درخواست آهنگساز «خونه مادربزرگه» از بچه‌های دیروز

موسیقی « خونه مادربزرگه» ، « زی زی گولو» ، « زیر گنبد کبود» ، « آب پریا» و… را او برای ما نوشته و ساخته است. قطعاتی که شاید بعضی از آنها را هنوز زمزمه می کنید یا موسیقی اش را به خاطر دارید.

موسیقی سریال های « همسران» ، « پدر سالار» ، « خانه سبز» و… از دیگر آثار شناخته شده او است.

بنابراین شاید بهرام دهقانیار ۴۸ ساله حق داشته باشد، از مخاطبانش یک در خواست موسیقایی کوچک داشته باشد. او فقط دوست دارد، شما بچه های دیروز ساز بزنید و موسیقی خوب، گوش کنید و از همه مهم تر از موسیقی لذت معنوی ببرید.

***

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، وقتی به کارنامه کاری شما نگاه می کنیم، با موسیقی هایی مواجه می شویم که بخشی از خاطرات ما را تشکیل می دهند و تصورمان این است که یک ریش سفید این موسیقی ها را ساخته است اما گویا شما در سن کم این آثار را ساخته اید. بد نیست در ابتدا در مورد ورودتان به دنیای موسیقی کودک بگویید.

من کارم را از سال ۶۵ با مرضیه برومند با « خونه مادربزرگه» آغاز کردم؛ یعنی قبل از اینکه به خارج از کشور بروم و وقتی هم که برگشتم، کارگردانی که ثابت با او کار می کردم، خانم برومند بود.

« زی زی گولو» همکاری دیگر من با این کارگردان بود که مورد توجه واقع شد؛ این همزمان شد با فضای ورود ابزارهای الکترونیک به کشور که البته قبل از من هم بودند، بسیاری از افراد با این ابزار کار می کردند اما من هم با این موج حرکت کردم و این ترکیب با فضای قصه ها جریان داشت و من هم به فضایی برای موسیقی رسیدم و خوشحالم که در آن مقطع مورد توجه قرار گرفت.

سال ۶۵ که سربازی ام تمام شده بود، طبیعتا مثل تمام جوان هایی که درسی خوانده اند و به قصد ادامه تحصیل برنامه ریزی می کنند و یا به فکر کار کردن هستند؛ من هم این گونه بودم. چون آن زمان شرایط تحصیل موسیقی در کشور خیلی برنامه ریزی نشده بود، من مردد بودم که آیا برای ادامه تحصیل در رشته مورد علاقه ام به خارج از کشور بروم یا نه؟

خلاصه به آلمان رفتم و بعد از ۵ سالی که در آنجا تحصیلاتم را تکمیل کردم، به ایران برگشتم و با یک گروه آشنا شدم؛ یعنی رسام و بیرنگ که در آن مقطع فیلمسازی می کردند. آن روند کاری با « همسران» شروع شد. بعد « پدرسالار» پخش شد و…

شما به دوران کودکانی وارد شدید که شاید ساده به نظر برسد اما عمیق است. قطعا باید المان هایی را برای دلنشین شدن کار در نظر می گرفتید که این کار شما را سخت تر می کرد.

آن زمان پیانو تدریس می کردم و مریم سعادت شاگردم بود؛ یک بار به من گفت که اثری برای کودکان در دست ساخت است و آیا شما این توان را در خودتان می بینید که برایش موسیقی بنویسید؟ اتفاقا من هم آن زمان در همسایگی با بابک بیات زندگی می کردم و گاهی در موسیقی فیلم هایش پیانو می زدم. با او مشورت کردم و گفتم تا به حال فعالیت حرفه ای در این ژانر نداشتم و نمی دانم کار را بپذیرم یا نه؟

او به من قوت قلب داد و می توانم این کار را انجام دهم و حتی گفت اگر سوالی داشته باشم، کمکم می کند. دلیل تردیدم این بود که تجربه های پیشینم در این زمینه خیلی عمیق نبودند.

بدین ترتیب با مرضیه برومند برای « خونه مادربزرگه» آشنا شدم و شعرها را دریافت کردم. توجه داشتم که کارگردان چه چیزی برایش مهم است و از آهنگساز چه انتظاری دارد. با توجه به تجربه شنیداری خودم در حوزه کودک می دانستم که المان هایی را باید لحاظ کنم.

اول اینکه نغمه ها موجز باشد و پیچیدگی موسیقی مانع این نشود که کودک نتواند کار را حفظ کند البته به هیچ وجه نمی گویم که موسیقی کودک باید ساده باشد اما باید ویژگی لحاظ شود که بچه ها با آن اثر ارتباط بگیرند.

