وقتی شاهان قاجار همه کمر باریک بودند!

به گزارش پارس به نقل از مهر، نشست پژوهشی هنر با موضوع" فرم و محتوا در هنر" امروز دوشنبه ۱۷ تیرماه، با حضور محمدعلی رجبی، محمد خزایی و مرتضی گودرزی دیباج در سالن سینما تک موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست محمد خزایی گفت: هنرمندان محتوا را با آنچه که دارند ارائه می دهند مانند شعر یا نقش. البته هنرمندان به واسطه آموزه هایی که در محیط اطراف خود دیده اند فرم را نیز می سازند.

نقاشان دوران فتحعلی شاه هم فرم می دانستند

وی افزود: هرچند بسیاری از هنرمندان معتقدند که مقید به فرم نیستند ولی تفکر هنرمند به واسطه محیطی که در آن رشد کرده خود به خود فرم می سازد.

این مدرس گرافیک دانشگاه تهران فرم گرایی را گزینه ای ناگزیر در هنر نقاشی دانست و بیان کرد: در خیلی از آثار هنری می بینیم که هنرمند می خواهد طبیعت گرا باشد و از طبیعت نقاشی بکشد ولی ناکزیز گذرش به فرم گرایی می افتد.

وی تصاویری را که از فتحعلی شاه قاجار موجود است نوعی فرم گرایی خواند و گفت: در نقاشی هایی که از فتحعلی شاه موجود است همگی یک سن خاص و اندازه ریش های یکسان، کمری باریک، مردی چهارشانه، یک ریخت اساطیری و. . را نشان می دهد و همه می دانیم که این واقعیت نداشته است. این نشان می دهد فرم و محتوا در این دوره هم مهم بوده است.

خزایی ادامه داد: یکی از مهم ترین دغدغه های هنرمند این است که وقتی می خواهد معنایی را با یک فرم بیان کند به دنبال ماندگاری معناست. یکی از راه هایی که هنرمندان ایرانی به آن پرداخته اند این است که زیبایی را در کنار فرم قرار می دادند که با این کار هم فرم و هم محتوا ماندگار می شود.

این هنرمند گرافیست سخنان خود را با ذکر این جمله که زیبایی در هنر ایران نگهدارنده محتوا است، به پایان برد.

بررسی نقاشی کودکان

در ادامه محمد علی رجبی، هنرمند نگارگر و پژوهشگر هنر نمونه اصلی انطباق فرم و محتوا را نقاشی کودکان عنوان کرد و گفت: کودکان هر چه می کشند همان چیزی است که هستند و تحقیقات زیادی این نکته را ثابت کرده است.

وی افزود: کودک در یک ناکجاآبادی است که ما نمی دانیم کجاست. کودک به جهان آن گونه می نگرد که هست، به همین خاطر صادق ترین اثر هنری را یک کودک خلق می کند. ما احتیاج داریم که خودمان را با محتوا یکی کنیم، انسان با محتوای دل و عقل خود کار می کند و وقتی این دو محتوا یکی شوند یک اثر هنری خوب خلق می شود.

رجبی با ذکر این جمله که" ما در عالم هنر سر و کارمان با عالم روح است" ، تصریح کرد: ما همگی انسان های هستیم که از طریق روحمان سیر می کنیم. سیر جسم ما مشخص و معلوم است و کسی تمایل ندارد آن را بداند. این سیر روح هنرمند است که مخاطب دارد.

وی ادامه داد: برخی هنرمندان می گویند که ما متعلق به ۱۵۰ سال بعد هستیم. یک هنرمند چون با روح خود زندگی می کند می تواند این ادعا را داشته باشد ولی وقتی بخواهد روحیات خود را در هنر منعکس کند باید عقل را هم دخالت دهد تا یک اثر با فرم و محتوای ذهنی و روحی را تجسم عینی ببخشد.

این پژوهشگر هنر، علمی را که برای روح حجاب شود در هنر مضر دانست و گفت: تحقیق نظری، علمی و تجربی که با روحیات یک فرد آمیخته شود می تواند منجر به خلق اثر شود.

دبیر سه دوره جشنواره تجسمی فجر که نگارگر نیز هست گفت: در نگارگری ما به خصوص در آثار قدما آنقدر دقیق یک درخت را می کشیدند که یک محقق گیاهان می تواند آن درخت را مورد بررسی قرار دهد. این یعنی تلفیق درست تکنیک به عنوان فرم با محتوای طبیعت گرایی.

نگارگران ایرانی هم پرسپکتیو می دانستند اما نمی خواستند از آن استفاده کنند

وی به بحث پرسپکتیو و فرم و محتوا پرداخت و گفت: اگر قرار باشد تصاویر هنرمندان گرفتار مبانی ظاهری هنرهای تجسمی باشد، نمی توانند جواب بگیرند. تصاویر باید شفاف باشند و از پرسپکتیو دور شوند. همیشه فرم و شکل تابع محتوا است. در بررسی یک اثر هنری باید دید که محتوا چیست که چنین شکلی گرفته است. عده ای ناآگاه نسبت به نگارگری ما می گفتند در آن زمان نگارگران پرسپکتیو نمی دانستند اما می بینیم که در آن دوران درباره پرسپکتیو سخن گفته می شود و در آثار قدیم در این رابطه تحقیق شده است و متوجه می شویم که در آن زمان پرسپکتیو یا آناتومی بدن را می شناختند اما نمی خواستند از آن استفاده کنند.

