روایتی از عجیب‌ترین کارناوال بشری

به گزارش پارس به نقل از تسنیم، مراسم رونمایی مستند « لبیک» عصر دیروز در تالار فارابی دانشگاه هنر برگزار شد. این مستند درباره راهپیمایی زائران مرقد امام حسین (ع) در اربعین حسینی است. وحید امیرخانی، کارگردان و عباس نادران، تهیه کننده مستند « لبیک» هستند و آریا عظیم نژاد موسیقی « لبیک» را ساخته است. لقمان سخنور تدوینگر و مهدی آزادی مدیر تصویربرداری این مستند هستند.

در ابتدای مراسم رونمایی از این مستند که در حلقه هنر دانشگاه هنر انجام گرفت، مستند ۳۰ دقیقه ای « لبیک» برای حضار پخش شد. این مستند ترکیبی از تصویر و موسیقی است و هیچ دیالوگی در فیلم وجود ندارد. در این فیلم راهپیمایی زائران امام حسین (ع) از نجف تا کربلا در اربعین حسینی به نمایش درآمده است. آغاز این فیلم با تصاویری از قبرستان وادی الاسلام در نجف اشرف است. مستند هنری « لبیک» با تصاویری از حرم امام حسین (ع) به پایان می رسد.

پس از نمایش مستند « لبیک» نشست نقد و بررسی این مستند برگزار شد. شیما عالی و پویان عسگری به عنوان کارشناس و وحید امیرخانی کارگردان اثر دراین نشست حضور داشتند. پیش از این قرار بود محمدباقر مفیدی کیا با موضوع « جنگ؛ این واژه مظلوم» به کندوکاوی در مفهوم جنگ با رویکرد تولید محتوا برای آثار هنری بپردازد. امیرخانی از طرف مفیدی کیا به دلیل عدم حضورش در حلقه هنر عذرخواهی کرد.

شیما عالی در مقدمه خود برای نقد « لبیک» گفت: نقد چنین اثری کار سختی است، زیرا بیشتر افراد تجربه مستقیم حضور در این رویداد را دارند. « لبیک» فیلمی در مورد عجیب ترین کارناوال بشری است. وقتی فردی درگیری درونی با یک موضوع دارد فیلم ساختن در کار مشکلی می شود. اینکه فرد خودش را از درگیری درونی با یک موضوع بیرون بکشد و به صورت آبجکتیو با موضوع برخورد کند و فیلم بسازد کار دشواری است.

وی افزود: فیلم ساختن در مورد موضوعی که هرکس روایتی از آن در ذهن دارد کار سختی است. مردم نه تنها از عاشورا روایت ذهنی دارند بلکه این روایت دارای موسیقی، معنا و مصداق است که مخاطب با آنها آشنا است. این آشنایی موجب می شود که فیلمساز با یکی از سه استراژی مطرح به سراغ این سوژه برود. استراتژی اول رفتن به سراغ موضوع به صورت فرم گرا می باشد. کاری که در مستند « لبیک» انجام شده است. روش دوم استفاده از راوی برای بیان فضا و روش سوم بازگویی قصه های افراد درگیر در ماجرا است.

این کارشناس اضافه کرد: در راهپیمایی اربعین هیچ کنش خاصی انجام نمی شود. مردم در این مراسم به صورت عادی و روزمره راه می روند. این امر فیلم ساختن با این موضوع را مشکل می کند. در مستند « لبیک» نه با یک داستان روبرو هستیم و نه با یک واقعیت خاص که بتواند مخاطب را جذب کند. پس باید نمادها تنها پیشبرنده مستند باشند.

عالی با تاکید بر اینکه اکثر تجربه ها در زمینه ساخت فیلمی با موضوع راهپیمایی اربعین با شکست مواجه شدند، گفت: کسانی که تجربه حضور در این مراسم را دارند می گویند این چیزی نیست که ما دیده ایم. کسانی هم که چنین تجربه ای را ندارند با فیلم ارتباط برقرا نمی کنند. راهپیمایی اربعین حسینی یک حرکت نمادین است که به یک کنش اجتماعی و سیاسی تبدیل می شود. این که چگونه بتوانیم در این کار وارد معنا شویم کار مشکلی است.

تعزیه و سینما

وی در ادامه به تشریح مزایای تعزیه نسبت به سینما پرداخت و تصریح کرد: ما هنگامی که تعزیه را می بینیم، هم از قصه خبر داریم و هم کارکترها را به خوبی می شناسیم. همه تعزیه ها دارای نسخه مشترکی است. تنها تفاوت در تعزیه های مختلف فرم و یا دست کاری های جزئی در دیالوگ ها است. پس این سؤال به وجود می آید که چرا تعزیه هنوز زنده است و به کار خود ادامه می دهد.

این کارشناس افزود: تعزیه خودش را کنار می کشد و اجازه می دهد روایتی که در ذهن مخاطب است زنده شود. اتفای که در هیچ هنر دیگری نمی افتد. در سینما هم اینگونه نیست. هنگام دیدن « لبیک» پیامی غیر از آن پیامی امیرخانی در ذهن دارد به ما نمی رسد. رسیدن تکنیک سینما به حدی که مانند تعزیه عمل کند تقریبا محال است.

پویان عسگری در این قسمت خطاب به شیما عالی تاکید کرد: برخی افراد توانسته اند توسط سینما به مضوعی که شما اشاره می کنید، برسند.

شیما عالی در ادامه درباره نمادهای فیلم « لبیک» گفت: باید پرسید در این فیلم وارونگی تصاویر و سایه ها به چه معنا است. سوال اینجا است که آیا « لبیک» تجربه موفقی بود و نمادها توانستند به نتیجه برسند؟ چرا در این فیلم قبرستان وادی الاسلام نشان داده شد؟ در « لبیک» سوالهایی برای مخاطب مطرح می شود که به آنها جواب داده نمی شود.

پویان عسگری در ادامه با تاکید بر اینکه در دهه های۴۰ و ۶۰ برداشت نمادین رواج یافت گفت: در این دوره برخی افراد اصل ماجرا را رها می کردند و به معناگشایی یا معناتراشی برای اثر می پرداختند. استفاده از نمادها لزوما برای رساندن یک معنای خاص به ما نیست. برخی نمادها می خواهند ما را به یک احساس از موضوع برسانند.

وی افزود: در فیلم « لبیک» با المان های انعکاس، وارونگی و وادی الاسلام روبرو هستیم. صدای نفیری که هنگام نمایش قبرستان وادی الاسلام به گوش می رسد احساس زنده شدن مردگان برای برپایی راهپیمایی اربعین را به ما می دهند. در کل فیلم ما تصاویر تسبیح انداختن و نگاه آدم های مختلف را می بینیم که به مفهوم انتظار است. انتظار انسان هایی که حاضر می شوند سختی فراوانی را تحمل کنند تا به یک وجد و احساس دینی برسند و سیراب شوند.

شیما عالی با اشاره به طولانی بودن روایت « لبیک» گفت: معتقدم نمادها در این فیلم می توانستند پخته تر باشند.