۳۴.۵ میلیون نفر در کشور با تنش آبی رو به رو هستند

کشور ما با بحران جدی آب مواجه است و در این میان 6 کلانشهر اصفهان،‌ یزد،‌ بندرعباس،‌ شیراز، کرمان و بوشهر بیش از همه در وضعیت بحرانی هستند .

امسال در کشور حدود 43 درصد کاهش بارندگی و 78 درصد کاهش بارش برف داشتیم؛ به گونه ای که می توان گفت امسال در کشور هیچ برفی برای ذوب شدن نداشتیم.

این در صورتی است که سرانه آب کشوربرای هر نفر سالانه 5500 مترمکعب در سال 55 به میزان 1700 مترمکعب در سال 85 رسیده و اکنون این رقم به زیر 1500 مترمکعب است. همچنین میزان آب سالانه در دسترس کشور از بارش ها از 130 میلیارد مترمکعب در 10 سال گذشته به 100 میلیارد متر مکعب رسیده است.

لازم به ذکراست که با وضعیت بارش ها در کشور 34.5 میلیون نفر در 334 شهر در تابستان امسال در معرض تنش آبی قرار خواهند گرفت .

امسال حدود 45 درصد مخازن سدهای کشور پر و بیش از 50 درصد این سدها خالی هستند که این موضوع می تواند منابع آبی و همچنین صنایع کشور از جمله کشاورزی را با چالش بحران آب رو به رو کند .

کمبود بارش ها بیشتر در محدوده فلات مرکزی ایران بوده که حدود 52 درصد کاهش بارندگی داشته؛ این در حالی است که فلات مرکزی ایران با استقرار جمعیت شهری حدود 32 میلیون و 400 هزار نفری بحرانی ترین وضعیت آبی را در سال 97 تجربه می کند.

معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو اظهار کرد: از دهه 70 برای کمبودآب در منطقه هشدارهای لازم داده شده بود، اما با توجه به گسترش صنایع آب بر و افزایش تولید محصولات کشاورزی و همچنین افزایش و تراکم جمعیت، این هشدارها جدی گرفته نشد و روز به روز این وضعیت وخیم تر شد که حالا ما شاهد بحرانی شدن وضعیت آب در منطقه هستیم.

وی افزود: باید این واقعیت را باید بپذیریم که کشور ایران یک کشور کم آب است و کمبود آب در سال های اخیر به دلیل خشکسالی نمود بیشتری پیدا کرده است.

فهمی ادامه داد: با توجه به منابعی که کشور ما دارد، باید برای هر کدام از آن ها آبی در نظر گرفته شود و این زمانی محقق می شود که ما با کمبود آب مواجه نباشیم .

وی افزود: متاسفانه کشور ایران حدود 88 درصد از منابع تجدید پذیر خود را استفاده کرده و همین امر کشور را به بحران آبی رسانده است.

فهمی اظهار کرد: زمانی از کم آبی حرف می زنیم، به امنیت آبی، غذایی و ملی اشاره داریم. موضوعات آبی به خصوص در منطقه خاورمیانه پتانسیل این را دارد که به سرعت به بحران های بزرگتری محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی تبدیل شوند .

وی افزود: صنایع در کل کشور حدود 2 میلیارد مترمکعب آب مصرف می کنند، در حالی که بزرگترین مصرف کننده آب ما بخش کشاورزی است که از نظر اقتصادی نیز این بخش بسیار ضعیف است .

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو بیان کرد: کشور ایران به دلیل وجود بحران آبی باید در بخش کشاورزی تغییراتی انجام دهد. حتما باید محصولاتی تولید شود که نیاز کمتری به آب داشته و همچنین باید در مدیریت آبی در این بخش توجه بیشتری صورت گیرد. به عنوان مثال نباید در همه جای کشور کشت برنج داشته باشیم، چرا که این محصول به آب فراوانی نیاز دارد و کشت برنج آسیب فراوانی به منابع آبی خواهد زد.

با توجه به گفته معاون آب و آبفای وزارت نیرو، یکی از عوامل کم شدن سرانه آب در کشور افزایش جمعیت بود .جمعیت ایران در طی چند دهه به 80 میلیون نفر رسیده است. بر همین اساس میزان سرانه آب های تجدید پذیر در سال  1300 به ازای هرنفر معادل 12 هزار متر مکعب بود؛ این در حالی است که در سال آبی 95-96 این عدد 1400 مترمکعب کاهش یافته است.

بیشترین مصارف آبی در بخش های کشاورزی ، صنعت و معدن و خانگی بوده است که حدود 83 میلیارد مترمکعب آب یعنی 93 درصد به بخش کشاورزی، 5.5 میلیارد مترمکعب یعنی 6 درصد به مصارف خانگی و مابقی به بخش های دیگر اختصاص داشته است.

