ماجرای مشاهده نور در زلزله کرمانشاه چه بود ؟

برخی ظهور این نورها را نشانه منشأ ماورایی و برای آگاهی دادن به مردم تلقی کردند، بعضی ها احتمال ارتباط مساله را به موجودات فرازمینی و بشقاب پرنده را مطرح کردند و دیگرانی آزمایشات تسلیحاتی! اما هیج کدام آنها صحیح نیست و متخصصان حوزه زلزله شناسی دلایل علمی برای مشاهده نور در زلزله های مهم مطرح کردند.

زلزله صدا هم دارد. همان اتفاقی که در زلزله پر دامنه ۲۱ آبان ماه در "سرابله" ایلام رخ داد. تا مدت ها بعد از این زلزله مردم از شنیدن صداهایی شبیه انفجار در زیر زمین سخن می گفتند و باز برخی آن را به انجام آزمایشات هسته ای مرتبط کردند که البته نظریه علمی نبود بلکه دلیل آن را شکسته شدن سنگ های آهکی در این منطقه است.

انوار زلزله ای که مشاهده شد

مهدی زارع عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله و زلزله شناسی، در خصوص مشاهده "نور" بعد از زلزله های مهم توضیح داد: این موضوع به رخداد پدیده ای طبیعی به نام "نورهای زلزله" مربوط است که پیشتر نیز در بسیاری از نقاط ایران مشاهده شده است.

وی به دلایل مشاهده این انوار اشاره کرد و ادامه داد: در هنگام زلزله، طبیعت به سنگ ها تنش وارد می کند و در نتیجه بارهای الکتریکی ایجاد می شود. سنگ های "آذرین بازالت" و "گابرو" نیز با رسیدن موج زلزله، بارهای الکتریکی موجود در خود را آزاد می کنند.

زارع با بیان اینکه این سنگ ها از طریق دایک ها (مذابی که در راستای گسل های عمودی سرد شده) بار الکتریکی را در مسیر خود هدایت می کنند، اظهار کرد: این بارهای الکتریکی با تولید ماده ای که با سرعت های بسیار بالا حرکت می کند، در روی زمین ممکن است منفجر و شعله ور شود.

این محقق حوزه زلزله شناسی تاکید کرد: نتیجه این فرآیند، تخلیه بار الکتریکی در هوا است که موجب مشاهده نورهای رنگارنگ در هنگام زلزله می شود.

صداهای شبه انفجاری که در "سرابله" شنیده می شود

این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله با اشاره به زلزله ۲۱ آبان سال گذشته در کرمانشاه، خاطر نشان کرد: بعد از این زلزله صداهای گاه و بیگاه "انفجار" در سرابله ایلام شنیده می شد که موجب نگرانی و احساس ناراحتی مردم شد.

وی دلیل شنیدن این صداها را شکسته شدن سنگ ها و لرزش زمین در این منطقه دانست که سازند آهکی کارستیک در آن وجود دارد و ادامه داد: به احتمال زیاد منشا بروز این صداهای انفجار گونه در اثر فرو ریزش آهک بوده است.

زارع یادآور شد: صداهای شکسته شدن سنگ ها، شبیه انفجار است و به ویژه در شب هنگام موجب هراس و نگرانی مردم شده است.

وی در عین حال با بیان اینکه در هنگام زلزله ممکن است به دلایل مختلف صداهایی شنیده شود، افزود: در هنگام زلزله ممکن است صداهایی به دلیل خرابی ساختمان ها، وقوع زمین لرزش ها، انفجار و اشتعال گازها در محل گسل ها شنیده شود که علاوه بر نور با صدا هم همراه است. این تغییرات در اتمسفر توجه بشر را به احتمال استفاده از تغییرات اتمسفری به عنوان شاهدی بر پیش نشانگرهای زلزله جلب و جذب کرده است.

زارع اضافه کرد: ارتباط تغییرات مشاهده شده در یونوسفر (طبقات بالای اتمسفر) از روزها تا ساعتی قبل از زلزله های خیلی بزرگ (بزرگای بیش از ۸) از اقیانوس آرام گزارش شده نیز قابل اشاره است.

