چرا مسافر باید نمازش را شکسته بخواند؟

خداوند در سوره مبارکه نساء آیه 101 به موضوع کوتاه کردن نماز در هنگام سفر اشاره کرده و این امر را به دلیل بیم آزار و اذیت کفار اعلام می‌کند.

آنچه مسلم است این است که دلیل شسکتن نماز در سفر خستگی و مشکلات راه نیست بلکه گذشتن از مسافتی معین یعنی 8 فرسخ است، البته دلیل اصلی این حکم خداوند بر ما مشخص نیست اما آنچه در این آیه به آن اشاره شده موضوع بیم از آزار و اذیت کافران است.

اینکه خستگی راه دلیل شکستن نماز و نگرفتن روزه نیست برای این است که اگر مسافر قصد سفری با مدت 10 روز یا بیشتر را داشته باشد باید نمازش را کامل بخواند، درحالی که خستگی راه شامل حال او هم می‌شود اما این مسافر باید نمازش را کامل بخواند.

موضوع بیم خطر کفار و اذیت و آزار آنها هم موضوعی است که شاید همیشه مسلمانان را تهدید نکند اما آنچه در روایات معتبر به دست ما رسیده است پیامبر(ص) و ائمه(ع) هم در سفر‌های بی‌خطر نمازشان را شکسته می‌خواندند. پس دلیل اصلی این حکم الهی برما روشن نیست اما در روایاتی از پیامبر(ص) و امیر‌المؤمنین(ع) آمده است که این امر هدیه و تخفیفی از سوی خداوند برای مسافر است.

در روایتی رسول اکرم(ص) فرموده: این هدیه‌‌اى است که خداوند به شما داده است آن را بپذیرید. (تفسیر نمونه جلد 4 صفحه 98 به نقل از روایات اهل تسنن)

حضرت على(ع) مى‌‌فرماید: هر کس نماز را در مسافرت شکسته بخواند و روزه‌‌اش را افطار کند، تخفیف (و هدیه) خداوند را پذیرفته و نمازش کامل است. (مستدرک الوسائل، جلد 1، صفحه 503)

اما آنچه مسلم است این آیه ابتدا برای مسلمانان صدر اسلام و برای امنیت آنها از شر کفار نازل شده و در ادامه شامل حال همه مسلمانان شده است. پس این ادله که امروزه سفر با وسائلی مانند خودرو، قطار و هواپیما آسان شده و نباید نماز را شکسته خواند مردود است زیرا شکسته‌خواندن نماز نگرفتن روزه در سفر برای خستگی و مشکلات راه نیست و امری است از سوی خدا که دلیل اصلی آن بر ما روشن نیست.

در ادامه توجه علاقه‌مندان را به متن، ترجمه، نکته‌ها و پیام‌های این آیه شریفه براساس تفسیر نور جلب می‌کنیم.

متن آیه

وَ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِى الْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلَوةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنَّ الْکَفِرینَ کَانُواْ لَکُمْ عَدُوَّاً مُّبِیناً

ترجمه

و هرگاه که در زمین سفر کنید، گناهى بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید، اگر بیم دارید که کافران به شما آزار و ضرر رسانند. همانا کافران همواره دشمن آشکار شمایند.

نکته‌ها

پس از سخن درباره‌ جهاد و هجرت، این آیه حکم نماز مسافر را بیان مى‌‌کند.

«ضرب فى الارض» کنایه از سفر است، چون مسافر هنگام سفر، زمین را زیر پاى خود مى‌‌کوبد.

در قرآن، گاهى به جاى «وجوب» تعبیر «مانعى ندارد» به کار رفته، که این آیه نیز یکى از آن موارد است. گویا مسلمانان صدر اسلام به قدرى به نماز علاقه‌مند بودند که کوتاه کردن آن را گناه مى‌‌پنداشتند.

نماز قصر، مخصوص موارد ترس از دشمن نیست. ولى چون معمولاً در سفرها، بیم و نگرانى هست، یا اینکه چون قانون نماز قصر، ابتدا در موارد ترس بوده و بعدها نسبت به هر سفر تعمیم یافته، قید «ان خفتم» آمده است.

در روایات مقدار سفرى که در آن نماز کوتاه و شکسته مى‌‌شود، مسیر یک روز (هشت فرسخ) مشخّص شده است.

تمام نمازهاى مسافر جز نماز مغرب دو رکعتى است. و مراد از کوتاه کردن نماز، دو رکعتى شدن نمازهاى چهار رکعتى است.

پیام‌ها

واقع بینى و انعطاف‌‌پذیرى، یک اصل در قوانین الهى است. «تَقصروا من الصّلوة ان خفتم...»

در حال نماز هم از دشمن غافل نباشید. سیاست و دیانت، عبادت و فطانت از هم جدا نیست. «إن خفتم أن یفتنکم»

در مواردى یقین لازم نیست. احتمال توطئه و فتنه براى تصمیم و تغییر برنامه کافى است. «إن خفتم أن یفتنکم»

حتّى به هنگام احتمال خطر، اقامه نماز واجب است. «إن خفتم أن یفتنکم...»

کفر و ایمان با هم در تضادّند. «ان الکافرین کانوا لکم عدوّا»

کفّار، در دشمنى با شما متّحدند. «عدوّ» بجاى «اعداء»

دشمنى کفّار با شما ریشه‌‌دار و پرسابقه و دائمى است. «کانوا لکم عدوا»