همچنین از لحاظ اجرا و سازبندی اثر به گونه ای باشد که با یک موسیقی سنگین تر تفاوت داشته باشد و از نظر رنگ بندی فانتزی تر باشد تا گوش بچه ها را نوازش دهد و کودک برود به سمت و سوی اثر.

در واقع با این طرح و ایده موسیقی« خونه مادربزرگه» را ساختم و مرضیه برومند تماما در مسیر تولید موسیقی مواردی را گوشزد می کرد. کارها نت نویسی می شد و پس از ساخته شدن به صدا و سیما می رفتیم و کارها در آنجا با ارکستر ضبط می شدند.

الان که پس از ۲۰ و چند سال اثر را می شنوم احساس می کنم کارخوبی از آب در آمده است.

اما طول کشید تا فهمیدم چه اتفاقی افتاده است؟ شاید در همان مقطع زمانی متوجه نشوید چه کاری کردید و در گذر زمان می فهمید چه اتفاقی افتاده است؟ و بعضی چیزها را زمان ثابت می کند.

منظورتان ماندگاری اثر است؟

دقیقا. به هرحال خوشحالم« خونه مادر بزرگه» با اینکه اولین اثرم است به عنوان آهنگساز می توانم به آن افتخار کنم و در موردش صحبت می کنم.

البته شاید خامی های خودش را داشته باشد اما به عنوان کار اول به آن پیش پا افتاده نگاه نمی کنم زیرا کارها پیشرفت می کند اما همین سادگی و روان بودن هدف من بود که فکر می کنم به آن رسیدم.

شما با مرضیه برومند کارتان را شروع کردید و تا « آب پریا» این همکاری را ادامه دادید که همه کارهای موفقی بودند؛ فکر می کنید، موسیقی تا چه حد به دیده شدن این کارها کمک کرد؟

خانم برومند از کوچکترین مطلبی رد نمی شد و قطعات را تحلیل می کرد و هر زمانی که قطعه ای ساخته می شد و کوچکترین مغایرتی با ذهنیت کارگردان داشت با آهنگساز به بحث می نشست. زیرا در موسیقی متن واقعیتی به معنی اعجاز کردن است به جز سکانس های که موسیقی باید نقش حاشیه ای داشته باشد زیرا در بعضی سکانس ها قرار نیست موسیقی از تصویر جلو بزند بلکه پشت تصویر است.

اما در موسیقی کودک در بعضی سکانس ها موسیقی باید از تصویر جلو بزند؛ روح و روان کودک را تسخیر کند و با خودش ببرد. یکی از دلایلی که بعضی کارها در زمینه موسیقی کودک جواب نمی دهد این است که تمهیدات مثلا شعر و ترانه، سازبندی و بعد تصویر از ایجاز خالی است و تاثیر گذار نمی شود. کاری که به یاد نمانده و زمزمه نمی شود، دلیلش این است که موسیقی آن ایجاز نداشته است.

البته این موضوع کاملا به خلاقیت آهنگساز برمی گردد یا اگر این ویژگی را داشته تصویر نتوانسته پایاپای در کنار موسیقی حرکت کند چرا که باید تمام عوامل با هم هماهنگ شود تا یک اثر ماندگار ساخته شود و هر ویژگی اگر کمتر از حد خود باشد، نمی گذارد کارها خوب پیش بروند.

خلاقیت بزرگترین نعمتی است که یک آهنگساز می تواند در کارهایش داشته باشد؛ این خلاقیت و تاثیرگزاری به شکل مبالغه مثبت در هنر نه به معنای نمایش، احساسی که پشت مفاهیم تصویری یا کلام نهفته است را منتقل می کند و کسانی که موزیسین هستند، باید به این موضوع توجه کنند.

این روزها حجم زیادی از موسیقی کودک از طریق آنتن تلویزیون پخش می شود اما این کارها دیگر توسط کودکان زمزمه نمی شوند، دلیل این امر افزایش حجم آثار تولیدی است یا اینکه این کارها ایجاز ندارند؟

هر دو مورد. وقتی تعداد کتاب های کتابخانه من زیاد باشد و زمانم محدود، قطعا اگر بخواهم تمام کتاب ها را بخوانم، مقداری در کیفیت خواندنم تاثیر خواهد گذاشت مگر اینکه بخواهم در همان وقت مشخص کتاب های کمتری بخوانم. تعداد تولید بالا که صد در صد در کیفیت کارها تاثیر منفی می گذارد غیر قابل انکار است حجم کارها و تعداد کانال ها زیاد شده اند. سی دی های در بازار و ماهواره خودشان نوعی رقابت ایجاد می کنند.

حضور کامپیوتر هم جلوه های بصری خود را دارد و… نسبت به سال های گذشته که تلویزیون فقط دو کانال داشته است باید در نظر بگیریم همچنین کیفیت کارها را هم می توانیم مورد نقد قرار دهیم.