وی نمونه های مهم و قابل بحث این پدیده را تغییرات در امواج الکترومغناطیسی که از حدود ۶ روز قبل از زلزله ۱۹۶۰ شیلی با بزرگای ۹.۵ (بزرگترین زلزله ثبت شده تاریخ) رصد شد و تخلیه الکترونی از ساعتی قبل از زلزله با بزرگای ۹.۰ و سونامی ۲۰۱۱ ژاپن دانست و یادآور شد: بهتر است علاقه مندان این مباحث را دنبال کنند ولی این موارد هم به "طوفان" قبل از زلزله و یا به عنوان پیش نشانگر زلزله ربطی ندارند.

ایران، بلایای طبیعی و نیازی که به تاب آوری دارد

زارع با تاکید بر اینکه ایران حدودا سالی ۲۵۰ میلیون دلار از مخاطرات طبیعی به طور متوسط در طی ۶ سال (۲۰۰۵-۲۰۱۱) آسیب دیده است، گفت: این آسیب اقتصادی برای بازه ۲۵ ساله (۱۹۹۰ -۲۰۱۴) حدود ۱۵ میلیارد دلار بوده است.

وی ادامه داد: با توجه به لرزه خیزی فلات ایران باید در مورد نحوه ساماندهی، آمایش سرزمین و توسعه ایران در آینده به طور جدی اندیشید. با توجه به اینکه در آینده بدون شک زیادترین جمعیت ایران، شهرنشین خواهند بود، چگونگی توسعه شهرها در آینده ایران بسیار مهم و حساس است. روندی که اکنون در کشور دنبال می شود با توجه به افزایش جمعیت در معرض مخاطرات طبیعی، به دلایل مختلف به افزایش ریسک در مقابل سوانح طبیعی را به دنبال دارد.

این محقق پژوهشگاه بین المللی زلزله یکی از دلایل افزایش ریسک مخاطرات را بلند مرتبه سازی عنوان کرد و یادآور شد: آنچه به صورت بلند مرتبه سازی در کشور (و از همه مناطق سریع تر و مهمتر در تهران) دنبال می شود، بدون لحاظ کردن فضای دسترسی و امکان تردد، موجب تمرکز ساختمان ها در مناطق شهری و به تدریج کندتر کردن امکان دسترسی به این نواحی می شود.

به گفته این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله در حال حاضر در شهرهای بزرگ کشور به ویژه تهران با عدم اطلاع از وضعیت سه بعدی فضای زیر زمینی و با ادامه یافتن پروژه های عمرانی مانند ساخت مترو، بدون پیش بینی و واقع بینی نسبت به آنچه در فضای زیر زمینی رخ می دهد، با سوانحی مانند حادثه شهران در خرداد ۹۵ و حادثه پلاسکو در دی ماه ۹۵ در تهران مواجه هستیم که متاسفانه در حال تبدیل شدن به حوادث روزمره و عادی هستند.

زارع قرار گرفتن شهرهای کشور بر پهنه گسل ها را از دیگر عوامل افزایش ریسک مخاطرات طبیعی عنوان کرد و گفت: در شهرهای کنونی ایران که بسیاری از آنها در پای دامنه ها و به ناچار در کنار و یا بر روی پهنه گسل های فعال قرار گرفته اند، با توسعه شهرسازی در حریم خطرناک گسل های فعال مواجه هستیم. مانند آنچه به ویژه در ۲۵ سال اخیر در شمال تهران و تبریز رخ داده است.

عادی شدن کشته ها در رخدادهای لرزه ای

وی با تاکید بر اینکه زلزله ۲۱ آبان ماه سال گذشته ازگله که ۱۴ سال پس از زمین لرزه ۵ دی ماه سال ۱۳۸۲ بم رخ داد، فرصتی برای مرور راه رفته بوده است، اظهار کرد: این رخداد باید یادآور این نکته می شد که هنور و همواره کشته شدن انسان ها در ایران حتی برای رخدادی که در ناحیه مرزی و وقتی کانون زلزله در پهنه ای کم جمعیت قرار دارد، متاسفانه امری عادی است.

