۰] . جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج۲، ص ۲۳۹.
[۳۱] . طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۳۵۳.
ارسال نظر