باید به این نکته توجه داشت، کسی که ملودی ساز است، ضبط می کند، تنظیم اثر را بر عهده دارد و… هر کدام نبوغ و تخصص خود را می خواهد اما بسیاری از کسانی که الان کار می کنند به ویژه موسیقی کودک دانش کاری که دارند که از سطح عمومی خیلی پایین تر است.

متاسفانه نمی دانم چرا گرایش به موسیقی به ویژه آهنگسازی آنقدر عادی قلمداد شده که طی سال های گذشته شاید به خاطر مسائل مالی بیشتر افرادی که نوازنده خوبی هستند و به صرف نوازندگی در آمد ندارند، به آهنگسازی گرایش پیدا کرده اند که هم ساخت ملودی را شامل می شود و هم کار تنظیم را در برمی گیرد.

کم پیش می آید که مهارت تک تک این رشته ها در یک نفر باشد. اما کسی که باید کار آهنگسازی کند به دلیل اینکه جایش را گرفته اند به مرور حاشیه نشین می شود. چون هر چقدر حرفه ای تر کار کنید دستمزدتان بالاتر می رود و تهیه کنندگان ترجیح می دهند از کیفیت بزنند و کار را به کسی بدهند که دستمزدش کمتر است. این ضربه به کار هنری می زند چون متخصص کار را تولید نکرده، کیفیت و ایجاز ندارد.

یعنی کسی به صرف نوازندگی به کاری جذب می شود که مربوط به او نیست. این باعث شده حجم کار بالا رود اما کیفیت پایین آید.

این در حالی است که برای آهنگسازی سال ها تجربه لازم است؛ اینکه می بینم گاهی نوجوانان بدون کمترین تجربه به صرف تکیه بر ابزارهای الکترونیک وارد این حرفه می شوند، تا چیزی اجرا کنند و صرفا با ساختن مجموعه زنجیره صوتی وارد عرصه حرفه ای می شوند، نمی توان مقایسه کرد با کسی که سال ها در زمینه موسیقی تحصیل کرده، ساز تخصصی دارد و سبک ها را می شناسد.

موسیقی الکترونیک به سالها تجربه نیاز دارد و قضیه به این سادگی نیست؛ اینکه صرفا صدایی تولید شود همان چیزی است که موزیسین ها به آن موسیقی مصرفی می گویند.

یعنی به صرف اینکه همبرگر می خورید و همین که سیر شدید کاغذش را می اندازید دور. کار باید در تاریخ بماند و ۱۰ سال بعد هم از شنیدن آن لذت ببرید و تکثر شنیداری باعث نشود که مخاطب دلزده شود. اثر باید درخودش ویژگی معنوی داشته باشد. این آفتی است که قالب کار کودک را تحت تاثیر قرار می دهد.

چیزی که دچارش هستیم کیفیت نسبی در ۹۵ درصد کارها است.

آهنگسازان موسیقی فیلم ها در سال های اخیر تعدادشان کم شده است و نظر به اینکه ذهن یک انسان محدود است، فکر می کنید، این موضوع چقدر به موسیقی فیلم ضربه وارد کرده است؟

بسیار زیاد. بزرگترین مشکلاتی که همیشه سینما و تولیدات نمایش از آن رنج برده این بوده که چون سیستم بسته بوده است معمولا تهیه کنندگان با کمترین میزان ریسک ترجیح می دهند افراد جدید را به کار دعوت نکنند. خیالشان راحت باشد که به سطح نسبی از کیفیت برسد.

متاسفانه بعضی از موزیسین ها پایه ثابت این تولیدات هستند و تعداد قدیمی ها کمتر شده اند.

بعضی از کارگردانان مطرح سینما دیگر تمایلی به استفاده از موسیقی فیلم در در کارهایشان ندارند و نمی خواهند ذهن مخاطب به موسیقی معطوف شود. این موضوع را چطور ارزیابی می کنید؟

فکر می کنم این کاملا به سلیقه کارگردان برمی گردد و کاملا هم منطقی است. شاید یک کارگردان نیازی به استفاده از موسیقی در کارش نمی بیند و دلیلش این باشد که اعتقاد دارد تصاویر، صداهای زمینه، دیالوگ ها و… کافی است برای انتقال مفاهیم و نقدی بر آن نیست.

مثل این می ماند که یک نقاش ترجیح دهد، سیاه سفید کار کند. اما اثر دیگری را در مقطع دیگری و به دلایلی با هزار رنگ کار کند. در این کار اشکالی نمی بینم و این در بسیاری از نقاط دیگر دنیا مرسوم است.