زارع با بیان اینکه فاجعه آن هنگام است که ببینیم بر پایه برآوردهای اولیه حدود ۷۰ نفر از فوت شدگان زلزله ازگله در بناهایی کشته شدند که در دهه اخیر ساخته شده اند، خاطر نشان کرد: از ۱۳۴۳ با نوشته شدن اولین پیش نویس آئین نامه طرح ساختمان ها در برابر زلزله توسط استاد زنده یاد "مهندس علی اکبر معین فر"، سابقه بیش از نیم قرن در مهندسی زلزله و آئین نامه زلزله داریم و کشور ما از معدود کشورهای دنیا است که آئین نامه زلزله آن ( آیین نامه۲۸۰۰) مصوبه هیات وزیران (در اسفند سال ۱۳۶۷) را دارد.

به گفته وی آیین ۲۸۰۰ قبل از زلزله ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ منجیل وجود داشت ولی بعد از آن زلزله نیاز به جدی گرفتن آن به صورت وسیع در جامعه حس شد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله و زلزله شناسی در عین حال اضافه کرد: زلزله ۱۳۸۲ بم موجب جدی شدن مساله مقاوم سازی و بهسازی لرزه ای بافت های فرسوده و زیرساخت های مهم کشور شد و بعد از این زلزله بود که پیگیری برنامه بهسازی و مقام سازی بیمارستان های و مدارس و شبکه های آب و فاضلاب شهرها با جدیت زیادتری در دستور کار مسوولان قرر گرفت.

افزایش جمعیت شهرنشینان بر روی گسل های فعال

وی با اشاره به تحولات جمعیتی در ایران، گفت: این تحولات نمایانگر افزایش هر چه زیادتر جمعیت شهرنشین و تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگتر (برخوردارتر) است.

به گفته این محقق بر اساس آمار بانک جهانی، دگردیسی جمعیت در ایران از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۴ نشان می دهد تمرکز جمعیت در شهرهای با جمعیت بیش از یک میلیون نفر از ۱۲ و نیم میلیون در سال ۱۳۶۹ به حدود۲۱ و نیم میلیون در سال ۱۳۹۵ رسیده است.

وی اضافه کرد: این در حالی است که نرخ افزایش این جمعیت در طی یک "دهه" (در دهه اول سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹) در شهرهای بزرگ کلا حدود ۳ درصد بوده و این میزان با رشد جمعیت شهرهای بزرگ به صورت "سالانه" در طی سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵ برابری می کند.

زارع با بیان اینکه این موضوع نشان می دهد که آهنگ رشد جمعیت شهرهای بزرگ به ویژه در ۶ سال اخیر شتاب خاصی گرفته است، یادآور شد: در شهرهای کنونی ایران که اکثر آنها در پای دامنه ها و به ناچار در کنار و یا بر روی پهنه گسل های فعال قرار گرفته اند، با توسعه شهرسازی در حریم خطرناک گسل های فعال مواجه هستند مانند آنچه به ویژه در ۲۵ سال اخیر در شمال تهران و تبریز رخ داده است.

پدیده های طبیعی که موجب از دست رفتن انسان ها می شود

این محقق پژوهشگاه بین المللی زلزله گفت: در کشور ایتالیا در ناحیه ای به طول حدود ۱۵۰ کیلومتر بین شهر "لاکویلا" و "پروجیا" در ۱۴۰ کیلومتری شرق شهر "رم" در طی ۲۱ سال گذشته ۵ زمین لرزه با بزرگای بیش از ۶ رخ داده است که ۴ مورد آنها به فروردین ۸۸ تاکنون و ۳ مورد آنها از ۳ شهریور تا ۹ آبان سال ۱۳۹۵ مربوط است.

وی زمین لرزه ۲۶ سپتامبر۱۹۹۷ با بزرگای ۶.۱ در "پروجیا"، زمین لرزه ۶ آوریل ۲۰۰۹ در "لاکویلا" (همان زمین لرزه ای که با جنجال مربوط به پیش بینی زلزله تا مدت ها بعد از رخداد هم خبر ساز بود)، زمین لرزه ۲۴ اوت ۲۰۱۶ (۳-۶-۹۵) در "آماتریچه" با بزرگای ۶.۲، زمین لرزه ۲۶ اکتبر ۲۰۱۶ (۵-۸-۹۵) "ویزو" با بزرگای ۶.۱ و زمین لرزه ۳۰ اکتبر ۲۰۱۶ (۹-۸-۹۵) با بزرگای ۶.۷ در "نورچیا" را به ترتیب ۵ زمین لرزه ای دانست که در ۱۹ سال گذشته حدود ۸۰۰ نفر کشته و بیش از ۵۰۰۰ نفر مجروح در ایتالیا برجای گذاشته اند.