افزایش جمعیت باعث افزایش تقاضای آب و متناسب با آن کاهش شدید سرانه آب خواهد شد به همین دلیل مصرف خانگی مردم از آب های زیرزمینی که تنها 8 درصد است با این وضعیت افزایش می باید. این در صورتی است که بیشترین مصارف آب های زیرزمینی مربوط به بخش کشاورزی است. به عنوان مثال تهران با جمعیت 12 میلیون نفر میزبان 18 درصد جمعیت کشور است. این به معنای تقاضای بیشترمنابع آبی و تولید محصولات کشاورزی و همچنین آلودگی محیطی در شهر است که تمام این موارد می توانند نشانه تمایل به توسعه در بخش صنعت و کاهش منابع آبی باشد.

در شهر تهران با این تراکم جمعیتی با وجود 53 درصد کسری آب هنوز مدیریت درستی در این حوزه صورت نگرفته است . در شهر تهران حدود یک میلیارد و 400 میلیون متر مکعب آب مصرف می شود یعنی حدود 25 درصد آب مصرفی شرب کشور است.در تهران حدود 4.5 میلیون متر مکعب آب شرب تولید می شود .

بخش کشاورزی در ایران که 93 درصد آب در این بخش مصرف می شود به عنوان پر مصرف ترین حوزه آبی در کشور محسوب شده که با وجود مشکلات آبی در کشور تاکنون برای جبران و یا کم شدن مصارف در این بخش مدیریت صحیحی صورت نگرفته است و منابع آبی کشور از ساختار حکمرانی و مدیریت آب رنج می برد .

براساس تحقیقات سازمان حفاظت محیط زیست، سرعت استفاده از منابع آبی در کشور در مقایسه با استاندارد جهانی سه برابر بیشتر است که این برداشت های بی رویه عامل خشک شدن حدود 297 دشت شده است و همچنین نبود یک شبکه انتقال آب استاندارد حدود 35 میلیارد متر مکعب آب در مسیر انتقال هدر می رود.

علاوه بر این، بر اساس شاخص سازمان ملل، ایران نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بنا بر شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال 2025 باید بتواند 112 درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.

خشکسالی منجر به وارد آمدن آسیب‌های جدی به محیط زیست ایران نیز خواهد شد. شبکه برق ایران دست کم با کمبود 5500 مگاوات برق مواجه می‌شود و احتمال قطع برق افزایش می‌یابد. همچنین از کیفیت آب آشامیدنی در شهرها نیز کاسته شده و دولت نیز ناچار به بهره‌برداری بیشتر از منابع آب زیرزمینی برای تأمین آب کشاورزی و آب آشامیدنی خواهد شد.

دولت برای جبران خسارات ناشی از خشکسالی لایحه‌ای در دو فوریت تقدیم مجلس کرد تا بر اساس آن مجوز برداشت 20 هزار میلیارد ریال از صندوق ذخیره ارزی را برخلاف آثار تورمی آن بدست آورد؛ درحالی‌که معاون وزیر نیرو خسارت‌های ناشی از خشکسالی را تنها 150 میلیارد تومان اعلام کرده بود.

تأکید دولت بر عدم آگاهی مردم از میزان و شدت خشکسالی و وضعیت فعلی کشور منجر به برگزاری غیر علنی جلسه مجلس شد. برداشت دولت در نهایت به 2هزار میلیارد تومان افزایش یافت. دولت هیچ طرحی برای مقابله با خشکسالی و پیش‌بینی آن نداشت و با وجود آن‌که به گفته معاون وزیر نیرو پیش‌بینی خشکسالی از آبان 86 صورت گرفته بود، ستاد خشکسالی در اردیبهشت 87 با حضور معاون رئیس‌جمهور و وزرای کشور، نیرو، بازرگانی، بهداشت، کشاورزی و امور اقتصاد و دارایی تشکیل شد.

نخریدن گاز از کشورهای دیگر و اصرار بر تأمین آن از داخل، از جمله با استفاده حداکثر از سدهای آبی منجر به خالی شدن ذخیره آبی سدهای ایران در زمستان شد و بر مشکل تأمین آب افزود. 7 درصد از برق ایران از سدها تأمین می‌شود. نبود برنامه‌ریزی استراتژیک برای آب و تصمیمات شتاب‌زده بر آثار خشکسالی افزود.

در تابستان 94 برنامه توسعه ششم کشور که توسط دولت تدوین و در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید به بحران کمبود آب اشاره‌ای نشده بود. ایران از نظر غالب شاخص‌های ناپایداری محیطی در صدر لیست جهانی قرار دارد. حتی برخی مسئولان کشور هم اذعان داشتند که به موجب بحران خشکسالی و فرونشست زمین و اتلاف منابع آب زیرزمینی، تا ده سال آینده احتمال تعطیلی مطلق کشاورزی در کشور وجود دارد. اما علاوه براینکه در برنامه ششم توسعه هیچ توجهی به این مسائل دیده نشد.

سخن پایانی این که ایران هم اکنون در حال تجربه مشکلات جدی آب است. خشک‌سالی‌های مکرر توأم با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده‌است. از نشانه‌های این وضعیت خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان‌های گرد و غبار بیشتر است.