وی به تاثیر هنر انقلاب در فرم و محتوای نقاشی ایران اشاره کرد و گفت: هرگز کسی نمی گوید که فرم و محتوای آثار جوانان موید انقلاب است و به مرور که جلو می روند و هر مقدار که محتوا در دل هنرمند جا باز می کند، آثار هنرمند نیز مصداق محتوا می شود.

وی نقطه مشترک هنرمندان و عرفا را صحبت کردن از دل توسط هر دو گروه دانست و در پایان گفت: مبدا حرف تمام هنرمندان و عرفا این است که هر دو صحبت از دل می کنند و باقی مردم از عقل صحبت می کنند.

شاید فرم و محتوا دغدغه هنرمندان ما نباشد

در بخشی از این نشست مرتضی گودرزی دیباج، دبیر نمایشگاه فصل تامل و مدیر امور تجسمی حوزه هنری که خود برای حضور در این نشست با تاخیر به سالن وارد شد در پاسخ سوال مجری مبنی بر این که آیا جریان مشخص و تاثیرگذاری در نقاشی ایران داریم یا خیر؟ ، گفت: اگر بنا باشد که پرسشی از فرم و محتوا شود باید بدانیم که ایا این پرسش به درد جامعه محدود هنری ما می خورد یا نه؟

وی افزود: حقیقت این است که متاسفانه به دلایل زیادی مانند عدم وجود تعامل واقعی میان هنرمندان با جامعه اطراف خود و یا نداشتن فصل مشترک مبان هنرمندان با مخاطبانشان حرف هایی را می زنیم که براساس تجربه و بدون هیچ پژوهشی است.

گودرزی دیباج ادامه داد: ما باید یک سری داده های قابل اعتنا داشته باشیم که یک کار محتوایی خوب روی آن انجام شده باشد. ما حتی نمی دانیم که چند نفر هنرمند داریم تا برای آنها برنامه ریزی کنیم.

آدمی داریم ۶۰ سال است کار هنری اشتباه می کند

وی با ذکر این جمله که" شاید فرم و محتوا دغدغه هنرمندان ما نباشد" بیان کرد: کسانی را سراغ دارم که ۶۰ سال است کار هنری می کنند ولی همیشه هم اشتباه می کنند اما جامعه ما که همیشه با تعارفات همراه است به او متذکر نمی شود و به او نمی گوید که از اول اشتباه کرده است. کسانی را هم در هنر داریم که در حوزه هنر براساس ظاهر به سمت دین و خدا می روند و بعد هم یقه سیستم های دولتی را می گیرند و حمایت می خواهند اما اینها کسانی هستند که مفاهیم عالی را با ظاهری سخیف ارائه می دهند.

مدیر امور تجسمی حوزه هنری پایین آمدن سطح ذائقه تصویری ما را در این سی سال از عمده مشکلات جامعه دانست و بیان کرد: الگوی برتر ما برای راهنمایی قرآن است. در فلسفه زندگی که در قرآن آمده است می خوانیم که خدا برای خلق انسان به سراغ گِل می رود و کالبد ما را با مهندسی دقیق می سازد و بعد در ما روح می دمد تا محتوا داشته باشیم. یعنی ابتدا جسم یعنی فرم را به بهترین نحو می سازد بعد روح یا محتوا می دهد و سپس به خود احسنت می گوید.

وی ادامه داد: این جریان خلقت آدمی این پیام را به هنرمند می دهد که اول باید با توان کامل خود و با ساخت هنری درست اثر هنری را خلق کند بعد به آن روح و محتوا دهد.

بعضی ها استادی را به خود می چسبانند

گودرزی دیباج در بخش پایانی صحبت های خود به زود استاد شدن برخی هنرمندان خرده گرفت و گفت: برخی از افراد آنقدر زود استادی را به خود می چسبانند که دیگر نمی توان این واژه را از آنها جدا کرد.

این نشست در کنار نمایشگاه" فصل تامل" برگزار شد که این نمایشگاه فعالیت سه سال مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری است که تا ۱۰ مرداد در موزه هنرهای معاصر تهران و نگارخانه ابوالفضل عالی و گالری شماره یک خانه عکاسان حوزه هنری بر پاست.

نمایشگاه" فصل تامل" آثار هنرمندانی چون حسین نیرومند، کاظم چلیپا، مسعود شجاعی طباطباعی، حسین غلامی، حمید عجمی، مرتضی اسدی، محمد خزایی، احمدآقا قلی زاده، ایرج اسکندری، غلامعلی طاهری، احمد خلیلی، نادر قشقایی و… در معرض دید عموم قرار می گیرد. تعداد آثار نقاشی در نمایشگاه ۶۷ اثر، خوشنویسی ۱۰۰ اثر، نگارگری ۱۵ اثر، پوستر ۷۰ اثر، کاریکاتور ۱۰۰ اثر و حجم سازی ۲۶ اثر است.