زارع با بیان اینکه زمین لرزه روز ۹ آبان سال ۱۳۹۵ با بزرگای ۶.۷ در "نورچیا" بزرگترین زمین لرزه در این کشور از ۲۹ نوامبر ۱۹۸۰ است، ادامه داد: زلزله "ایرپینا" با بزرگای ۶.۹، موجب کشته شدن حدود ۲۵۰۰ نفر شد.

این محقق حوزه زلزله خاطر نشان کرد: بان کی مون، دبیرکل سابق سازمان ملل متحد در نشست افتتاحیه کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد برای کاهش ریسک حادثه در ۲۳ اسفند ۱۳۹۳ در سندای ژاپن اعلام کرد که در سال، ۳۰۰ میلیارد دلار خسارت در اثر مخاطرات طبیعی به کشورها وارد می شود. وی هنچنین اعلام کرد که در ۱۵ سال اول قرن بیست و یکم، ۲.۵ تریلیون دلار (۲۵۰۰ میلیارد دلار) در اثر سه حادثه "زلزله" "سیل" و "خشکسالی" به بشر به صورت مستقیم خسارت وارد شده است.

وی با بیان اینکه این میزان بیانگر حدود سالی ۱۶۵ میلیارد دلار خسارت سالانه از این مخاطرات در دنیا است، اظهار کرد: در سال های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۴ حدود ۳.۵ میلیون انسان در اثر مخاطرات طبیعی در جهان کشته شدند که حدود ۳ میلیون نفر از این تعداد به منطقه آسیا-پاسیفیک مربوط است. حدود ۸۷ درصد از جمعیت تحت تاثیر در مخاطرات در دنیا مربوط به همین منطقه آسیا-پاسیفیک بوده است.

عقب ماندگی ۱۴ ساله کشور در سامانه های پیش نشانگر

وی سامانه های هشدار پیش هنگام زلزله را شامل مجموعه ای از تجهیزات زلزله شناسی (دستگاه های لرزه نگاری) دانست که در مکان های مشخصی در پیرامون شهر یا سایتی که برایش می خواهیم هشدار پیش هنگام زلزله را ایجاد کنیم، با توجه به موقعیت گسل های فعال منطقه و دوری و نزدیکی آن به شهر یا سایت مورد نظر مستقر می شوند.

زارع تجهیزات مخابراتی، ایستگاه مرکزی پردازش و اعلام هشدار زلزله را از دیگر بخش های تجهیزات انتقال داده های لرزه نگاری دانست و افزود: این مجموعه را سامانه هشدار پیش هنگام زلزله می نامند.

وی در پاسخ به این سوال که اکنون ایران از نظر توسعه فناوری کاهش ریسک زلزله در مقایسه با کشورهای دیگر مانند کشورهای درحال توسعه و شرق اروپا در کجا قرار داریم، پاسخ داد: ایران از کشورهای موفقی مانند ترکیه و مالزی و بسیاری از کشورها شرق اروپا از نظر توسعه فناوری هایی مانند "سامانه هشدار پیش هنگام زلزله" در حدود ۱۴ سال عقب است.

زارع خاطر نشان کرد: زیادتر این کشورها در سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۸ زیر ساخت های این فناوری را در کشور خود توسعه دادند و تکمیل کردند و اکنون به صورت بر خط به صورت ملی و منطقه ای از آن بهره برداری می کنند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله نمونه آن را کشور رومانی دانست که این سامانه را از سال ۲۰۱۴ به صورت عملیاتی و با ۱۱۲ ایستگاه لرزه نگاری باند پهن و ۵۰ ایستگاه شتابنگاری آنلاین برای زلزله و سونامی برای ساحل محدود خود به طول ۲۷۵ کیلومتر در دریای سیاه بهره برداری کرده است.

وی در پایان خاطر نشان کرد: باید توجه داشته باشیم که دریای سیاه، دریای تقریبا بسته ای است و فقط از طریق تنگه "بسفر" با دریای مرمره و سپس مدیترانه ارتباط دارد، ولی با این حال سامانه هشدار سونامی را به دلیل احتمال چنین ریسکی برای همان ساحل ۲۷۵ کیلومتری توسعه داده اند.