چندی است که استفاده از موسیقی دستگاهی برای ساخت موسیقی کودک مورد بحث آهنگسازان است اما برخی معتقدند که در این موسیقی غمی نهفته و قابل استفاده نیست. این موضوع را چطور ارزیابی می کنید؟

من با موسیقی دستگاهی هم برای کودکان کار کرده ام. اگر سازنده موسیقی از نبوغ و سلیقه ویژه ای برخوردار باشد، می تواند از هر مبنای موسیقایی استفاده کند. این مبنا می تواند گوشه ای از یک دستگاه موسیقی باشد یا…

اما به هیچ وجه نمی توان گفت به صرف اینکه موسیقی ایرانی غمگین است، باید آن را حذف کرد زیرا موسیقی ایرانی گوشه های فرح بخش هم دارد و محرک است. نمی شود به موسیقی ایرانی این تهمت را زد.

اگر بستر برای آهنگساز آماده باشد، او می تواند برای ساخت اثر هم از موسیقی بین المللی، گام ها، مدها استفاده کند هم از موسیقی ایرانی.

آهنگساز باید جرئت، جسارت و خلاقیت داشته باشد و بتواند کاری را انجام دهد که هیچکس قبل از او نتوانسته است.

خودش را در کارهای بعدی تکرار نکند. این ها در بازار موسیقی این روزها کیمیاست و منبعش هرچیزی می تواند باشد.

من شخصا خودم را در قالب خاصی محدود نکردم. طی این ۴۸ سال سبک های متفاوت را تجربه کردم. به عنوان آهنگساز احساس کردم باید خودم را در این دریای موسیقی بیندازم و در هر بخش آن شنا کنم و دوباره برگردم. به صرف لب ساحل بودن اکتفا نکردم.

پیشنهاد می کنم به کسانی که می خواهند کار موسیقی کنند به هیچ وجه خودشادن را محدود نکنند؛ حداقل ۱۲ سال سابقه موسیقی برای آهنگسازی اجباری است و بر اساس تجربه با جسارت کار کنند.

کار کودک سخت تر است یا سایر ژانرها و کدام برای شما لذت بخش تر است؟

کار کودک سخت تر است. زیرا خیلی حساس است. شاید بعضی راحت از کنار یک کار طنز و یا کار کودک بگذرند و برایشان خنده دار باشد چرا که به نظر می آید خیلی ساده است در حالی که بسیار دشوار است و ویژگی هایی دارد که کار هرکس نیست.

سینمای اکشن برای خود طراحی و فضایی دارد که با اندک تجربه امکان ساختن کار قابل قبول در این ژانر وجود دارد اما سخت است کار کودک کنی و کمتر دچار خودتکراری بشوی.

کدام کار بیشتر درگیرتان کرد و به آن علاقه بیشتری دارید؟

نمی توانم بگویم کدام بهتر است. چون هرکدام تجربه ای را همراه دارد. اما « قصه های تا به تا» را بیشتر دوست داشتم چون خیلی به فضای زنگی ام نزدیک بود و به خاطر غیر زمینی بودنش با آن راحت بودم. البته شاید سلیقه من با مخاطبی که کارها را شنیده است خیلی فرق داشته باشد.

البته میان کارهای ۵ سال گذشته « آب پریا» را دوست دارم. دو سال و نیم طول کشید و طولانی ترین پروژه زندگی ام بود.

اگرچه در طول زمان و گر دوباره دیده شود، مورد قضاوت آیندگان هم قرار می گیرد و خود را نشان می دهد.

خیلی از کسانی که این گفتگو را می خوانند کودکان دیروز هستند که کارهای شما را شنیده اند، شاید بد نباشد با آنها هم صحبتی کنید.

درد و دلم با علاقمندان موسیقی و کسانی که این کارها راشنیده اند، این است که بدانید برای تولید کار موسیقی باید پیش زمینه های زیادی داشت تا مقدمات ساخت موسیقی فراهم شود. مطالعه کافی، شب تا صبح بیدار ماندن، از معلم های متعدد درس گرفتن و به روز بودن؛ از این موضوع ساده نگذرید و با این دید موسیقی را بشنوید.

تا حد امکان با موسیقی آشتی کنید و موسیقی خوب و سالم بشنوید. موسیقی سالم را در حالی درک می کنید که آن را زیر نظر یک معلم خوب یاد بگیرید و ساز بزنید چرا که یک معلم خوب و مسلط به آموزش می تواند معرفت را افزایش دهد.

آنگاه از طریق آن ساز یاد بگیرید موسیقی خوب چیست و تفاوتش با موسیقی ضعیف چیست؟ تا فرد خودش با موسیقی درگیر نشود نمی تواند در ذهنش موسیقی ها را فیلتر کند.

ماهی را هر وقت از آب بگیرید، تازه است. از موسیقی لذت معنوی ببرید. آرزوی هر موزیسینی است که شنونده هایش هرروز حرفه ای تر شوند.